آوارگی کودکان در جنگ

راهکارهای بهبود حال کودکان در شرایط جنگی

یکی از مهم ترین پیامدهای جنگ ، آوارگی غیر نظامیان است، غیر نظامیانی که بیشتر زن و کودک هستند. در شرایط کنونی که افراد زیادی مجبور به ترک خانه های خود شدند ، در این پست به تعریف آوارگی و بررسی چند مقاله ی علمی داخلی و بین المللی خواهیم پرداخت.

آوارگی در جنگ یعنی اینکه افراد به دلیل درگیری‌های مسلحانه مجبور به ترک خانه‌ها و محل زندگی خود شوند. این پدیده می‌تواند تأثیرات مخرب گسترده‌ای بر جوامع و افراد داشته باشد و باعث از دست دادن امنیت، آوارگی، آسیب‌های روانی و اجتماعی و مشکلات اقتصادی شود.

جنگ به طور قابل توجهی در بی‌خانمانی و اوارگی نقش دارد، هم به طور مستقیم از طریق آوارگی و هم به طور غیرمستقیم از طریق بی‌ثباتی اجتماعی و اقتصادی بلندمدت. در سطح جهان، میلیون‌ها نفر به دلیل درگیری آواره شده‌اند و بسیاری از آنها برای یافتن مسکن پایدار تلاش می‌کنند. در برخی مناطق، افراد حاضر در جنگ ، به دلیل عواملی مانند اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، دشواری در انتقال به زندگی غیرنظامی و سیستم‌های حمایتی ناکافی، با خطر بیشتری از بی‌خانمانی مواجه هستند.

تأثیرات مستقیم جنگ بر بی‌خانمانی:

آوارگی:

جنگ مردم را مجبور می‌کند خانه‌های خود را رها کنند و به جای دیگری پناه ببرند که اغلب منجر به آوارگی و بی‌خانمانی می‌شود.

از دست دادن معیشت:

درگیری می‌تواند زیرساخت‌ها، مشاغل و مشاغل را نابود کند و تهیه مسکن را برای مردم دشوار کند.

بحران پناهندگان:

جریان‌های بزرگ پناهندگان می‌تواند منابع کشورهای میزبان را تحت الشعاع قرار دهد و منجر به افزایش رقابت برای مسکن و به طور بالقوه تشدید بی‌خانمانی شود.

تأثیرات غیرمستقیم جنگ بر بی‌خانمانی:

چالش‌های سلامت روان:

افراد ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، افسردگی و سایر مشکلات سلامت روان شوند که می‌تواند حفظ مسکن پایدار را دشوار کند.

بی‌ثباتی اجتماعی و اقتصادی:

جنگ می‌تواند جوامع را بی‌ثبات کند و منجر به مشکلات اقتصادی بلندمدت شود و یافتن و تأمین مسکن را برای مردم دشوار سازد.

فشار بر سیستم‌های حمایت اجتماعی:

جنگ می‌تواند سیستم‌های حمایت اجتماعی را تحت الشعاع قرار دهد و دسترسی مردم به منابعی مانند کمک به مسکن، مراقبت‌های بهداشتی و خدمات بهداشت روان را دشوارتر کند.

در ادامه ، خلاصه ای از مهم ترین نکات از مقاله ی مروری "Review of Child and Adolescent Refugee Mental Health" که مقاله ای جامع درباره وضعیت روانی کودکان و نوجوانان پناهنده است و توسط شبکه ملی استرس‌های تروماتیک کودکان در آمریکا تهیه شده، خواهیم پرداخت.

حدود 22 میلیون پناهنده در جهان وجود دارد و تقریباً نیمی از آن‌ها کودک هستند. پناهندگان از ترس آزار و جنگ فرار می‌کنند، برخلاف مهاجرانی که به دنبال فرصت‌های اقتصادی هستند. در میان طیف‌های سنی مختلف، کودکان پناهنده در معرض ریسک بالای اختلالات روانی مثل PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) هستند، اما اغلب خدمات مناسب دریافت نمی‌کنند.

مراحل مختلف تجربه پناهندگی

مطالعه، تجربیات کودکان پناهنده را در سه مرحله بررسی می‌کند:

• پیش از فرار (Preflight):

تجربه جنگ، آزار، فقدان مدرسه و آموزش.  بعضی کودکان به عنوان سرباز کودک درگیر جنگ می‌شوند.

• در حال فرار (Flight):

جدایی از والدین، زندگی در کمپ‌ها، یا بازداشتگاه‌ها.  کودکان بدون همراه در وضعیت بسیار پرخطر قرار دارند.

• اسکان مجدد (Resettlement):

​​​​​​​ مواجهه با تفاوت‌های فرهنگی و زبانی. کودکان ممکن است مسئول ترجمه و تطبیق خانواده شوند (نقش "واسط فرهنگی").

چه عواملی باعث می شود تا کودکان استرس بیشتری را در آوارگی تحمل کنند؟
تجربه جنگ و خشونت

جدایی از خانواده و مراقبان

 فقر، بازداشت، کمبود غذا و امکانات پزشکی در کمپ‌ها.

 تبعیض، استیگما یا انگ اجتماعی، فشار فرهنگی و تحصیلی در کشورها یا شهرهای مقصد.

پیامدهای رایج روانی

 علائم شایع: اضطراب، کابوس، افسردگی، شب‌ادراری، گوشه‌گیری، مشکلات تحصیلی.  PTSD در بسیاری از مطالعات با درصد بالا (حتی تا 75٪) در کودکان پناهنده مشاهده شده است.اختلال خواب، اختلالات رفتاری و جسمی (مانند دردهای شکمی بی‌علت) نیز رایج هستند.

وضعیت سلامت جسمی

 کودکان پناهنده ممکن است دچار:

 سوءتغذیه، بیماری‌های عفونی، زخم‌ها و ضربات درمان‌نشده،  مشکلات بینایی، شنوایی، یا ناهنجاری‌های مربوط به رشد باشند.  این مشکلات می‌توانند تأثیر مستقیمی بر سلامت روان داشته باشند.

اوارگی می‌تواند زندگی کودک را از پایه مختل کند و زخم‌های روانی، جسمی و اجتماعی پایداری بر جای بگذارد. اما عوامل حمایتی مثل حضور والدین، خدمات روان‌شناختی، آموزش مناسب، و ارتباط با فرهنگ بومی می‌توانند تا حد زیادی این آسیب‌ها را کاهش دهند.

کاهش اثرات اوارگی بر کودکان

برای اینکه تأثیرات منفی اوارگی روی کودکان و نوجوانان کمتر شود، عوامل محافظتی (Protective Factors) و حمایت‌های چندجانبه‌ای لازم است. بر اساس محتوای مقاله و پژوهش‌های مشابه، مهم‌ترین عواملی که باعث کاهش آسیب‌های روانی، جسمی و اجتماعی در کودکان پناهنده می‌شوند، عبارتند از:

عوامل کاهش‌دهنده آسیب‌های اوارگی

1. وجود والدین یا مراقبان دلسوز

 حمایت عاطفی پدر و مادر به کاهش اضطراب و افسردگی کودک کمک می‌کند. ثبات رفتاری و حضور پدر و مادر، حتی در شرایط سخت، امنیت روانی ایجاد می‌کند.

2. حمایت اجتماعی

 داشتن دوستان، ارتباط با بستگان، عضویت در گروه‌های اجتماعی یا مذهبی. احساس تعلق به جمع، کودک را از انزوا و افسردگی محافظت می‌کند.

3. مدرسه امن و پذیرنده

 معلمانی که با فرهنگ کودک آشنا هستند و رفتار حمایتی دارند. برنامه‌های آموزش زبان، هنر و روانشناسی در مدارس برای پناهنده‌ها بسیار مفیدند.

4. باورها و اعتقادات معنوی

 ایمان، دعا، و معنویت می‌تواند به کودک در عبور از دردها و ترس‌ها کمک کند.

5. استعداد در مقابله با استرس (مقاومت روانی - Resilience)

 کودکانی که مهارت‌هایی مثل کنترل هیجان، حل مسئله، یا شوخ‌طبعی دارند، کمتر آسیب می‌بینند.  این مهارت‌ها قابل آموزش هستند.
6. دسترسی به خدمات درمانی و روان‌شناختی

 مداخلات روان‌درمانی (مثل درمان شناختی رفتاری یا گروه‌درمانی) بسیار مؤثر است. مراقبت‌های پزشکی برای درمان آسیب‌ها و سوءتغذیه ضروری است.
7. زمان

تحقیقات نشان داده‌اند که با گذشت زمان و در صورت فراهم بودن شرایط حمایتی، علائم PTSD و افسردگی کاهش می‌یابد.

نتیجه گیری: عشق، خانواده، حمایت جامعه، مدرسه ی خوب، حفظ هویت فرهنگی، و درمان و مشاوره ی مناسب می‌توانند کودک پناهنده را از ویرانی روانی نجات دهند. علائم افسردگی، حمایت زیاد، علائم استرس پس از سانحه، پناهندگان، کودکان پناه جوی بدون همراه، آسیب‌های ناشی از جنگ. در شرایط جنگی ، بیشتر مراقب کودکان باشیم.

منبع:

Lustig SL, Kia-Keating M, Knight WG, Geltman P, Ellis H, Kinzie JD, Keane T, Saxe GN. Review of child and adolescent refugee mental health. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2004 Jan;43(1):24-36. doi: 10.1097/00004583-200401000-00012. PMID: 14691358.

• کلینیک زخم تهران