چکیده فارسی:هر چند تاکنون در باب رابطه اخلاق و شریعت و نیز ارتباط متقابل آن دو با علوم گوناگون، از جمله سیاست، پژوهش های بسیاری صورت گرفته، تصویر روشنی از ارتباط اخلاق و سیاست در پرتو شریعت، برای حل ابهامات موجود، ارائه نشده است. در این خصوص، ملاصدرای شیرازی، برای نشان دادن نسبت اخلاق و سیاست، دستگاه فلسفی ویژه ای بنا نهاد (حکمت متعالیه)، که جامع عقل و وحی بود، هر چند باید به این سوال پاسخ داد که او چگونه توانست به این امر توفیق یابد (سوال). در حکمت متعالیه، اخلاق، به دلیل سیراب شدن از دو منبع عقل و وحی، دارای قابلیت لازم برای ارتباط یافتن با سیاست است (فرضیه).بررسی ارتباط حکمت و شریعت در حکمت متعالیه و سپس واکاوی رابطه اخلاق و سیاست راهی برای سنجش فرضیه مقاله حاضر است (روش). در این مقاله درصدد بوده ایم نشان دهیم اخلاق برخاسته از دو منبع حکمت و شریعت، با نگاهی جامع به ابعاد انسان و جامعه، می تواند نویدبخش مدینه فاضله باشد (هدف). لزوم توجه هم زمان به حکمت، شریعت، اخلاق، انسان و جامعه، به منزله لوازم دستیابی به مدینه فاضله، از نتایجی است که در این مقاله بدان دست یافته ایم (یافته ها).   چکیده عربی:بالرغم من الدراسات الکثیرة الموجودة حول العلاقة بین الاخلاق والشریعة وارتباطهما بالعلوم المختلفة وخاصة السیاسة، إلا أننا لا نجد فی أی منها صورة واضحة المعالم عن العلاقة بین الأخلاق والسیاسة فی ضوء الشریعة. وفی هذا المجال قام صدر المتألهین (ملاصدرا الشیرازی) بتأسیس نظام فلسفی خاص یسمی بـ«الحکمة المتعالیة» وجمع فیه بین العقل والوحی، حتی یرسم فیه النسبة بین الاخلاق والسیاسة. ولکن السؤال الذی یطفو علی السطح هو «کیف استطاع ملاصدرا أن ینجح فی التوفیق بین الاخلاق والسیاسة»؟وفی هذا المقال قمنا بدراسة العلاقة بین الحکمة والشریعة فی الحکمة المتعالیة ومن ثم درسنا العلاقة بین الاخلاق والسیاسة ورأینا أن الاخلاق فی الحکمة المتعالیة تنبع من العقل والوحی ولهذا السبب نلاحظ أن الحکمة المتعالیة تستطیع إقامة علاقة بین الاخلاق والسیاسة.ومن هنا نسعی أن نبین للقارئ أن الاخلاق المنبثقة من الحکمة والشریعة جنبا إلی التوجه إلی أبعاد الانسان والمجتمع یحقق المدینة الفاضلة. کما أن وجوب الانتباه إلی کل من الحکمة والشریعة والاخلاق والانسان والمجتمع بصورة متزامنة هو أداة الوصول إلی المدینة الفاضلة.

یکی از مسائل مهم در فلسفۀ عرفان، نقش ساختارهای تجربه گر در محتوای تجارب عرفانی و نسبت این تجارب با یکدیگر است که باعث شکل گیری رویکردهای پرینالیزم، ذات گرایی، ساختارگرایی و زمینه زدایی شده است. در این تحقیقِ تحلیلی تطبیقی پس از معرفی اجمالی هر یک از این مواضع، به جست وجوی پاسخ ملاصدرا به این مسئله پرداخته شد. یافته ها: در رویکرد ملاصدرا، ساختارهای شخصی، نقش مهمی در تجارب عرفانی دارد؛ به طوری که عارف ازطریق انعکاس و تجربۀ آن در واقعیت درونی با حقایق متعالی ارتباط برقرار می کند و به همین جهت نقش استعداد، باورها، رفتارها، انتظارات، تمایلات و توجهات در این تجارب بارز است؛ در عین حال تجارب عرفانی موازی در سنت های متمایز حاکی از تأییداتی در راستای رویکرد پرینالیزم است. ملاصدرا برخی تجارب یا داده های عمودی را خیالی دانسته و موضع ساختارگرایی محض را برمی گزیند و در مرحلۀ فنا، نیل به تجارب ناب و گذار از رویکرد ساختارگرایی به پرینالیزم را ترجیح می دهد. به عبارتی دیدگاه صدرالدین، رویکرد ساختارگراییِ تشکیکی است؛ یعنی هرچه تجربه گر به مراتب بالاتری از حقیقت سیر می کند و زهد و حریت در او بیشتر می شود، نقش ساختارهای فردی کم رنگ تر و واقع نمایی و همگرایی عرفا در تجارب موازی بیشتر می شود. در این موارد در تحلیل ادبیات عرفانی، تحلیل زمینه ای را برمی گزیند.

شهودی که انسان از اراده ی آزاد دارد، همواره تکیه گاهی مستحکم در مقابل چالش های تردیدبرانگیز اراده ی آزاد به حساب آمده است. در سنت فلسفه ی اسلامی این شهود منحصراً در قالب علم حضوری به اختیار مطرح شده و امری غیر قابل تردید به حساب آمده است، اما آن چنان که شایسته است درباره ی جنبه های مختلف و درجات شدت و ضعف این علم حضوری بحث نشده است. در این مقاله با استفاده از مبانی حکمت متعالیه و با روش تحلیلی برهانی، به پدیدار شناسی اراده آزاد پرداخته ایم، به این معنا که شهود خود نسبت به اراده ی آزاد را بررسی کرده و ارزش معرفتی آن را مشخص کرده ایم. تحلیل پدیدارشناسانه ی اراده ی آزاد ما را به این نتیجه رساند که شهود اراده ی آزاد مجموعه ای درهم تنیده از ده مؤلفه ی ادراکی است. این مؤلفه ها از حیث اعتبار معرفت شناختی یکسان نیستند و در سه گروه مختلف دسته بندی می شوند. برخی از آنها به نحو علم حضوری با درجه ی وضوح زیاد هستند و یا گزاره هایی هستند که برگرفته از این علم حضوری خاص هستند (گزاره های وجدانی). این گروه به طور مطلق و بدون هیچ شرطی به لحاظ معرفت شناختی معتبرند. گروه دیگر به علم حضوری با درجه ی وضوح زیاد مستند نیستند و برای معتبر بودن، به تکمیل و تتمیم برخی قرائن و شواهد احتیاج دارند. گروه سوم از امور تشکیکی و دارای مراتب هستند و هر مرتبه از اعتبار معرفتی متفاوتی نسبت به سایر مراتب برخوردار است.

در حکمت اشراق، هم نظام مراتب عالم و هم مراحل سیر و صعود نفس به عالم برین براساس انوار تبیین می شود. سهروردی معتقد است که در سیر و سلوک معنوی به ترتیب انوار «خاطف» یا «بارق» بر واصلان کامل ظاهر بر مبتدیان، انوار «ثابت» بر متوسطان و نور «طامس» بر واصلان کامل ظاهر می شود. بدین سان در حکمت اشراق فناء محض با تابش نور طامس محقق می گردد و مقام طمس پس از دو مقام «برق» و «حرق» پایان مراتب صعود نفس است. ملاصدرا تحت تاثیر و حکمت اشراق از نور طامس یاد نموده، مقام طمس را با«قیامت عظمی»، «مقام أو أدنی» و مرتبه «ملائکه مهیمین» یکی دانسته و آن را پایان مراتب سلوک می داند. اما در عرفان اسلامی دیدگاه متفاوتی درباره مقام طمس داریم که از ابن فارض مصری آغاز می گردد. ابن فارض مراتب فنا را در سه مرحله «محو»، «طمس» و «محق» نظم می دهد. بسیاری از شارحان آثار ابن عربی و ملاصدرا مثل کاشانی و حاج ملاهادی سبزواری بر همین اساس محو را فناء افعال عبد در فعل حق، طمس را فنای صفات او در صفات حق و محق را فنای در ذات حق دانسته اند.

از ویژگی های برجستة حکمت متعالیه، توجهی است که به زیبایی در صنایع لطیفه دارد. ملاصدرا از منظر وجودشناسی به هنر و زیبایی شناسی هنری و ارتباط عشق و هنر و توانمندی های نهفته در هنر نگاه کرده و به جزییاتی پرداخته که در افق زیبایی شناسی قابل توجه و تأمل است. طبق مفروضات هستی شناختی و انسان شناختی ملاصدرا، انسان دارای عوالمی است و هنر به عنوان صنایع لطیفة انسان در این عوالم رشد و نضج می یابد. در این مقاله تلاش شده است که هنر و آفرینش به عنوان اثر هنری از منظر ملاصدرا تبیین شود. بر اساس نتایج پژوهش در حکمت صدرایی هنر متعالی از نظر ملاصدرا آدمی را به تشبه به باری تعالی می رساند. ملاصدرا به هنر به صورت عام و فراگیر می نگرد و به آن صبغة معنوی و قدسی می دهد. از آنجا که هنر و صنایع لطیفه را با عشق عفیف و زیبایی شناسی معنوی پیوند می زند و هدف از آن را رسیدن به معشوق حقیقی و زیبایی های ملکوتی تلقی می کند و در واقع برای هنر جایگاه ارزشی، معنوی و قدسی قایل است. ملاصدرا در تلقی خود از هنر گامی فراتر نهاده و دیدگاه خود را در قالب یک نظریة واحد که می توان آن را «محاکات متعالی» خواند ارائه می کند.

علوم انسانی اسلامی و بومی در گرو بهره برداری از فلسفه اسلامی به جای فلسفه های غربی است. حکمت متعالیه، از ظرفیت خوبی برای ورود به عرصه علوم انسانی برخوردار می باشد. علوم و مطالعات امنیتی، در سال های اخیر، در کشور ما از رونق خوبی برخوردار شده، اما تلاش درخور توجهی برای طرح مباحث امنیتی، با تکیه بر مبانی فلسفه اسلامی، به ویژه حکمت متعالیه، صورت نگرفته است. هدف مکتوب حاضر، ارائه کاربردها و وجوه امنیتی انسان شناسی چهار تن از حکمای حکمت متعالیه، یعنی صدرالمتالهین، علامه طباطبایی، امام خمینی و استاد مطهری است. مدعای مقاله این است که بر اساس مبانی حکمت متعالیه و به ویژه، مبانی انسان شناختی که در این مقاله محور بحث و بررسی ماست، به جای علم امنیت، باید از «علوم امنیتی» سخن بگوییم. بر این اساس، از سه الگوی متعالی، متعارف و متدانی در حوزه مباحث امنیتی یاد شده است.

هدف: این پژوهش تحت عنوان «تحلیل تربیتی مختصات معرفت درحکمت متعالیه» با تاکید برتوانمندی و قابلیت ویژه مکتب فلسفی صدرالمتالهین در راستای تولید الگوی تربیتی تعالی بخش، به تبیین معرفت شناختی حکمت متعالیه به عنوان مبانی نظام تربیتی مترقی و استنباط دلالت های تربیتی آن با رویکردی تربیتی پرداخته است. مواد و روش ها: به منظور دستیابی به اهداف پژوهش و ترسیم تربیتی هندسه و نظام معرفت شناسی صدرا، ابتداء عمده ی مسایل اساسی معرفت شناسی حکمت متعالیه توصیف و تبیین شده، سپس برمبنای مباحث معرفت شناسی همچون هویت ومراتب علم، طبقه بندی علوم، منابع وابزارمعرفت، فرایند ومکانیسم تحصیل معرفت، حدود وقلمروعلم وغایت معرفت؛ دلالت های تربیتی ارایه شده است. یافته ها: یادگیری و تربیت دراین پژوهش مبتنی برنگاه تجردی صدرا به علم و نظریه ی اتحاد عاقل ومعقول و وجود ذهنی، به عنوان فرایندی که بین یادگیرنده ی فعال و آن چه آموخته شده یگانگی ایجاد می کند، معرفی شده است. نتیجه گیری: در ادامه ی پژوهش از گستره ی وسیع و جامع معرفت شناسی صدرا وسعت معرفت، لزوم تعمیق دانایی، تولید علم و راه خروج از بن بست های یادگیری وتربیت عقیم به سوی یادگیری پویا ومولدی که منتهی به تحقق غایت ایمانی معرفت می شود، استنباط شده است.