تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران
سال:1395 | دوره:14 | شماره:2 |تعداد مقالات:6

قارچ ها یکی از اجزای مهم و اصلی در اکوسیستم های جنگلی می باشند که نقش مهمی در فرایند تبدیل و بازگشت عناصر معدنی به خاک، چرخه مواد و حاصلخیزی رویشگاه جنگلی بر عهده دارند. به منظور بررسی و شناسایی قارچ های ماکروسکوپی درختان راش و ارتباط آنها با عوامل فیزیوگرافی (ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت دامنه) نمونه برداری در فصول زمستان و بهار بعد از انجام جنگل گردشی های مقدماتی، طی چندین برداشت در جنگل خیرود نوشهر در قطعه های 112 پاتم و 212 نم خانه از کلیه درختان راش آلوده به قارچ، آماربرداری صددرصد انجام شد. طی این برداشت ها 75 نمونه قارچ ماکروسکوپی از روی درختان راش مناطق مورد مطالعه جمع آوری گردید که 36 نمونه مربوط به قارچ های عامل پوسیدگی چوب بود. ارتباط فراوانی قارچ های ماکروسکوپی درختان راش با عوامل فیزیوگرافی در محیط آماری SAS محاسبه گردید و اختلاف معنی دار بودن حضور آنها بر اساس جدول تجزیه واریانس در قالب آزمایش فاکتوریل پس از اطمینان از نرمال بودن داده ها با آزمون دانکن تعیین شد. نتایج این تحقیق نشان داد که فراوانی قارچ ها در طبقات مختلف شیب و ارتفاع از سطح دریا و همچنین در جهت های مختلف دامنه در سطح اطمینان 99 درصد دارای اختلاف معنی دار بودند، به طوری که بیشترین فراوانی قارچ های ماکروسکوپی چوب زی به ترتیب در ارتفاع بین 870 تا 970 متر از سطح دریا، شیب 0 تا 20 درصد و در جهت شمالی می باشد.

تخریب روزافزون جنگل های زاگرس تاثیر نامطلوبی بر توان تولید بذر گونه های مختلف بلوط وارد کرده است و این نگرانی وجود دارد که ادامه این روند باعث نابودی پایه های باارزش بلوط شود. متاسفانه به دلیل دشواری اندازه گیری، در حال حاضر اطلاعات جامعی از وضعیت تولید بذر این درختان وجود ندارد. پژوهش پیش رو با هدف حل این معضل، به ارزیابی یکی از رایج ترین و دقیق ترین تکنیک های برآورد چشمی بذر درختان بلوط به نام روش کونیگ (Koenig) در مورد برودار (Quercus brantii Lindl.) در جنگل های دشت ارژن فارس و داربادام کرمانشاه طی سه سال (1388 تا 1390) می پردازد. در هر منطقه با استفاده از روش نمونه برداری تصادفی با مونه بندی، 40 درخت گزینش و شماره گذاری شدند. در نیمه اول شهریور و با استفاده از روش شمارش تاجی کلیه بذرها روی تاج شمارش شدند. سپس با استفاده از روش برآورد چشمی کونیگ، تعداد بذر شمارش شده در مدت 30 ثانیه برای هر درخت به صورت چشمی مشخص شد. اندازه گیری ها طی سه سال تکرار و درنهایت، مدل رگرسیونی خطی ساده بین شمار بذر به دست آمده از دو روش شمارش تاجی و کونیگ محاسبه شد. ضریب تبیین (R2) مدل ها برای دشت ارژن و داربادام به ترتیب 0.68 و 0.82 و خطای جذر میانگین مربعات (RMSE) نیز به ترتیب 0.292 و 0.230 به دست آمد. در مجموع سودمندی روش کونیگ برای درختان برودار تایید شد. مدل های محاسبه شده به راحتی امکان برآورد شمار بذر تولیدی درختان برودار را در مناطق مورد مطالعه برای سال های آینده با صرف زمان و هزینه کمتر امکان پذیر می سازند، درنتیجه امکان شناسایی درختان مادری و باارزش بلوط با سهولت بیشتری میسر خواهد شد.

کفشدوزک هایAdalia bipunctata (Linnaeus)  و Adalia. decempunctata (Linnaeus) به عنوان دو گونه ی چند شکل معرفی شده اند که در کنترل طبیعی آفات بخصوص شته ها نقش مهمی دارند. برای بررسی تنوع شکلی این دو گونه و تنوع پراکنش آنها بر حسب گونه های گیاهی نمونه برداری های وسیعی انجام شد. برای جمع آوری نمونه ها از تور حشره گیری و سینی سفید استفاده شد. پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه، در شیشه های حاوی الکل 75 درصد قرار داده شدند. برای شناسایی کفشدوزک ها از مشخصات شکل شناسی خارجی و اندام های تناسلی نر و ماده استفاده شد. جداسازی ریخت های مختلف براس اس خصوصیات مرفولوژیکی مانند رنگ و الگو، تعداد و اندازه خال های روی بالپوش و پیش گرده انجام شد. در مجموع 26 ریخت از جنس Adalia شناسایی شد. دو گونه  A. bipunctataو A. decempunctata نسبت به سایر گونه های دیگر روی گیاهان جنگلی و زینتی به ترتیب در مرتبه دوم با فراوانی 27% و در مرتبه چهارم با فراوانی 15% قرار دارند. معرفی گونه های چندشکل کفشدوزک Adalia برای اولین بار در منطقه شاهرود انجام شده است و می تواند زمینه تحقیقات بعدی در راس تای برنامه های کنترل بیولوژیک در خصوص استفاده کارآمدتر از کفشدوزک های این منطقه باشد.

پوشش غالب جنگل های استان ایلام واقع در جنوب غربی ایران را بلوط ایرانی تشکیل می دهد. حشرات چوب خوار بلوط در اثر تغییرات شرایط آب و هوایی و بروز خشکسالی های متعدد به حالت طغیانی در آمده و باعث آسیب به این درختان شده اند. این تحقیق به منظور شناسایی حشرات چوب خوار، دشمنان طبیعی آنها و بررسی میزان کارایی طبیعی پارازیتوییدها، در سه سال متوالی (1391-1393) اجرا شد. با بررسی های صحرایی و شکافتن تنه های نیمه خشک و خشک درختان بلوط، مراحل مختلف رشدی چوب خوارها به تفکیک سالم و یا پارازیته به طور ماهیانه بررسی گردید. به منظور مطالعه حشرات کامل چوب خوار و پارازیتوییدهای آنها، نمونه هایی از تنه ها و شاخه های آلوده به چوب خوارها در اتاقک های پرورش به ابعاد 10-15 مترمربع نگهداری شدند. نتایج نشان داد که آفات چوب خوار شامل گونه هایCerambyx cerdo (Col., Cerambycidae) ، Macrotoma scutellaris (Col., Cerambycidae)، Chalcophorella bagdadensis (Col., Buprestidae)، Agrilus hastulifer (Col., Buprestidae)،  Chrysobothris parvipuncta (Col., Buprestidae)و Lampetis mimosa (Col., Buprestidae) می باشند. همچنین قارچ Beauveria bassiana و چهار گونه زنبور پارازیتو یید Trigonura ninae (Hym.: Chalcididae)، Atanycolus sp. (Hym.: Braconidae)،  Pristaulacus compressus (Hym.: Aulacidae) Oodera formosa (Hym.: Pteromalidae)نیز جمع آوری شد. میزان کارایی زنبورها در مرحله لاروی چوب خوارها میزبان 2.1 درصد و میزان کارایی قارچ در مرحله لاروی و حشرات کامل چوب خوارها به ترتیب 1.5 و 1.1 درصد بود.

آتش سوزی یکی از عوامل مهم ایجاد اختلال در اکوسیستم های جنگلی است و به عنوان یک آشفتگی بر ساختار و تجدید حیات گونه های گیاهی تاثیرگذار است. هدف از این تحقیق، بررسی اثر آتش بر ساختار گونه های چوبی و تجدید حیات آن ها در قسمتی از جنگل های زاگرس میانی واقع در شمال شرق استان کرمانشاه بود. بدین منظور 80 هکتار از این جنگل ها ( 40 هکتار منطقه آتش سوزی شده و 40 هکتار منطقه شاهد) مورد بررسی قرار گرفت. در مجموع 80 قطعه نمونه 1000 مترمربعی به شکل دایره به روش تصادفی- سیستماتیک و با استفاده از شبکه آماربرداری 100×100 متر برداشت شد. نتایج نشان داد که آتش سوزی در لایه درختی و زادآوری باعث تغییر در ترکیب جنگل نشده است و در هر دو منطقه برودار (Q. brantii) گونه غالب بود. اما تراکم درختی و زادآوری و همچنین تراکم جست ها به طور معنی دار در منطقه آتش سوزی شده بیش تر و بالعکس در لایه درختچه ای کمتر از منطقه شاهد به دست آمد. تعداد درختان در طبقات قطری پایین بیشتر بود. این موضوع در میانگین قطر برابر سینه و سطح مقطع برابر سینه اثرگذار بود، به طوری که با افزایش قابل توجه درختان کم قطر در منطقه آتش سوزی شده میانگین قطر و به تبع آن سطح مقطع کم تر از منطقه شاهد حاصل شد که این مساله نشان می دهد که جنگل پس از گذشت نه سال از وقوع آتش سوزی تا حدودی مراحل بازسازی خود را طی کرده و تبدیل به جنگل جوان شده است.

نماتدها از فراوان ترین و موثرترین ارگانیسم های خاکزی در اکوسیستم های طبیعی از جمله جنگل محسوب شده و به عنوان شاخص زیستی برای مطالعه اثر عوامل مختل کننده محیط زیست بکار رفته اند. در این تحقیق اثر آتش سوزی بر جمعیت نماتدهای خاک زی موجود در لایه های سطحی (اعماق 10، 20، 30 و 40 سانتی متر) خاک قسمت کوچکی از جنگل ابر شهرستان شاهرود مطالعه شد. برای مقایسه جمعیت نماتدها در نواحی سوخته و نسوخته، 100 نمونه خاک از اعماق مورد نظر در دو زمان (یک و 13 ماه پس از آتش سوزی) از بلوک های تعیین شده به طور تصادفی گرفته شد. پس از استخراج نماتدها به روش سانتریفیوژ یا شناورسازی در محلول شکر، شناسایی و شمارش گروه های نماتدی بر اساس خصوصیات ریخت شناسی محفظه دهان و مری با استفاده از استریومیکروسکوپ انجام گردید. نتایج نشان داد که جمعیت نماتدها در تمام گروه ها در خاک سوخته در عمق های 10، 20 و 30 سانتی متر در مقایسه با خاک نسوخته، یک ماه پس از آتش سوزی کاهش داشته است. بیشترین درصد کاهش جمعیت در خاک سوخته در زمان نمونه بردای اول به ترتیب در عمق های 20، 10، 30 و 40 سانتی متر و بیشترین درصد افزایش جمعیت در خاک سوخته در زمان نمونه برداری دوم به ترتیب در عمق های 30، 40، 20 و 10 سانتی متر خاک بود (P£0.05).