زمین شناسی ایران
سال:1395 | دوره:10 | شماره:37 |تعداد مقالات:7

شبکه های ارتباطی و جاده ها بخش مهمی از سرمایه های هر کشوری محسوب می شوند. در کنار این موضوع، نگهداری از این شبکه های عظیم ارتباطی و روند توسعه فرآیند جاده سازی به عنوان یکی از عوامل تخریب عرصه های منابع طبیعی مبحثی مهم به شمار می آید. در این تحقیق، زمین لغزش های رخ داده محدوده جاده کیاسر واقع در جنوب شهرستان ساری با استفاده از مدل پایه فیزیکی SHALSTAB مورد بررسی قرار گرفت و نقشه پایداری دامنه این محدوده به وسیله این مدل تعیین شد. در ابتدا مشخصات فیزیکی و مکانیکی 15 نمونه خاک که در محدوده حاشیه جاده وجود داشتند برداشت و مورد اندازه گیری قرار گرفت و با 115 مورد از لغزش های به وقوع پیوسته در منطقه مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج حاصل از تحقیقات میدانی، تجزیه و تحلیل داده های زمین شناسی، تست های آزمایشگاهی و اجرای مدل نشان داد که برای کل لغزش های به وقوع پیوسته، 43.49 درصد لغزش های واقعی در منطقه ناپایدار صورت گرفته اند، سپس اقدام به تفکیک لغزش های حاشیه جاده از لغزش های رخ داده در شرایط طبیعی گردید و برای هر کدام از این زمین لغزش ها مدل اجرا گردید. نتایج نشان داد زمانی که با استفاده از لغزش های حاشیه جاده مدل SHALSTAB اجرا می گردد، این مدل قادر به شبیه سازی تنها 18.55 درصد از نقاط لغزشی در طبقات ناپایدار بوده و زمانی که این مدل با استفاده از لغزش هایی که در شرایط طبیعی به وقوع پیوسته در این محدوده اجرا می گردد، با پیش بینی 69.5 درصد، کاربرد موفقی داشته است.

اسکارن های کلسیمی و منیزیمی پناه کوه در 50 کیلومتری شمال غرب شهر تفت در استان یزد واقع شده است. نفوذ استوک گرانودیوریتی پناه کوه با سن الیگومیوسن به درون سنگ های آهکی- دولومیتی سازند جمال منجر به شکل گیری اسکارن کلسیمی- منیزیمی در منطقه پناه کوه گردیده است. مقادیر d18O در سنگ های گرانیتی و مقادیر d18O و d13C در انواع کلسیت ها در این مطالعه تعیین شده است. بر اساس داده های ایزوتوپی، مقادیر d18O و d13C در انواع کلسیت های مورد بررسی نسبت به کلسیت های رسوبی فقیرتر شده اند. این تغییرات ایزوتوپی در اسکارن پناه کوه بیشتر توسط تراوش سیالات ماگمایی به درون سنگ های کربناتی ایجاد گردیده است. تهی شدگی مقادیر d18O و d13C در انواع کلسیت ها در اسکارن پناه کوه توسط برهم کنش سیالات ماگمایی (d18O=11.0‰) با سنگ های آهکی دگرسان نشده در دمای 350- 450 درجه سانتی گراد،X(CO2)  برابر 0.05 و نسبت آب به سنگ 25- 50% (W/R) قابل تفسیر است.

اثر سطحی گسل ها در پهنه انتهای گسلی قوزلو، واقع در انتهای جنوب شرقی قطعه ای از گسل شمال تبریز که به پهنه تغییر شکل بزقوش منتهی می گردد، نشان از تشکیل یک ساختار دم اسبی است. هر چند که در مورد نوع این ساختار دم اسبی و یا الگوی تغییر شکل آن اطلاعاتی در دست نیست. در این راستا بررسی های مربوط به توپوگرافی (مطالعه تغییرات نسبی ارتفاع در دو مقیاس در پهنه های حائل کل پهنه تغییر شکل و پهنه های اطراف آبراهه های جاری درون پهنه)، شیب سطح، شاخص عدم تقارن و اطلاعات زمین شناسی نشان می دهد که: 1) پهنه انتهای گسلی از نوع ساختار دم اسبی انقباضی است. 2) درون پهنه انتهای گسلی رژیم زمین ساختی از نوع فشارشی حاکم بوده و روند حداکثر فشارش N20W-S20E است. 3) در درون پهنه انتهای گسلی در طول دو آبراهه، دو پهنه گسلی متفاوت با حداکثر و حداقل فعالیت زمین ساختی شناسایی گردید. 4) در داخل پهنه های گسلی مرتبط با آبراهه ها مولفه شیب لغز کلی از نوع معکوس یا رانده است. این نتایج اطلاعات مهمی در باره زمین ساخت پهنه انتهای گسلی قوزلو فراهم کرده و دانش ما در مورد تغییر شکل درون پهنه گسلی شمال تبریز را بهبود می بخشد. این بررسی همچنین اهمیت کاربرد پروفیل های حائل دار طولی آبراهه ها جهت حصول مستقیم داده های زمین ساختی از توپوگرافی را نشان می دهد.

اندیس رگه ای یارالوجه در 40 کیلومتری شمال غرب اهر در استان آذربایجان شرقی واقع شده است. بر اساس نتایج حاصل از داده های زمین شیمیایی، ترکیب اولیه سنگ میزبان دگرسان شده در محدوده میکرودیوریت با سری ماگمایی کالک- آلکالن قرار گرفته و محیط زمین ساختی تشکیل آن، کمان آتشفشانی حاشیه فعال قاره ای است. کانه سازی به صورت پراکنده، داربستی و رگه- رگچه ای و حاوی کانی های کربناتی، کوارتز و سولفید در سنگ های نیمه آتشفشانی دگرسان شده در حد میکرودیوریت، است. پیریت، اسفالریت، گالن و کالکوپیریت مهم ترین کانی های سولفیدی منطقه هستند. مهم ترین دگرسانی های مشاهده شده در منطقه، سریسیتی و کربناتی شدن بوده و کانی های کوارتز، سریسیت، ایلیت، آلبیت، کائولینیت، لوکوکسن و کربنات های تاخیری از مهم ترین کانی های شناسایی شده در زون های دگرسانی هستند. نمودارهای دو متغیره Ba+Sr در برابر Ce+Y+La و Zr در برابر TiO2 و همچنین مقادیر کمتر از یک برای TiO2 نشان دهنده منشا درون زاد برای سیالات دگرسان کننده می باشد. نمودارهای عنکبوتی عناصر نادر خاکی به هنجار شده نسبت به کندریت و متوسط ترکیب پوسته قاره ای بالایی نشان دهنده تفریق LREE از HREE و تهی شدگی بیشتر LREE ها نسبت به متوسط ترکیب پوسته قاره ای بالایی می باشد. بر اساس شاخص های زمین شیمیایی مانند Hf/Sm،Nb/La  و Th/La و غنی شدگی LREE نسبت به HREE، مهم ترین همبافت های یونی انتقال دهنده فلزات، هم بافت های Cl- هستند. بررسی بی هنجاری هایCe ، Eu و Pr Eu/Eu*)،Ce/Ce*  و(Pr/Pr*  در رگه کانه دار و سنگ میزبان نشان دهنده pH نزدیک به خنثی برای سیالات مسوول دگرسانی و شرایط Eh احیائی محیط تشکیل اندیس رگه ای یارالوجه می باشد.

سازند آسماری در برش چینه شناسی تنگ گناوه در یال جنوبی تاقدیس میش با ستبرای 366 متر ضخامت است و بطور عمده از تناوب سنگ آهک های رسی با سنگ آهک های بسیار ضخیم، ضخیم و متوسط لایه گاه همراه با میان لایه های دولومیتی تشکیل شده است. مرز زیرین این سازند با سازند پابده تدریجی و مرز فوقانی آن با سازند گچساران بصورت هم شیب و همراه با گسستگی سنگ شناسی می باشد. در این مطالعه، توالی کربناته در برش تنگ گناوه بر مبنای جنس، تغییر ضخامت لایه ها و رنگ به سه واحد سنگ شناسی تقسیم شده است. در مطالعات زیست چینه ای 28 گونه متعلق به 41 جنس از فرامینیفرها شناسایی و 4 زون زیستی و یک زون مبهم بر اساس زون بندی لارسن و همکاران 2009 شناسایی و معرفی گردید. بر اساس مجموعه فسیلی و زون های زیستی شناسایی شده سن سازند آسماری در برش مورد مطالعه الیگوسن (روپلین- شاتین)- میوسن پیشین (آکی تانین- بوردیگالین) تعیین شد.

منطقه کارستی سوسن به صورت ناودیس پلانژ داری در شمال دشت ایذه و در حوضه کارون میانی قرار گرفته است. در این مقاله، خصوصیات هیدروژئوالکتریک سازندهای آهکی آسماری و ایلام- سروک با هدف تعیین دامنه تغییرات مقاومت الکتریکی آهک های خشک و آب دار، میزان کارست شدگی، وجود شکستگی ها و در نهایت تعیین مناطق با بیشترین پتانسیل آب زیرزمینی مورد بررسی گرفته است. بدین منظور، 245 سونداژ ژئوالکتریک با آرایه شلومبرژه در مجاورت حد تماس آهک ها با آبرفت داده برداری شده و به صورت یک بعدی مورد تفسیر قرار گرفته است. سپس توموگرافی ژئوالکتریک دو بعدی در هشت مقطع انتخابی با استفاده از مدل RES2DINV انجام و مورد تحلیل واقع شده است. منحنی های سونداژ سازند آسماری دارای مقاومت الکتریکی کمتر، شکل هموارتر و دامنه مقاومت کمتر نسبت به سازند ایلام- سروک می باشند که می توان وجود آبخوان با آبدهی زیاد را بر روی آن با توجه به شیب ملایم کاهش مقاومت آبخوان مشخص نمود. تفسیر مقاطع توموگرافی ژئوالکتریک دوبعدی مشخص نمود که آهک ایلام- سروک در مناطق خرد شده پتانسیل آب زیرزمینی قابل توجهی دارند و توسعه کارست و حفرات در آن ها نسبت به آهک آسماری کمتر است. وجود آهک متراکم ایلام- سروک در مجاور پهنه های خردشده ای که هدایت آب زیرزمینی را بر عهده دارند، باعث شده است که حرکت رو به بالای آب زیرزمینی و در نتیجه ظهور چشمه ها در این سازند در منطقه سوسن رخ دهد. نتایج بررسی های هیدروژئوالکتریک مشخص کرد که آبخوان آهکی آسماری علی رغم نبود چشمه مهم در آن در ناودیس سوسن، وضعیت بسیار مناسبی دارد. در سازند ایلام- سروک، چشمه ها از طریق مناطق خردشده تخلیه می شوند. آهک های این سازند در عمق متراکم می باشند که می تواند نمایان گر تخلخل زمینه ای کم آهک مذکور باشد، در حالی که به دلیل تخلخل ذخیره ای بیشتر، مقاومت الکتریکی آهک آسماری کمتر می باشد.

وجود چشمه های آبگرم، رخنمون وسیع رسوبات تراورتنی، محدوده های دگرسان شده گرمابی و همچنین تکتونیک فعال در شمال شرق شهر تکاب در استان آذربایجان غربی نشان دهنده وجود یک سامانه زمین گرمایی مهم در این منطقه می باشد. به منظور شناسایی مخزن سامانه زمین گرمایی و همچنین بررسی ساختارهای زمین شناسی مرتبط با سامانه زمین گرمایی در منطقه تکاب، عملیات گرانی سنجی در 140 ایستگاه در محدوده ای به مساحت حدود 600 کیلومترمربع انجام شد. پس از اعمال تصحیحات مربوط به داده ها شامل تصحیح گرانی نرمال، بوگه، توپوگرافی و هوای آزاد، نقشه بی هنجاری بوگه کامل به دست آمد. سپس با استفاده از برازش یک سطح منحنی درجه 3 بر میدان بی هنجاری بوگه کامل، میدان گرانی ناحیه ای محاسبه گردید و نقشه بی هنجاری باقی مانده به دست آمد. نقشه گرانی بی هنجاری باقی مانده نشان دهنده وجود دو زون منفی گرانی است (زون A1 وA2 ). زون های منفی به عنوان نواحی احتمالی وجود مخزن در یک ناحیه زمین گرمایی مورد توجه هستند. قرارگیری منطقه مورد مطالعه بر روی کمربند آتشفشانی ارومیه- دختر و همچنین حضور گسل های از پیش شناخته شده و گسل های جدید شناسایی شده توسط نقشه های گرادیان افقی و قائم میدان گرانی حاکی از وجود ساز و کار گسلی پیچیده در این منطقه می باشد. همچنین با استفاده از روش اویلر، تخمین عمق بی هنجاری ها انجام شد. نتایج این تخمین عمق، نشان می دهد که بی هنجاری A1 که به عنوان مستعدترین ناحیه برای بهره برداری از انرژی زمین گرمایی شناخته می شود، حداقل عمق آن در حدود 1000 تا 2000 متر می باشد. در نهایت به منظور مدل سازی مخزن زمین گرمایی واقع در اعماق منطقه، وارون سازی سه بعدی داده ها با استفاده از الگوریتم غیرخطی لی و اولدنبرگ انجام شد. نتایج این مدل سازی نشان می دهد که فقط زون A1 دارای تباین چگالی منفی قابل توجهی بوده و مخزن زمین گرمایی تکاب در این زون و در عمق بین 3000 تا 5000 متری منطقه قرار دارد.