استرس پس از سانحه و جنگ ؛ چالش های پنهان و راه های مقابله با آن

براساس گزارش مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی، اختلال PTSD و ابعاد مختلف استرس پس از سانحه و جنگ در 569 مقاله علمی نمایه شده در SID مورد بررسی قرار گرفت.

به گزارش روابط عمومی مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی (SID)، اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD یک بیماری روانی است که پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد تروماتیک شدید مانند جنگ، سوختگی، انفجار، بلایای طبیعی یا تصادفات در فرد ایجاد می‌شود. این اختلال می‌تواند نه تنها بر فردی که مستقیماً درگیر حادثه بوده، بلکه بر اطرافیان نزدیک او نظیر همسر یا فرزندان نیز تأثیر بگذارد.

مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی (SID) به‌عنوان پایگاه جامع نشر و تحلیل مقالات علمی در ایران با بررسی 569 مقاله‌ی علمی با موضوع PTSD ابعاد مختلف اختلال استرس پس از سانحه را مورد بررسی قرار داده است. این تحلیل که تمامی تعاریف، درمان‌ها و نکات مرتبط با PTSD را از مقالات نمایه شده در SID استخراج کرده است، بینش‌های عمیقی را در مورد این اختلال روانی ارائه می‌دهد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که اولین مقاله مرتبط با استرس پس از سانحه درسال 1369 در SID نمایه شده است. تعداد مقالات مرتبط با PTSD درسال 1399 به اوج خود رسیده و به 69 مقاله افزایش یافته است، که یکی از دلایل اصلی این افزایش، شیوع همه‌گیری کووید-19 و تأثیرات روانی آن بوده است.

در این میان، بازتجربه رویداد (Re-experience) که شامل بازگشت به گذشته (فلاش‌بک)، کابوس‌های شبانه، و یادآوری‌های ناخواسته و دردناک از حادثه است، برانگیختگی بیش از حد (Hyper-arousal) که مشخصه آن بی‌قراری، بی‌خوابی، عصبانیت و حالت هوشیاری دائمی مغز است و اجتناب (Avoidance) که دوری کردن از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌هایی که یادآور حادثه است، ویژگی‌ها و علائمی هستند که براساس داده‌های SID درخصوص PTSD استخراج شده است.

جنگ تحمیلی، بمب‌گذاری‌ها و سوختگی‌های ناشی از حوادث نیز از جمله موضوعات محوری مقالات PTSD در ایران هستند، که با بررسی مقالات مختلف در این زمینه، برخی از مهم‌ترین رویکردهای این پژوهش‌ها اینگونه مطرح می‌شود:

- مقایسه اثربخشی آموزش شناختی-رفتاری و طرح‌واره‌درمانی برای همسران جانبازان PTSD: این مطالعه نشان داد که هر دو روش در کاهش علائم ترومای ثانویه در همسران جانبازان مؤثر بوده‌اند.

- بررسی علائم PTSD در کودکان پیش‌دبستانی پس از بمب‌گذاری اهواز (1384): نتایج این پژوهش نگران‌کننده بود؛ 62.97٪ از کودکان مورد مطالعه علائم PTSD را نشان دادند که بر ضرورت حمایت روانی فوری از کودکان در شرایط بحرانی تأکید می‌کند.

- تأثیر درمان روانی-اجتماعی بر کیفیت زندگی افراد با PTSD ناشی از سوختگی: یک برنامه درمانی 12 جلسه‌ای منجر به بهبود معنادار در ابعاد مختلف کیفیت زندگی (جسمی، روانی، اجتماعی، محیطی) بیماران سوخته شد.

- تأثیر روش‌های مختلف درمان PTSD بر حافظه کاذب: مقایسه اثربخشی دو روش EMDR (حساسیت‌زدایی و بازپردازش از طریق حرکت چشم) و Debriefing نشان داد که گروه EMDR حافظه کاذب کمتری نسبت به دو گروه دیگر داشتند.

- مقایسه بازتوانی‌های بدنی، شناختی و ترکیبی برای بهبود حافظه و توجه در جانبازان PTSD: این مطالعه به بهبود حافظه و توجه در جانبازان منجر شد.

بررسی مقالات نمایه شده در SID.ir با موضوع استرس پس از سانحه نشان می‌دهد که مشاوره و روان‌درمانی مؤثرترین راهکار برای افراد مبتلا به PTSD است. همچنین، جنگ به‌عنوان مهم‌ترین عامل ایجاد PTSD در مقالات ایرانی شناخته شده است که اهمیت پرداختن به سلامت روان آسیب‌دیدگان جنگ و بحران را دوچندان می‌کند.

این پژوهش که بر لزوم ادامه تحقیقات و توسعه روش‌های درمانی مؤثرتر برای مدیریت این اختلال روانی تأکید دارد؛ بهترین درمان‌های ذکر شده در مقالات PTSD را اینگونه بیان می‌کند؛ باوجود اینکه انتخاب بهترین درمان برای PTSD به شرایط فردی بستگی دارد، اما براساس نتایج پژوهش‌ها، مواردی همچون درمان ترکیبی شناختی-ورزشی (بازتوانی ترکیبی) که رویکردی مؤثر در بهبود حافظه و توجه است، درمان EMDR (حساسیت‌زدایی و بازپردازش از طریق حرکت چشم) برای کمک به کاهش خاطرات کاذب، طرح‌واره‌درمانی و شناختی-رفتاری (CBT) مؤثر برای کاهش علائم PTSD و ترومای ثانویه و درمان روانی-اجتماعی به ویژه برای بیماران سوخته با PTSD که بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی به ارمغان می‌آورد؛ به‌عنوان مؤثرترین روش‌ها معرفی شده‌اند.

جهت دسترسی به مقالات مرتبط با موضوع «PTSD» و «استرس پس از سانحه» می‌توانید این اصطلاح را در صفحه اصلی پایگاه SID جستجو نمایید.

• کلینیک زخم تهران