یکی از موضوعات مهم دوره نوسنگی، تغییر در اقتصاد معیشتی جوامع این دوره نسبت به ادوار پیش از خود است. بقایای گیاهی و جانوری در داخل بافت های باستان شناختی، از جمله مدارک مستقیم مرتبط با معیشت محسوب می شوند. در این زمینه سایر مواد فرهنگی همچون سفال، معماری، توکن­ها و نظایر آنها مدارک غیرمستقیم به شمار می روند. در این مقاله بر مبنای مدارک حاصل از کاوش باستان شناختی در محوطه نوسنگی تپه خالصه، تلاش شده است تا حدودی وضعیت غذایی و معیشتی جوامع ساکن در این محوطه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. بر این اساس علاوه بر مطالعه استخوان های جانوری و بقایای گیاهی، ظروف سفالی، توکن ها، ابزارهای استخوانی و سنگی و فضاهای معماری نیز در راستای درک اقتصاد معیشتی جامعه نوسنگی تپه خالصه به کار گرفته شده است. نتایج حاصله حاکی از این است که مردمان دوره نوسنگی تپه خالصه هم به کشاورزی به ویژه کشت غلات و در مقادیر اندک حبوبات مبادرت نموده اند و هم با نگهداری حیوانات اهلی به ویژه بز و گوسفند به دامداری مشغول بوده و از رژیم غذایی مطلوبی برخوردار بوده اند. با توجه به منابع غذایی غنی زیست محیطی در این منطقه، متکی بر اقتصادی خودبسنده بوده اند و به نظر می رسد طی سه مرحله استقراری در دوره نوسنگی جدید از جامعه ای با ساختار برابر در مرحله اول به جامعه ای با رتبه های فردی در مرحله سوم تطور یافته اند، به طوری که شاهد تطور سازمان تولید از تولید خانگی به صنایع خانگی هستیم.

موضوع این نوشتار ستیز اقتصاد زراعیِ رعیتی-معیشتی و اقتصاد زراعیِ تجاری در بازه ی زمانی 1320-1304 است. تداوم نظام زمینداری و جان سختی مناسبات آن در ایران و نیز ایستائی جامعه ی دهقانی همزمان یا پس از شکل گیری دولت مدرن، مسئله ی قابل تأملی است. انتظار می رفت با نفوذ سرمایه و رواج اقتصاد تجاری، تغییراتی در این امر رخ دهد. اما نه تنها دولت، تاجر-مالکان و مالکان بلکه دهقانان نیز علاقه ای به تغییر این شیوه ی تولید و مناسبات آن نشان ندادند. برای تبیین این مسئله، این سؤال قابل طرح است که: «چرا در دوره ی رضاشاه، زارع ایرانی در برابر تلاش های دولت برای رواج اقتصاد زراعیِ تجاری مقاومت کرد و به ستیز پرداخت؟ » یافته های پژوهش نشان می دهد که دهقان ایرانی برای معیشت کشت می کرد. هدفش بیشینه سازی درآمد نبود، بلکه بخت خانواده برای زنده ماندن و موجودیت بود. شرایط نامساعد آب و هوا، آفت های زراعی، نا آشنایی با مناسبات بازار و سیاست بین الملل مایه ی نگرانی و بی اعتمادی مالک و زارع به زراعت تجاری و پافشاری آنان بر زراعت معیشتی بود. بنابراین با نفوذ سرمایه و رواج اقتصاد زراعیِ سرمایه دارانه، در مناسبات زمینداری و وضعیت اجتماعی زارعان تغییری به وجود نیامد و قواعدی که برای سالیان دراز نظام کشاورزی ایران را ثابت نگه داشته بود، بر هم نخورد. عوامل تولید از نظام اجتماعی سنتی آزاد نگردید. بلکه سبب همراهی و همگامی زارع با مالک و تحکیم نظام ارباب-رعیتی گردید.

سکونتگاه های روستایی به عنوان کهن ترین شکل اجتماعات انسانی به دنبال تغییر در شیوه معیشت و نحوه زندگی، عموما بر پایه کشاورزی و فعالیت های وابسته به آن در فضاهای جغرافیایی دارای منابع آب و خاک حاصلخیز ایجاد شده، رشد و گسترش یافته اند. در این راستا نوع غالب از شیوه معیشت در این کانون های زیستی علاوه بر اینکه گویای کارکرد روستا در آن ناحیه است، عاملی مهم و تاثیرگذار بر بافت، کالبد و شکل منازل مسکونی نیز می باشد. روستاها برای اینکه بتوانند همگام با اجرای طرح های نوسازی و تحول خواهی روستائیان به حیات خود ادامه دهند؛ نیازمند تغییر در شکل، بدنه، کالبد و بالاخص نوع ساختمان مسکونی خود می باشند، که گاهی این تحولات کالبدی همخوانی چندانی با نوع اقتصاد معیشتی حاکم بر این کانون های سکونتگاهی ندارد. در این پژوهش که از نوع کاربردی می باشد، تلاش شده است با رویکردی تحلیلی-توصیفی و انجام عملیات پیمایشی تاثیر نوسازی مساکن روستایی بر نظام اقتصادی حاکم بر روستاهای بخش مرکزی شهرستان ممسنی مورد بررسی قرار گیرد. جامعه آماری تحقیق را 120 روستای کوچک و بزرگ تشکیل می دهد، که در آن 24 روستا به عنوان نمونه انتخاب گردید. حجم نمونه مورد پرسشگری 230 سرپرست خانوار روستایی می باشد که در طی 4 سال اخیر از وام نوسازی مسکن بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استفاده نموده اند. برای جمع آوری داده ها از شیوه های کتابخانه ای و انجام مطالعات میدانی استفاده شده است. در نهایت با تحلیل داده ها به کمک نرم افزار Spss به این مسئله در ناحیه پاسخ داده شده است. نتایج حاکی از تاثیر نوسازی مساکن بر بهبود فضای کالبدی توام با حفظ زیبایی و مقاومت بنا در روستاهای مورد مطالعه است. در زمینه اقتصاد معیشتی به دلیل عدم سازگاری «پلان» برخی از مساکن ساخته شده با نوع فعالیت تولیدی منجمله دامداری در روستاها، به طور غیرمستقیم موجب رویگردانی بیش از 75 درصد از روستائیان از انجام اینگونه فعالیت ها شده است. از این رو گرچه نوسازی منازل موجبات آسایش خاطر نسبی روستائیان به لحاظ ایمنی و زیبایی را فراهم آورده است، اما سبب تغییر نامحسوس در شرایط معیشتی و مالی روستائیان نیز شده است.

هدف از این مقاله تحلیل درآمدهای نفتی و مالیاتی در اقتصاد ایران است. بدین منظور، با استفاده از رویکرد تعادل عمومی پویای تصادفی، یک الگو برای اقتصاد صادرکننده نفت شبیه سازی گردید. در بخش منابع درآمدی دولت، سعی شد تا با وارد کردن درآمدهای نفتی و مالیاتی در مدل، وجود راهکارهای لازم جهت برطرف کردن خلاء های موجود در ساختار نظام مالیاتی مورد بررسی قرار گیرد. تخمین پارامترهای مدل بر اساس روش بیزین و با استفاده از نرم افزار داینر (Dynare) تحت نرم افزار متلب (MATLAB) بر اساس روش مونت کارلو با زنجیره مارکوف در قالب الگوریتم متروپلیس-هستینگز و با استفاده از داده های تعدیل فصلی دوره زمانی 96-1368 انجام گرفت. به منظور تحلیل شوک، دو سناریو طراحی شد. در سناریو اول، فرض شد که دولت درآمد نفتی دارد و تمامی درآمدهای نفتی توسط دولت خرج می شود و دولت اتکایی به درآمد مالیاتی ندارد. در سناریو دوم، فرض می شود که 40 درصد از درآمدهای نفتی دولت به صندوق توسعه تزریق شده و درصدی از آن به عنوان تسهیلات به بخش های تولیدی تخصیص پیدا کرده و دولت با اتکا بیشتر به انواع درآمدهای مالیاتی هزینه های خود را تأمین می کند. نتایج بیانگر این می باشد که شوک مالیاتی و نفتی، یعنی کاهش وابستگی به نفت و اتکا به درآمدهای مالیاتی در کوتاه مدت تأثیر منفی بر متغیرهای کلان اقتصادی دارد اما در بلند مدت، با افزایش درآمدهای مالیاتی میزان تولید و به تبع آن، سرمایه گذاری، مصرف، اشتغال در اقتصاد افزایش یافته است.

ابتدایی ترین و اصیل ترین صورت مسکن انسان های یکجانشین، مسکن روستایی است که به دنبال تغییر در شیوه کوچ نشینی عموماً بر پایه کشاورزی و دامداری، رشد و گسترش یافته است و بیانگر مفهوم تداخل گسترده کار و معیشت، سکونت و عدم وجود تفکیک زمانی فعالیت ها در نظام زندگی روستایی است. در دهه ی 40 در ایران، اصلاحات ارضی به عنوان مقطعی سرنوشت ساز، مبدأ تحولات عمده ای در اقتصاد، روابط اجتماعی، مهاجرت، اشتغال، توسعه ی شهرنشینی قرار گرفت و آغازی بر دگرگونی در شکل کالبدی مسکن روستاها بود. سه منشأ بنیادی از امور غیراقتصادی-تغییر در توانمندی جوامع، تغییر در فناوری و تغییر در نهادهای عمومی جامعه-در شکل گیری تحولات اقتصادی تأثیرگذارند. این پژوهش به دنبال فهم و تبیین فرآیند تحولات اقتصادی و چگونگی تأثیر آن بر مسکن روستایی است. در این پژوهش که از نوع توصیفی-تحلیلی می باشد با بررسی های میدانی و مطالعه اسنادی-کتابخانه ای در نظریات صاحب نظران این نتیجه حاصل گردید که: فرآیند تحولات اقتصادی توانسته است تنها باعث بهبود فضاهای زیستی و افزایش امکانات و تسهیلات آسایشی روستانشینان گردد، ولی فضاهای تولیدی معیشتی در مسکن روستایی به عنوان حلقه ای از نظام تولید، در طی این سال ها مغفول مانده است و در سازمان دهی فضائی مسکن روستایی در حوزه معیشتی، تنها به فضاهایی مانند انبار و طویله اشاره شده است، درحالی که عرصه در مسکن روستایی باغ، باغچه و زمین زراعی را نیز شامل می شود که مهم ترین بخش خانه روستایی به حساب می آید. این امر سبب شده کالبد سکونتگاه های روستایی به واسطه تغییر در الگوهای رفتاری معیشتی ساکنین، به سمت مسکن شبه شهری و اقتصاد روستایی از یک اقتصاد تولیدی به سمت اقتصاد مصرفی حرکت نماید؛ بنابراین لزوم به کارگیری عناصر کشاورزی (باغ، مزرعه، مرتع و دامداری) در معماری مسکن روستایی ضرورتی اجتناب ناپذیر می نماید.

بهبود معیشت مردم محلی در دو دهه اخیر مورد توجه فزاینده­ای قرار گرفته است و یکی از اهداف اصلی دولت­های ملی است. هدف این تحقیق ارزیابی تأثیر مهاجرت بر معیشت پایدار خانوارهای مهاجر سیستانی ساکن در روستاهای استان گلستان است. روش تحقیق توصیفی مبتنی بر پیمایش پرسشنامه ای است. جامعه آماری شامل 25000 نفر از سرپرستان خانوار مهاجر از استان سیستان و بلوچستان به استان گلستان است. با استفاده از فرمول کوکران 250 نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. به روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای نمونه­ها از 12 شهرستان استان گلستان انتخاب شدند. روایی پرسشنامه های تحقیق بر مبنای دیدگاه متخصصان و پایایی بر مبنای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ تأیید شد. نتایج آزمون t تک نمونه ای نشان داد که سرمایه های طبیعی و مالی و کل سرمایه ها کمتر از حد متوسط (نامناسب) است. نتایج بررسی راهبردهای معیشت نشان داد که مواردی مانند کسب درآمد از فعالیت های زراعت، دامداری، باغداری، جمع آوری منابع و گیاهان جنگلی و کارگری از جمله مهم ترین راهبردهای معیشتی هستند. نتایج ارزیابی روندهای آسیب پذیری نشان داد که مواردی از قبیل انسجام و همبستگی خانواده ها، فرصت های کاری درآمدزا، تعداد دام و طیور، سطح درآمد و قدرت خرید خانوار اهمیت بیش تری در زمینه کاهش آسیب پذیری داشته اند. در حالی که مواردی مانند تورم و گرانی، آلودگی آب و هوا اهمیت بیش تری در زمینه افزایش آسیب پذیری داشته اند. نتایج ارزیابی پیامدهای مهاجرت نشان داد که پیامدهای اقتصادی، طبیعی، فرهنگی- اجتماعی و خدماتی- رفاهی مهاجرت بیش تر از حد متوسط است. این نتایج بیانگر این است که مهاجرت منجر به تغییر و بهبود در زندگی خانوارها شده است و اثرات مثبت مورد انتظار مانند بهبود رفاه و دسترسی به خدمات و اشتغال حاصل شده است.

توسعه روستایی به شدت وابسته به درک اهمیت معماری کسب وکار و ارتباط آن با راهبردهای اقتصادی محلی است؛ با این حال، توجه به پیوند دیرینه معماری بومی با اقتصاد روستایی در پژوهش ها و برنامه ریزی های نوین غالباً نادیده گرفته می شود. در این راستا، پژوهش حاضر با نمونه گیری تصادفی خوشه ای از 180 نفر از صاحبان مشاغل و تولیدکنندگان روستایی و استفاده از پرسشنامه های بسته، داده ها را با ابزارهای SPSS و AMOS و با روش همبستگی مورد تحلیل قرار داد. با تثبیت عامل «مسکن معیشتی»، مدل های توسعه دو و سه عاملی در سه سطح تأیید (تأیید نشده، قابل ارزیابی، و تأیید نهایی) مورد مقایسه قرار گرفتند؛ در بخش مدل های دو عاملی (شامل 8 مدل)، 4 مدل مربوط به رابطه مسکن با مزرعه (گردشگری و خلاق) تأیید شد، اما 4 مدل دیگر (شامل رابطه مسکن با معماری خارجی و توسعه پشتیبانی) تأیید نشدند. در بخش مدل های سه عاملی (15 مدل)، تمامی مدل ها در ارتباط با توسعه پشتیبان و مزرعه خلاق تأیید شدند و بجز یک مورد، سایر مدل های مرتبط با توسعه پشتیبان و مزرعه گردشگری نیز تأیید شدند؛ در حالی که از مدل های مرتبط با توسعه پشتیبان و معماری غیرمسکونی، تنها یک مدل تأیید شد. در نهایت، مطمئن ترین مدل برنامه ریزی، مدل سه عاملی متشکل از توسعه، پشتیبانی، مزرعه خلاق، و مسکن معیشتی است.

«سردوک» ها در زمره مواد فرهنگی موردتوجه و نیاز اصلی جوامع رمه دار و نیمه یکجانشین و ازجمله آثاری هستند که ارتباط مستقیم با الگوی معیشت و تولیدات داخلی درونزای البسه و الیاف جوامع اولیه دارد که در تحلیل یافته های محوطه های باستان شناسی تفسیر می شوند. محوطه پشت فرودگاه دشت ملایر نیز از این خصیصه مستثنی نبوده و با تعداد 123 سردوک به دست آمده در بین یافته های کاوش باستان شناختی آن ازلحاظ گونه و فراوانی، حضور چشمگیری دارند؛ سردوک های این محوطه را می توان در دو گروه محدب و مخروطی تقسیم کرد که هر گروه به دو زیرشاخه منقوش و ساده، و از نظر کیفیت ساخت نیز در دو گروه متوسط و خشن، قابل تفکیک و گونه شناسی هستند. تمامی سردوک ها از جنس گل پخته (سفالی) با آمیزه گیاهی و در اندازه مختلف ساخته شده است؛ برخی از سردوک ها داری نقوش گود هستند که به واسطه وسیله ای نوک تیز ایجاد شده است. هدف این پژوهش در وهله اول، گونه شناسی و مطالعه سردوک ها، و در وهله دوم، تحلیل الگوی معیشت وابسته به تولید منسوجات تپه پشت فرودگاه خواهد بود. باتوجه به تعداد قابل توجه سردوک های تپه پشت فرودگاه و کاربرد آن در تولید نخ و پارچه می تواند با تحلیل آن بر الیاف تولید شده و چگونگی سازماندهی این تولید، کمک شایان نماید. روش پژوهش حاضر، مبتنی بر مطالعات تطبیقی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش هاست: سردوک های مکشوف تپه پشت فرودگاه از چه گونه و فرم هایی تشکیل شده و باتوجه به نوع فرم و اندازه ها در تولید چه نوع نخ هایی مورد استفاده بوده است؟ با توجه به نوع نیمه یکجانشینی جوامع تپه پشت فرودگاه و فراوانی سردوک ها، تولید منسوجات در این محوطه برای مصارف محلی و داخلی و یا برونزا و دادوستد فرامنطقه ای بوده است؟ باتوجه به نوع استقرار نیمه یکجانشین و کوچ رویی و شیوه تولید اقتصادی متکی بر گله داری جوامع اولیه زاگرس مرکزی و نیز مشخصا محوطه تپه پشت فرودگاه، به نظر می رسد باتوجه به تنوع سردوک های این محوطه در نوع مواد، کیفیت ساخت، فرم و اندازه گونه ها، عمدتا این سردوک ها در الیاف پشم برای مصارف محلی و دادوستد فرامنطقه ای در تامین نیازهای اولیه بوده است.