جغرافیا
سال:1399 | دوره:18 | شماره:67 |تعداد مقالات:10

کارل اشمیت، فیلسوف و حقوقدان برجسته آلمانی که همواره درطول زندگی اش به طرفداری از حکومت رایش سوم متهم می شد با وجود اینکه در دادگاه نورنبرگ از اتهامات تبریه شد و تا سال 1985 عموما در انزوا زندگی خود را سپری کرد. ولی انزوای اشمیت هیچ وقت مانع از نوشتن او و انتشار اندیشه هایش در طول قرن بیستم نشد. اشمیت از جمله متفکران بزرگی است که دیدگاه ها و افکارش، در طول دهه های گذشته بر اندیشمندان مختلفی چون هاناآرنت، یورگن هابرماس و جورجیوآگامبن تاثیرگذار بوده است. هنگامی که اشمیت کتاب امرسیاسی را نوشت به طور شفاف بیان کرد که اساسا سیاست را باید در تمایز میان دوست و دشمن تعریف کرد. امروزه نیولیبرالیسم که اعتقاد راسخ به کوچک سازی دولت و نیروهای بازار برای تنظیم مناسبات اجتماعی و مدیریت سرزمین دارد، باعث شکل گیری تعارضات اجتماعی بزرگ در درون و کشمکش های ژیوپلیتیکی در بیرون از مرزهای کشورها شده است. سیاست های نیولیبرال به همراه شیوه تولید اقتصاد پست فوردیسم در سال های اخیر وضعیتی را شکل داده است که شکاف های اجتماعی در درون کشورها و همین طور در مقیاس جهانی را افزایش داده است. افزایش این شکاف ها در لایه های اجتماعی خود سبب ساز بحران های درونی کشورها شده و از طرفی بسیاری از کشورها را درگیر اعتراض های گسترده اجتماعی کرده است. از نظر اندیشمندان بزرگی چون فوکویاما، چنین تعارضات اجتماعی باعث شکل گیری هویت های واکنشی در درون کشورها شده است. امروزه در بسیاری از آثار و نوشته های جغرافیدانان سیاسی می توان توجه اندیشمندان برجسته ای چون کلودیومینکا و آناجی سکور را دید که بر فلسفه سیاسی اشمیت تمرکز کرده اند، و شکل گیری هویت های واکنشی را در ارتباط با امر سیاسی و تمایز دوست و دشمن در فضای جهانی شدن و اقتصاد پست فوردیسم جستجو می کنند. سوال اصلی مقاله درباره این مسیله است که چرا فلسفه سیاسی اشمیت و بویژه مقوله امرسیاسی در ارتباط با هویت های واکنشی در کانون گفتمان های جغرافیای سیاسی جهان قرار گرفته اند؟

مفهوم ظرفیت یک ابزار مهم در جهت تحقق گردشگری پایدار در چهارچوب توسعه پایدار می باشد. عدم توجه به مقوله ظرفیت در صنعت گردشگری موجب بروز تخریب های غیر قابل جبران بر محیط زیست و مناطق گردشگری طبیعی و همچنین عدم رضایتمندی بازدیدکنندگان و مردم بومی منطقه گردشگری می شود. مهم ترین مرحله برنامه ریزی و گسترش گردشگری در سطح یک منطقه خاص، تحلیل ظرفیت های موجود در آن است. چراکه عدم توجه به ظرفیت ها با طرح ریزی نادرست و عدم توجه به توان اکولوژیکی منطقه، عدم تعادل بین حجم و نوع فعالیت های تفرجگاهی، عدم توجه به ظرفیت برد منطقه، عدم توجه به امکانات و عوامل زیربنایی (نوع و کمیت) لازم برای توسعه فیزیکی و عدم توجه به ماهیت فصلی تفرج و نوسانات در طول سال می تواند به عنوان یک عامل تهدید کننده محیط زیست تلقی شود. هدف از انجام این تحقیق، شناسایی و تحلیل ظرفیت های گردشگری شهر یزد می باشد. این تحقیق از نوع کاربردی و روش انجام آن توصیفی – تحلیلی می باشد. اطلاعات تحقیق به وسیله پرسشنامه از 400 نفر از گردشگران و شهروندان و همچنین 30 نفر کارشناس (به عنوان حجم نمونه) تکمیل و سپس به وسیله آزمون T، روش دلفی و آنتروپی شانون مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می دهد می توان با اتکاء به ظرفیت های بالای گردشگری شهر یزد در سه سطح فردی، محیطی و سازمانی و جذب نیروهای متخصص در زمینه گردشگری، بهره گیری از پتانسیل های بافت قدیم این شهر، و با شناسایی محورهای گردشگری پایدار، و برگزاری جشنواره های متنوع در جهت رونق اقتصادی و مانند آن بسیاری از نقصانهای کنونی در پاسخگویی به نیازهای گردشگران را برطرف نمود و فضای گردشگری پایدار شهری یزد را توسعه داد.

واژه چشم انداز امروزه دارای مصادیق گسترده و ژرف تری نسبت به گذشته است. در قرون وسطی این کلمه با ریشه آلمانی در معنای «منطقه» و «قلمرو» به کار می رفت. پس از قرن 15 میلادی چشم انداز مبدل به یک ژانر تصویری شد؛ اما امروزه چشم انداز یک تعبیر علمی است که نه تنها به وصف یک نمود می پردازد، بلکه آزمونی ذهنی، زیباشناختی، هنری و وجودی است که پیوسته در حال دگرگونی است. بنابراین هر چشم انداز جغرافیایی خود می تواند بیانگر داستانی از تمدن، فرهنگ، اجتماع و ایدیولوژی گروه های انسانی باشد. در این نگاه است که امروزه چشم اندازسازی و تاکید بر چشم انداز، عناصر پیدایی و تعامل هریک با کل مجموعه و تاکید بر نقش صانع مردمی در بازآفرینی آن جزو اصول لاینفک هر نظام برنامه ریزی شهری محسوب می گردد. مطالعه حاضر نیز مبتنی بر همین اهمیت با بهره گیری از فلسفه تفسیرگرایی و رویکرد کیفی و کاربست تکنیک تحلیل محتوای عمقی از طریق احصاء مضامین و مفاهیم و مقوله سازی به وسیله کدگذاری باز، مقوله بندی، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی، سعی در واکاوی عوامل موثر مدنیت انسانی بر چشم انداز جغرافیایی دارد. نتایج این وارسی که از نمونه هدفمند و اطلاعات محور از میان منابع چاپی در حیطه مدنیت انسانی و چشم انداز جغرافیایی استفاده شد. بیانگر اهمیت و نقش 10 مقوله موثر مدنیت در شکل پذیری چشم انداز جغرافیایی است که ما را به تعریف چشم انداز جغرافیایی نشات گرفته از جهان بینی، اندیشه سیاسی، اندیشه فلسفی، آگاهی، توافق حوزه خصوصی و عمومی، ابعاد فرهنگی، تاب آوری اجتماعی، حکمروایی، بستر اجتماعی، ملاحظات اخلاقی رهنمون می سازد.

پل های عابر از عوامل شکل گیری ترابرد نرم در خیابان ها و بزرگراه های شهرهای بزرگ هستند. هدف این تحقیق پایش و بازیابی آسیب پذیری ها و آسیب رسانی های پل های عابر برای پیادگان در سطح شهر گسترده تهران بوده است. بر پایه تصاویر گوگل ارس 710 پل عابر در سطح شهر تهران شناسایی شد. با تقسیم این سطح به واحدهای برابر بر پایه شبکه ای جغرافیایی، فراوانی پل های عابر به 62 مورد یعنی به تعداد پل های برگزیده (داخل هر واحد یک پل) کاهش یافت. اطلاعات پل ها با پرسشنامه های طراحی و ارزیابی شده طی چند نوبت بازدید میدانی گردآوری شد. الگوهای نهایی این تحقیق با ترکیب اطلاعات گردآوری شده و داده های جوی ماهانه شامل دما، بارش و نم نسبی از پیمونگا های داده سنجی جوی سطح شهر و پیرامون آن طراحی شد. الگوها نشان دادند که آسیب های «لغزندگی پل ها برای عابران»، «افزایش پوسیدگی بدنه» و «پوسیدگی اتصالات پل ها» از جنوب به شمال شهر تهران افزایش می یابد و هماهنگ با آن افزایش «نم نسبی» از جنوب شهر به سمت شمال شرق آن دیده شد. در این میان دو مورد آسیب پذیری «خرابی سیم ها و کابل های برق» و «خرابی آسفالت کف» همخوانی کمتری نشان دادند و در قالب پهنه هایی در مناطق مرکزی و شمال شرق تهران نمایان شدند. الگوی «هم افزایی همه آسیب های پل های عابر شهر تهران» نشان داد که بیشترین میزان مجموعه آسیب ها در مناطق یک، دو و چهار شهری تهران است. در مجموع نتایج این تحقیق و دیگر پژوهش های مرتبط در جهان و ایران نشان می دهند که شرایط آب وهوایی گرم و خشک در جنوب و شرایط آب وهوایی معتدل و نیمه خشک در شمال تهران با سازه «پل های عابر» سازگاری ندارد و سازه «زیرگذر» سازگارتر، دارای هزینه بری کمتر و به لحاظ مسایل اجتماعی و فرهنگی منعطف تر است.

امروزه ورزش با سبک زندگی مدرن شهری آمیخته گردیده و در راستای توسعه ورزش، سه هدف مهم موسوم به سه A مورد توجه می باشد که نخستین آنها بهبود دسترس پذیری است. در این مقاله به روش ارزیابی-مقایسه ای و با بهره گیری از تکنیک بافری در سیستم اطلاعات جغرافیایی و شاخص سرانه دسترسی، وضعیت دسترسی به مکان-های ورزشی در منطقه 20 شهرداری تهران مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق، میانگین سرانه دسترسی به مکان های ورزشی را 6/0 مترمربع، حداکثر آن را 8/0 و حداقل 027/0 مترمربع نشان داد. میزان دسترسی از استانداردهای جهانی و میزان های پیشنهادشده برای شهرهای کشور بسیار پایین تر بوده اما نسبت به میانگین شهر تهران تاحدودی بهتر است. جدا از پایین بودن کلی سرانه دسترسی، نابرابری های زیادی در سطح محدوده مطالعاتی مشهود است. گرچه تمامی منطقه تحت دسترس مکان های ورزشی هستند اما قسمت هایی تنها در حوزه دسترسی یک مکان ورزشی قرار دارند در حالی که در قسمت هایی، حوزه دسترسی 13 مکان ورزشی همپوش هستند.

بسیاری از مسایل و مشکلات کنونی بخش کشاورزی نواحی روستایی، نتیجه غفلت برنامه ریزان گذشته نسبت به آینده پژوهی است. و از آنجا که توسعه یا عدم توسعه بخش کشاورزی بر سایر بخش های اقتصادی و توسعه کشور اثرگذار بوده، می بایست عوامل موثر در این بخش به دقت بررسی و آسیب ها و چالشهای آن شناسایی و مرتفع گردد. اکثر نیروهای شاغل در بخش کشاورزی به علت پیر سنی و تحصیلات ناکافی به مرور با مشکل مواجه شده اند و تناسبی با شرایط اقتصاد دانش بنیان جدید ندارند. زیرا جوانان و تحصیلکردگان روستاها را ترک کرده و راهی شهر ها شده اند. این پژوهش به دنبال آینده نگری در این زمینه است. تا از بروز چالش عمده جلوگیری نماید. پژوهش حاضر در سه مرحله انجام گردیده است. مرحله نخست که مربوط به بخش نظری تحقیق می باشد به شیوه کتابخانه ای و اسنادی اطلاعات مربوط به آینده پژوهی و توسعه منابع انسانی مورد بررسی قرار گرفته است. مرحله دوم در بخش داده ها و از شیوه مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده، و مرحله سوم از تکنیک های دلفی، تحلیل ساختاری و نرم افزارهای میک مک وویزارد استفاده شده است. براساس این پژوهش 24 عامل اصلی در توسعه منابع انسانی شناسایی و متغیرهای مدیریت یکپارچه توسعه و عمران روستا، اشتغال پایدار، فناوری پیشرفته، رفع تبعیض بین نواحی شهری و روستایی و گسترش تعاونی های تولید با بیشترین تاثیر مستقیم به عنوان پیشرانهای مهم در این رابطه شناسایی و سه گروه سناریو برای آینده منابع انسانی بخش کشاورزی نواحی روستایی پیشنهاد گردید.

بخش اعظم سرزمین ایران در منطقه خشک و نیمه خشک و در محدوده کمربند بیابانی دنیا قرار گرفته است. بر این اساس، خشکی و کم آبی از ویژگیهای ذاتی فلات مرکزی ایران است و دسترسی به منابع آب پایدار، مهم ترین چالش ساکنان این ناحیه بوده است. ایرانیان باستان با اختراع قنات، شیوه مناسبی از دسترسی به آب بر اساس اصل احترام به محیط و سازگاری با طبیعت به و جود آوردند که منشا تمدن درخشانی در فلات مرکزی ایران شد. آنچه را که امروزه توسعه پایدار می نامند در ساختار و سیستم قنات به خوبی رعایت شده است و بر همین اساس قنات ببیش از سه هزار سال کارآمد بوده است. این پژوهش ضمن بررسی ویژگیهای قنات و ساختار آن در حیات اقتصادی و اجتماعی ایران به دانش بومی قنات توجه کرده است و با مطالعه موردی قنات گوهر ریز جوپار در جنوب شهر کرمان به این نتیجه رسیده است که احیاء قنوات و اتکا به دانش بومی مدیریت آب همچنان می تواند راهگشای بسیاری از مسایل و بحرانهای زیست محیطی و آبی در فلات مرکزی ایران باشد.

امروزه یکی از رشته های علمی کاربردی در علوم انتظامی و جرم شناسی«جغرافیا» است. از جغرافیا؛ بعنوان یک رشته علمی بنیادی یاد می شود؛ چراکه به سراغ هر پدیده و فرایندی که می رویم ناچاریم از مکانی که در آن ایجاد شده و گسترش پیدا کرده و در نهایت باقی مانده یا از بین رفته صحبت کنیم و شرایط مکانی آن را شناسایی کنیم. یکی از این پدیده ها «جرم یا بزه» است. وجود و شیوه ایجاد جرم در مکان های مختلف، متفاوت است. بگونه ای که «شرایط مکان» در وجود و عدم وجود، گسترش یا عدم گسترش جرم حایز اهمیت زیادی است. البته باید در نظر داشته باشیم که هرمکانی در ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی دارای مولفه های و متغیرهای گوناگونی است که در مقدار وزن مکانی یا همان قدرت مکان دخالت مستقیم و غیر مستقیم دارد. لذا، هرچه قدرت مکان بیشتر شود شرایط برای ارتکاب جرم کمتر خواهد شد. این مقاله بنیادی، با روش توصیفی-تحلیلی در صدد بیان رابطه جرم و جغرافیا بویژه در شهرهای بزرگ عصر حاضر است. اهمیت تحقیق از اینروست که با تشریح نظریات و دیدگاه های مربوطه در صدد پاسخ به این سوال است که چرا در برخی مکان ها جرم و جنایت افزایش یافته و در برخی دیگر شاهد کاهش جرم هستیم؟ در واقع، به دنبال اثبات این فرضیه هستیم که رابطه ای مستحکم بین فضای جغرافیایی و جرم وجود دارد که مجرمان قبل از ارتکاب به جرم نخستین افکار خود را در چارچوب سوژه مورد نظر با در نظر گرفتن شرایط مکانی غربالگری می کنند.

وضعیت محیط های شهری در سلامت ساکنان دارای نقشی تعیین کننده است. در چنین شرایطی اتخاذ رویکردهای برنامه ریزی و طراحی محیط برای ارتقا سلامت شهروندان ضروری است. بکار گیری معیارهای شهر سالم با توجه به توسعه پایدار از طریق طراحی و ارتقا کیفیت فضاهای شهری و نواحی مسکونی می تواند به ارتقای سلامت عمومی شهروندان منجر شود. شاخص های متعدد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی همچون احساس ایمنی و امنیت، مشارکت اجتماعی، کیفیت محیط زیست و دسترسی به امکانات و خدمات می توانند از عوامل تاثیرگذار بر سلامت و کیفیت زندگی افراد باشند. این پژوهش کاربردی بوده و روش تحقیق نیز توصیفی-تحلیلی است و در جمع آوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای، اسنادی و میدانی و برای تجزیه و تحلیل داده ها از مدل WASPAS استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق، تمامی ساکنان شهر کرمان هستند که از طریق جدول مورگان، حجم نمونه 384 نفر در نظر گرفته شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که در تمامی ابعاد سه گانه توسعه پایدار و شهر سالم، کرمان با استانداردها فاصله دارد ولی از لحاظ وضعیت فعلی شاخص ها در مناطق چهارگانه شهر کرمان، منطقه 2، وضعیت بهتری نسبت به دیگر مناطق دارد، گرچه در شراسط مناسب و ایده آل نیست ولی نسبت به بقیه مناطق در شرایط بهتری قرار دارد و مناطق1، 3 و 4 به ترتیب در مکان های بعدی قرار دارند که البته در بیشتر شاخص ها، مناطق 1و 3 آمار بسیار نزدیکی به یکدیگر داشتند ولی منطقه 4 در تمامی ابعاد در پایین ترین سطح قرار دارد.

یکی از جنگ هایی که در تاریخ ایران رخ داده است، حمله سراسری و گسترده کشور همسایه، عراق، به خاک آن است که از سال 1359 تا 1367 طول کشید. در این دوره که در منابع ایران تحت عنوان دوران دفاع مقدس از آن یاد می شود، عملیات های آفندی و پدافندی فراوانی در نوار مرزی غرب ایران که در قالب سه جبهه شمالی، میانی و جنوبی قابل تقسیم بندی است، شکل گرفت. در جبهه جنوبی که از جنوب مهران تا آبادن و راس البیشه گسترش دارد، مهمترین و سرنوشت سازترین عملیات های طرفین جنگ رخ داد. از آنجا که شرایط هیدرولوژیکی و ژیوموفولوژیکی این جبهه به گونه ای است که امکان استفاده از تاکتیک آب یا جنگ هیدرولیک در آن وجود دارد، مساله پژوهشی بررسی تاثیر آب های سطحی بر عملیات های انجام شده شکل گرفت. نحوه گردآوری اطلاعات این تحقیق با توجه به ماهیت آن شکل گرفته است. یعنی با توجه به ماهیت تاریخی آن، با روش کتابخانه ای و اسنادی اطلاعات گردآوری شده است. اطلاعات به دست آمده نیز به صورت توصیفی-تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بررسی ها نشان می دهد که آب های سطحی اعم از رودها، هورها و کانال های آب و آب بندها و سدها در تمام مراحل عملیات های آفندی اعم از طرح ریزی، اجرا و پشتیبانی و مخصوصا عملیات های پدافندی دارای نقش تاثیرگذار و سرنوشت سازی بوده اند و همچنین در هر عملیات چند اصل از اصول نه گانه جنگ را تحت تاثیر قرار داده اند.