چکیده فارسی:یکی از مهم ترین بحث ها بین هگلیان جوان و شارحان هگل این است که دین در نظام فکری و فلسفی هگل چه جایگاهی دارد و آیا او در طول حیات فکری خود رویکرد واحدی به مقوله دین داشته است.در این نوشتار تبیین می شود که: اولا دین در نظام فکری فلسفی هگل جایگاه ویژه ای دارد و از ضروریات حیات اجتماعی بشر بشمار می رود؛ ثانیا نمی توان به سادگی او را فیلسوفی ملحد و خداناباور قلمداد کرد؛ ثالثا، اگرچه ایجابیت دین یهود و مسیحیت، موجبات انحراف فکری عمیقی را در پیروان آنها فراهم آورده است، نباید ادیان الهی و وحیانی، به ویژه دین مبین اسلام را نیز دینی ایجابی، عقل ستیز و معارض با آزادی و حقوق شهروندی دانست. چکیده عربی:من أهم الأفکار المطروحة بین انصار هیغل من الشباب و شارحی أفکاره، هی مکانة الدین فی المنظومة الفکریة و الفلسفیة عند هیغل. و هل کان طیلة حیاته ینظر إلی الدین نظرة واحدة؟فی هذا البحث نبین الامور التالیة: أولا، ان الدین فی النظام الفکری و الفلسفی عند هیغل له مکانة خاصة و یعد من ضرورات الحیاة الاجتماعیة لبنی الإنسان. ثانیا، لا یمکن القول بسهولة انه کان فیلسوفا ملحدا و لا یؤمن بوجود الله. ثالثا، رغم ان الزامات الدیانتین الیهودیة و المسیحیة أوجدت موجبات انحراف فکری عمیق لدی اتباعهما، و لکن لا ینبغی النظر إلی الأدیان الإلهیة و الوحیانیة، و خاصة الدین الإسلامی الحنیف، علی انه دین ذو الزامات و یتعارض مع الحریة و حقوق المواطنة.

إنّ أی أثر أدبی خاضع فی وجوده وتطوره للظروف الزمانیة والمکانیة التی تلعب الدور البارز فی ظهوره. ولا یمکن تصور وجود أثر أدبی خارجهما. یعتبر النقد الاجتماعی محاولة لإبراز العلاقة بین المجتمع والأدب فموضوع علم الاجتماع الأدبی وضع أساسه فی القرن التاسع عشر المیلادی، فقد طرحت شخصیات من مثل مدام دواستال وابیولیت تین وفلاسفة من مثل هیغل ومارکس مبادئ کانت التطورات التالیة تابعة لها. ولا شکّ فی أنّ ظهور الروایة کنوع أدبی کان تحت تأثیر ظروف اجتماعیة خاصة ومن ثم تأثر المجتمع بالروایة وبأفکار الروائیین، فهناک علاقة متبادلة بین الأثر الأدبی وبین المجتمع من حیث التأثیر والتأثر.تحاول هذه الدراسة إلقاء الضوء علی جانب من روایات نجیب محفوظ فی ضوء النقد الاجتماعی مع الترکیز علی روایة أولاد حارتنا، ذلک أنّ نجیب محفوظ یعد من المهتمین بالجوانب الاجتماعیة فی آثاره الروائیة. کما أنّ آثاره الروائیة ترکت بصماتها علی المسار الاجتماعی فی المجتمع المصری.

چکیده فارسی:با طرح نظریه «پایان تاریخ» فرانسیس فوکویاما، متفکر ژاپنی الاصل آمریکایی، بار دیگر مباحث مربوط به فلسفه سیاسی تاریخ زنده شد؛ وی مدعی گردید لیبرال دموکراسی مکتب و نظام سیاسی پایان تاریخ است. فوکویاما، بر بنیاد نظریه هگل و با توجه به تفسیر الکساندر کوژو، لیبرال دموکراسی را نقطه پایان تکامل ایدئولوژیک بشر، آخرین شکل حکومت بشری و پایان تاریخ معرفی کرد.از سوی دیگر، شیعه اثنی عشری نیز نظریه خاص خود را درباره «آخرالزمان» دارد و، بر خلاف نظر فوکویاما، «اسلام ناب محمدی» و «دولت حضرت مهدی (عج)» را ایدئولوژی و حکومت پایان تاریخ معرفی می کند.حال- با توجه به این دو نظریه و جنگ نرمی که پس از فروپاشی مارکسیسم شوروی، در جهان، بین اسلام ولیبرالیسم، برای فتح آینده، در جریان است- پرسش این است که کدام یک از دو نظریه آخرالزمان شیعه و پایان تاریخ لیبرالیسم برتر است.روش تحقیق در این مقاله «مطالعه تطبیقی» است؛ مطالعات تطبیقی عموما سه فرایند توصیف، مقایسه و نتیجه گیری را در بر دارند. فرضیه نویسنده، در این پژوهش، «برتری نظریه آخرالزمان شیعه» و مردود بودن فرضیه رقیب است، که لیبرال دموکراسی را نظریه برتر می داند.   چکیده عربی:بعد أن طرح فرانسیس فوکویاما (الکاتب واامفکر الأمریکی الجنسیة من أصول یابانیة) نظریته الشهیرة «نهایة التاریخ»، قد طفت مباحث فلسفة التاریخ السیاسیة علی السطح مرة أخری وهذا المفکر یدعی بأن الدیمقراطیة اللیبرالیة تعتبر کالنظام السائد لفترة نهایة التاریخ ویری فوکویاما وفق نظریة فریدریش هیغل بأن «الدیمقراطیة اللیبرالیة» هی النقطة الأخیرة فی مسیرة تکامل الإنسان الإیدیولوجی ومن ثم هی آخر نوع الحکومة فی العالم.ولکن فی المقابل یطرح الشیعة الإثنی عشریة نظریتهم الخاصة حول آخر الزمان والتی تری «الإسلام المحمدی الأصیل» و «دولة المهدی (عج)»، هو الإیدیولوجی السائد والدولة الأخیرة لحیاة البشر.وبما أنه قد بدأت حرب ناعمة بین هاتین النظریتین أی معسکر الإسلام والمعسکر اللیبرالی بعد الإنهیار السوفیاتی المارکسی، نواجه هذا السؤال: «بعد المقارنة بین هاتین الفکرتین، هل نظریة الشیعة ترجح علی اللیبرالیة أو العکس هو الصحیح»؟لقد حاول الباحث فی هذا المقال أن یقوم بدراسة تطبیقی بین هاتین الفکرتین و وفق هذا المنهج قام بتبیین کل من هاتین النظریتین ومن ثم المقارنة بینهما حتی یصل إلی نتیجة علمیة وهی أن نظریة الشیعة حول نهایة التاریخ هی نظریة مقبولة دون نظریة نهایة التاریخ.