فتوت­نامه ها یکی از مواریث مکتوب تأثیرگذار در فرهنگ و تمدن ایران و اسلام به شمار می آیند. گستردگی مضامین و شاخصه های محتوایی فتوت­نامه ها، سبب شده است که این متون مورد توجه محققان رشته های مختلف قرار گیرد. هدف پژوهش حاضر، تحلیل و ارزیابی ظرفیت فتوت­نامه ها از منظر تعلق این متون به ادبیات آیینی است. مقالۀ پیش رو با روش  توصیفی ـ تحلیلی و بهره جستن از سنجه های دین داری در نظریۀ گلاک و استارک می کوشد تا شاخصه های آیینی این متون را مورد بررسی و تأمل قرار دهد. یافته های به­دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که در میان ابعاد دین داری، بُعد مناسکی و پیامدی بیشتر از سایر سنجه های دین داری بر محتوای آیینی فتوت­نامه ها دلالت دارد.

از ابتدای دهه 1960 تحت تاثیر دیدگاه جامعه شناسان، به ویژه دورکیم، برای اولین بار، دین به عنوان پدیده ای چندبعدی مطرح گردید و واچ برای آن سه بعد قایل شد: نظری / باور، عملی / مناسکی و جمعی / انجمنی. در سال 1965 گلاک و استارک برای همه ادیان جهان پنج بعد قایل شدند: 1- اعتقادی 2- مناسکی 3- تجربی 4- فکری 5- پیامدی؛ و بیشتر پژوهشگران این الگو را پذیرفته و آن را برای مطالعه هر دینی مناسب دانستند. بدون تردید، دینداری از ابعاد مهم شخصیتی حافظ شیرازی است که قابلیت بررسی با الگوی گلاک و استارک را دارد. در این مقاله با توجه به غزلیات حافظ به تحلیل و توصیف ابعاد دینداری او بر اساس الگوی مذکور پرداخته  شد و مطابق نتایج تحقیق، حافظ به توحید، نبوت و معاد معتقد است. طلب حقیقت از مهم ترین ویژگی های بعد مناسکی و دلیل بر عمل گرایی او در واجبات شریعت و مقامات طریقت و فضایل معنوی است. تجربه های دینی او کیفیت معرفتی از نوع شهودی و اشراقی داشته و توجه، شناخت، ایمان و امید از جلوه های عمده آن محسوب می شوند و توحیداندیشی، خشنودی از قضای الهی، عمل به فرایض، شرکت در مراسم دینی، آراستگی به فضایل معنوی، ایمان استوار، بندگی عاشقانه، وصول به وحدت و مقام انسان کامل از پیامدهای مهم دینداری وی به شمار می آیند.

بررسی و تحلیل کارکردی دین در نظام اجتماعی و نقش آن در حفظ تعادل و نظم اجتماع یکی از حوزه های مهم مطالعاتی در جامعه شناسی دین بوده است. در این میان یکی از موضوعاتی که همواره محل بحث بوده، میزان تاثیر دین و دینداری افراد بر کاهش احساس آنومی و جلوگیری از بروز شرایط آنومیک در جامعه است. علاوه بر این، نقش دین در کاهش کجروی و بزهکاری یکی دیگر از موضوعاتی است که در زمینه تبیین کارکردی دین مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، اثر دینداری بر نظم اجتماعی در سطح فردی بررسی می شود. برای این کار، رابطه بین دینداری و دو متغیر احساس آنومی و کجروی مورد مطالعه قرار می گیرد. جمعیت آماری این مطالعه را دانشجویان خوابگاهی دانشگاه سمنان تشکیل می دهند. این مطالعه، یک نوع پژوهش کمّی از نوع مطالعه پیمایشی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات در آن پرسش نامه است.بر اساس یافته های تحقیق، هر دو متغیر احساس آنومی و کجروی با دینداری کل، رابطه معکوس معناداری دارند. هم چنین دینداری از طریق کاهش احساس آنومی در افراد نیز در کاهش بروز کجروی تاثیر دارد. در میان ابعاد دینداری، بعد پیامدی و بعد مناسکی دارای بیشترین رابطه همبستگی منفی هستند و ابعاد اعتقادی و تجربی کمترین رابطه را با احساس آنومی دارند. در مورد رابطه کجروی با ابعاد دینداری نیز بعد پیامدی شدت بیشتری نسبت به ابعاد دیگر دینداری دارد. در این مقاله دلالت های این یافته ها مورد تحلیل قرار گرفته اند.

میزان دینداری و تقید خانواده ها به اصول و ارزش های مذهبی از عواملی است که بر کاهش و افزایش خشونت خانگی نسبت به فرزندان در جامعه نقش موثری دارد. این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین میزان دینداری والدین با خشونت خانگی آنها نسبت به فرزندان در شهر اهواز اجراگردیده است. این پژوهش ازنوع پیمایشی می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر و پسر مقطع دبیرستان شهر اهواز و والدین آنها بوده است که با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای تعداد 384 نفر آنها به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. ابزارسنجش دراین پژوهش دوپرسشنامه کودک آزاری و ضربه (CTQ) برنستاین (1995)، و مقیاس گلاک و استارک با اقتباس از سراج زاده (1377) بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آماری، انحراف استاندارد،ضریب همبستگی پیرسون وتحلیل رگرسیون استفاده شد. براساس یافته های این پژوهش بین کل میزان دینداری والدین با خشونت خانگی آنها نسبت به فرزندان، رابطه معنا داری وجود دارد. همچنین مشخص گردید که بین ابعاد اعتقادی و تجربی (عاطفی) دینداری با خشونت خانگی والدین نسبت به فرزندان همبستگی مثبت معناداری وجود دارد، ولی نتایج تحقیق نشان داد که بین ابعاد مناسکی و پیامدی دینداری با خشونت خانگی والدین به فرزندان همبستگی معناداری مشاهده نگردید. همچنین نتایج بدست آمده از این پژوهش، حاکی از آن است که بین میزان دینداری والدین با ابعاد خشونت خانگی (جسمی، عاطفی، غفلت) آنها نسبت به فرزندان رابطه معناداری وجود دارد. نتایج بدست آمده از رگرسیون چندگانه نیز نشان دادند که متغیر دینداری اعتقادی والدین بیش ترین تاثیر را درتبیین خشونت خانگی نسبت به فرزندان داشته است. باتوجه به یافته های موجود، این مساله نیازمند توجه هر چه بیشتر خانواده ها و مسوولان جهت برنامه ریزی و آموزش های دینی در سطح خانواده و جامعه را نشان می دهد.

موضوع سنجش دینداری همواره یکی از دغدغه های اساسی پژوهشگران حوزه دین بوده و بر همین اساس پژوهشگران فراوانی تلاش و اهتمام خود را صرف ساختن سنجه های مناسب دینداری کرده اند. هر چند که برخی از سنجه های ساخته شده بیشتر از بقیه مورد استفاده قرار گرفته اند، با وجود این، هنوز اجماعی درباره مناسبت سنجه ها به وجود نیامده است. پرسشی که نقطه عزیمت این پژوهش قرار گرفته است، این بوده که آیا سنجه های متفاوت دینداری میزان دینداری با سایر متغیرها استفاده از سنجه های متفاوت منجر به نتایج متفاوتی می شود؟ برای بررسی این موضوع، سه سنجه مشهور دینداری که در پژوهش های ایرانی مورد استفاده قرار گرفته و یا با این منظور ساخته شده اند (سنجه گلاک و استارک، سنجه شجاعی زند و سنجه خدایاری فرد) در یک جمعیت واحد مورد آزمون قرار گرفتند. این کار به روش پیمایش و با نمونه ای 352 نفره از دانشجویان خوابگاهی دانشگاه سمنان در سال تحصیلی 86-85 انجام شد. یافته های تحقیق نشان داد که اولا، هر سه سنجه از اعتبار و پایایی بالایی برخوردارند. ثانیا، از نظر تعیین سطح دینداری، سنج خدایاری فرد سطح دینداری را بالاتر از دو سنجه دیگر نشان می دهد. با این حال، این تفاوت چندان قابل ملاحظه نیست و میزان دینداری نمونه بر حسب هر سه سنجه دینداری در سطح بالایی قرار دارد. ثالثا، از نظر رابطه دینداری با سایر متغیرها، رابطه های به دست آمده برای هر سه سنجه تقریبا یکسان بود. دلالت های این یافته ها برای پژوهش های آتی به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.

هدف: مقاله حاضر به بررسی میزان پایبندی دینی در بین دانشجویان دانشگاه هرمزگان و عوامل موثر بر آن می پردازد. الگوی دینداری استفاده شده در این تحقیق بر اساس الگوی گلاک و استارک است که دینداری را دارای ابعاد اعتقادی، تجربی، پیامدی و مناسکی در نظر می گیرند. متغیرهای مستقل در این تحقیق عبارتند از: جنس، سن، سال ورود به دانشگاه، دانشکده محل تحصیل و پایگاه اقتصادی - اجتماعی.روش: به منظور بررسی میزان پایبندی دینی در بین دانشجویان، تعداد 398 نفر از دانشجویان دختر و پسر به روش نمونه گیری طبقه ای متناسب و تصادفی ساده انتخاب شدند. این تحقیق به روش پیمایش و با ابزار پرسشنامه انجام شد و داده های حاصل از پرسشنامه با استفاده از روشهای آماری در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی مورد توصیف و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته ها: نتایج تحقیق حاکی از وجود تفاوت معنادار دینداری در بین دانشجویان دختر و پسر است. یافته ها همچنین نشان داد که میانگین دینداری دانشجویان بر اساس سال ورود به دانشگاه و دانشکده محل تحصیل از لحاظ آماری معنادار و متفاوت است. علاوه بر این، رابطه بین پایگاه اقتصادی-اجتماعی و پایبندی دینی نشان داد که به جز متغیر شغل، متغیرهای تحصیلات و درآمد پدر، رابطه معکوس با دینداری دانشجویان دارند.نتیجه گیری: وضعیت دینداری دانشجویان، نشانگر پراکندگی قابل توجه میزان پایبندی آنان به ابعاد مختلف دینداری است. تفاوت نمرات مربوط به ابعاد مختلف دینداری، بیانگر گرایش به دینداری باطنی (التزام به ابعاد و نشانه های فردی دین) در مقابل دینداری اجتماعی (التزام نسبت به ابعاد و نشانه های جمعی دین) است. همچنین، از آنجا که محیط دانشگاه و محتوای علوم وآموزش دانشگاه از عوامل تاثیرگذار بر کاهش دینداری دانشجویان به شمار می آیند، به نظر می رسد که دانشگاه در پرورش دینی دانشجویان چندان موفق نبوده است.

در این تحقیق، با استفاده از مدل پیشنهادی گلاک و استارک به سنجش چهار بعد دین داری دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز ساری شامل ابعاد اعتقادی، مناسکی، عاطفی و پیامدی پرداخته شده تا با روش علمی، میزان و انواع دین داری دانشجویان و سهم هر یک از انواع در میان آنها مشخص شود. نتایج به دست آمده نشان دادند که اعتقادات دینی %87.4 دانشجویان در سطح متوسط بوده است. نتایج آزمون فرضیه ها نشان داد که رابطه مستقیم و معناداری بین تمام جنبه های دین داری جوانان دانشگاهی و نوع جهت گیری دینی عرفی گرایانه و بنیادگرایانه آنها وجود دارد. هم چنین، ارتباط بین ابعاد دین داری با جنسیت تایید شد، حال آنکه ابعاد دین داری با رشته تحصیلی دانشجویان رابطه معناداری نداشت. به علاوه رابطه معناداری نیز بین بعد پیامدی دین داری با وضعیت تاهل دانشجویان مشاهده شد. در نهایت، داده های تحقیق نشان دادند که دانشجویان مورد مطالعه به همه ابعاد دین داری حساسیت داشته و همبستگی معناداری نیز بین ابعاد چهارگانه دین داری آنها وجود دارد.