نظریه امنیتی سازی یکی از پر کاربرد ترین نظریات امنیتی معاصر است که توسط پژوهشگران در تبیین پدیده ها و مسائل مختلف امنیتی به کار گرفته شده است. این نظریه که ابتدا توسط مکتب کپنهاگ ارائه شد، همچنان در معرض اصلاح و نوآوری است تا با پوشاندن نقاط ضعف نظری و اجرایی خود قابلیت کاربردی خود را ارتقا بخشد. مقاله حاضر با تکیه بر مطالعات اسنادی درصدد توضیح بخشی از این تلاش ها و تبیین برخی از این نوآوری ها است که با عنوان نظریه پردازان «پسا کپنهاگی» مشهور شده اند. نگاه این اندیشمندان به امنیتی سازی بیشتر از آبشخور نظریات جامعه شناسانه سیراب شده و آنها درک برساخت گرایانه از امنیت را وسعت بخشیده اند. آنها علاوه بر نقش کنش گفتاری، از نقش بافت در تقویت یا تضعیف امنیتی سازی سخن گفته، خواهان توجه بیشتر به نقش مخاطب در فرایند امنیتی سازی بوده و تصویری پیچیده تر و کامل تر از امنیتی سازی ارائه می نمایند. آنها همچنین سعی دارند با تمرکز بر مسائل روش شناسی، قابلیت کاربردی سازی این نظریه را ارتقا بخشند. با این حال، ماهیت هیبریدی نظریه، زمینه وندی آن، مشکلات روش شناسانه و برخی ابعاد مغفول نظریه از مهم ترین چالشهایی هستند که مشکلاتی را در حوزه نظر و عمل برای آن فراهم نموده است.

نوشتار پیش­رو درپی پاسخ به این پرسش اصلی است که دولت حسن روحانی در دور «نخست» ریاست جمهوری (1396-1392) چه رویکرد امنیتی را در دستور کار خود قرار داده است؟ و به طور روشن­تر؛ ابعاد، مولفه­ها، مرجع، غایت و راهکارهای تامین امنیت در رویکرد امنیتی این دولت چه بود؟ فرضیه پژوهش این است که رویکرد امنیتی دولت حسن روحانی متاثر از الزامات میدان­های اجتماعی، رویکرد مک نامارایی داشته؛ به نحوی­که پیوند امنیت با توسعه و بویژه توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در اولویت آن قرار داشته است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که دولت یازدهم، قدرت ملی را برآیند تعریف موسع از امنیت دانسته و محدود نمودن این مفهوم به یک بُعد، آن را اشتباه راهبردی تلقی کرده، از این رو درپی آن بوده است تا نگاهی چند­وجهی، جامع و حداکثری نسبت به مقوله امنیت داشته باشد و کوشیده با اتکا به سیاستگذاری­های توسعه در حوزه اقتصاد، اجتماع و سیاست وضعیت امنیت ملی را بهبود بخشد. روش پژوهش، کیفی از نوع تبیین علی و ابزار مفهومی و نظری برای تحلیل موضوع، بهره­گیری از نظریه امنیتی بری بوزان و ویور از صاحب­نظران برجسته مکتب کپنهاگ است. روش گردآوری داده­ها نیز کتابخانه­ای و همچنین استفاده از منابع علمی فضای مجازی است.

نسل نوین مطالعات امنیتی، نتیجه گذر از جنگ سرد است که مفاهیم و تعاریف سنتی از امنیت را به سوی جنبه های متنوعی مانند امنیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی معطوف کرد. این مقاله می کوشد تا تاثیر یکی از خطرناک ترین و پیچیده ترین تهدیدات امنیتی بین المللی یعنی داعش بر امنیت جمهوری اسلامی ایران را تحلیل کند. سوال اساسی این است که «پدیده داعش به عنوان یک تهدید، چه نسبتی با امنیت ایران دارد؟» تجزیه و تحلیل داده های موجود نمایانگر آن است که حضور و نفوذ داعش در منطقه از منظر امنیتی به مثابه شمشیری دو لبه برای امنیت ایران عمل می نماید که در صورت عدم توجه به هر تیغه، تحلیل تاثیر وجود داعش بر امنیت ایران ناقص و نارسا خواهد بود. این مقاله می کوشد با روش پژوهش تبیینی و با استفاده از ابزار کتابخانه ای و فیش برداری منابع داخلی و خارجی، تاثیر متغیر مستقل «تهدید داعش» بر «امنیت ایران» را واکاوی کند.

با فروپاشی نظام دوقطبی و اضمحلال شوروی، پیش بینی می شد تمام نهادها و سازوکارهای برآمده از این نظام نیز از بین برود، اما ناتو و ورشو دو پیمان امنیتی برآمده از دوران جنگ سرد، با دو سرنوشت متفاوت مواجه گردیدند. ورشو، متعاقب اضمحلال شوروی از هم فروپاشید، در حالی که این احتمال می رفت که ناتو هم به سرنوشتی مشابه دچارشود، اما برخلاف تمام پیش بینی ها، ناتو توانست از این بحران هویتی، موفق بیرون آید و با بازتعریف کارکرد و وظایف، به توجیه بقای خود برای قرن 21 بپردازد. پیمانی که با وجود سازمان ملل به عنوان متولی حفظ ثبات و امنیت در جهان، وجودش بی معنا به نظر می رسید، توانست با تحولات ساختاری و معنایی نه تنها به حیات خود ادامه دهد، بلکه در زمانی که شورای امنیت در خلاء ابزار اجرایی به سر می برد به عنوان بازوی اجرایی سازمان ملل و پلیس جهانی به ایفای نقش بپردازد. شاید مهمترین نقش را در این بقا، تحول در مفهوم امنیت ایفا نمود. در دوره ی پسا جنگ سرد، ما شاهد شکل گیری رهیافت هایی در روابط بین الملل هستیم که تمرکز خود را بر بازتعریف مفهوم امنیت می گذارند. بر همین منوال، سوال اصلی پژوهش حاضر نیز این است که مفهوم امنیت در ناتو در دوران نظم نوین جهانی، چگونه تعریف می شود، و تحولات ساختاری سازمان مزبور جهت هماهنگی با این دگرگونی، چگونه بوده است؟ مکتب کپنهاک به عنوان یکی از برجسته ترین مکاتب در این حوزه، با ارائه ی تفسیر ی موسع از مفهوم امنیت و گسترش دامنه ی امنیت به ابعادی چندگانه، گامی اساسی در باز تعربف امنیت برداشت. براین اساس، پس از جنگ سرد، ماهیت تهدیدات متحول شده و از گستردگی و تنوع بیشتری نسبت به گذشته برخوردارگردید. در همین راستا با تحول مفهوم امنیت در دوران جنگ سرد از بُعد سخت افزاری و تک سویه (تک جانبه) به ابعاد نرم افزاری و چند جانبه در دوران پسا جنگ سرد، شاهد تغییر در کارکردهای ناتو از یک نهاد نظامی صرف به یک نهاد سیاسی-امنیتی هستیم.

منطقه آسیای مرکزی که بیش از دو دهه با اختلافات و تنش های کشورهای منطقه در قبال موضوعات مختلف و امنیتی سازی مسائل مرزی و سرزمینی، آب و محیط زیست، هویت های قومی و زبانی، کریدورهای ارتباطی و خطوط انتقال انرژی شناخته می شد، طی یک دهه گذشته به تدریج وارد فضای جدیدی از تنش زدایی و غیرامنیتی سازی شده است که در واقع فرایند معکوس امنیتی کردن است؛ یعنی بازگشت یک موضوع از حالت سیاسی فوری به وضعیت سیاسی عادی. این روند در یک دهه گذشته با تغییر نسل رهبران منطقه و عادی سازی مناسبات تاجیکستان و ازبکستان شدت و سرعت بیشتری نیز به خود گرفته است. در نتیجه این تحولات بسیاری از موضوعات نظیر آب، محیط زیست، مرزها و گذرگاه های مرزی، کریدورهای ارتباطی و خطوط انتقال انرژی به تدریج از وضعیت امنیتی گذشته خارج شده و به وضعیت طبیعی و عادی خود بازگشته اند. تحولات یاد شده این پرسش را مطرح می کند که دلایل و زمینه های تنش زدایی و غیرامنیتی سازی در منطقه آسیای مرکزی چیست؟ در پاسخ به پرسش یاد شده این فرضیه می تواند مطرح شود که «تغییر نسل رهبران آسیای مرکزی به عنوان بازیگران (کنشگران) امنیتی ساز، تغییر گفتمان و کنش کلامی رهبران و نخبگان جدید، منافع مشترک حاصل از گسترش خطوط انتقال انرژی و کریدورهای ارتباطی و ترانزیتی و نیز تهدیدهای مشترک آبی و زیست محیطی موجب تنش زدایی و غیرامنیتی سازی در منطقه آسیای مرکزی شده است». به منظور ارزیابی فرضیه مطرح شده این مقاله با کاربست مفاهیم و مولفه های نظری امنیتی سازی و غیر امنیتی سازی که در چارچوب مکتب امنیتی کپنهاگ مطرح شده است، کوشش می کند شناخت و درک بهتری از تحولات جدید صورت گرفته در سطح منطقه آسیای مرکزی حاصل شود.

اساساً سیاست خارجی اسرائیل تحت الشعاع وضعیت ژئوپلیتیکی – امنیتی حاکم در منطقه خاورمیانه بوده است. لذا این رژیم دارای اهدافی همچون بدست آوردن مشروعیت، کاستن از فشار افکار عمومی منطقه، تضعیف جریان محور مقاومت و روی کار آمدن حکومت های طرفدار غرب در منطقه خاورمیانه می باشد. در اسرائیل، هم درعرصه داخلی و هم خارجی، خشونت، توسعه طلبی و بحران ساختاری و محدودیت دیده می شود. در حقیقت نوعی دوگانگی در سیاست خارجی اسرائیل حاکم است که باید بدان توجه نمود. اسرائیل از یک سو توسعه طلب است و همواره در جهت توسعه و گسترش مرزهای سرزمینی، قدرت و امنیت خویش در جنگ ها و تنازعات منطقه ای وارد شده است. از سوی دیگر، اسرائیل آسیب پذیرترین محیط امنیتی را دارد. محیط منازعه آمیز منطقه ای که اسرائیل در آن قرار گرفته به همراه وجود روابط استراتژیک با آمریکا و حمایت های اقتصادی و سیاسی این کشور از اسرائیل، بحث مهمی در بررسی سیاست خارجی این کشور است. استراتژی اسرائیل در انطباق خویش با مشکلات منطقه ای از جمله افزایش قدرت محور مقاومت و بازیگران موثر در آن و وجود معارضان عرب و توجه به قدرت های بین المللی، منجر به ظهور یک سیاست نظامی محور تهاجمی گردیده است. براین اساس، پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سوال است که مهم ترین عوامل مداخله گر و موثردر شکل گیری سیاست خارجی اسرائیل در مجموعه امنیتی خاورمیانه چه بوده است.

استفاده از ابزارها و روش های موثر برای ایجاد چهره مثبت از یک کشور، موضوع مهمی است که در دیپلماسی عمومی مدنظر قرار می گیرد. با توجه به اینکه آفریقا یکی از حوزه های راهبردی ج. ا. ایران می باشد، اما ج. ا. ایران نتوانسته است از این ظرفیت به خوبی استفاده نماید و در زمینه دیپلماسی عمومی موفق عمل کند. این موضوع از آنجا اهمیت می یابد که حضور کشورهای رقیب با ج. ا. ایران در آفریقا در ایجاد چالش هایی برای ایران در این قاره تاثیرگذار بوده اند و موجب شده اند تا نگاه امنیتی نسبت به اقدامات ایران در آفریقا شکل بگیرد و ایران نتواند در حوزه تاثیرگذاری بر افکار عمومی آفریقا و پیشبرد اهداف و منافع مورد نظر خود عملکرد بهتری داشته باشد. اکنون این پرسش مطرح می شود که راهبرد موثر جمهوری اسلامی ایران برای موفقیت دیپلماسی عمومی در آفریقا چیست؟ در پژوهش پیش رو در ابتدا با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه ای به واکاوای دیپلماسی عمومی ایران در آفریقا و نگاه امنیتی شکل گرفته در این خصوص با استفاده از ((مکتب کپنهاگ)) پرداخته شده است. سپس با استفاده از مصاحبه عمقی(یکی از مجموعه های روش پیمایشی) با بیست فرد متخصص در حوزه آفریقا و دیپلماسی عمومی و همچنین روش تحلیل ماتریس سوات تلاش شد تا داده های گردآوری شده مورد بررسی قرار گیرند که نوآوری مقاله حاضر می باشد. از اینرو نتایج به دست آمده دلالت بر آن دارد که راهبرد واکنشی یا بازنگری، با تضعیف نگاه امنیتی شکل گرفته نسبت به فعالیت های ایران در آفریقا، می تواند موجبات ارتقاء و موفقیت دیپلماسی عمومی ایران در این قاره را فراهم آورد.

تحولات و تغیرات نسبت ا قابل توجهی که پس از درگذشت ناگهانی اسلام کریم اف در سپتامبر 2016 و به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف در سیاست خارجی ازبکستان به ویژه در رابطه با تاجیکستان به وقوع پیوسته است این پرسش را مطرح می کند که دلایل و زمینه های تنش زدایی و غیرامنیتی سازی در مناسبات تاجیکستان و ازبکستان چیست؟ و این امر چه آثار و پیامدهایی را به دنبال داشته است؟ در پاسخ به پرسش های یاد شده این فرضیه می تواند مطرح شود که «تغییر رهبری در ازبکستان و کوشش شوکت میرضیایف در خروج از کیش شخصیت اسلام کریم اف و رشد و توسعه اقتصادی در عرصه داخلی و گسترش خطوط انتقال انرژی و کریدورهای ارتباطی و ترانزیتی در عرصه منطقه ای موجب بروز تحول در سیاست خارجی ازبکستان و تقویت همکاری های منطقه ای با مشارکت پنج کشور منطقه آسیای مرکزی شده است». به منظور ارزیابی فرضیه مطرح شده این مقاله به شیوه توصیفی-تحلیلی و با کاربست مفاهیم و مولفه های نظری امنیتی سازی و غیر امنیتی سازی که در چارچوب مکتب امنیتی کپنهاگ مطرح شده است، وضعیت مناسبات تاجیکستان و ازبکستان را در دو دوره زمانی مشخص یعنی دوره امنیتی سازی (1991 تا 2016) و دوره غیر امنیتی سازی (سپتامبر 2016 تا کنون مورد توجه قرار داده است. در مقطع زمانی اول که دوره تقریبا طولانی رهبری اسلام کریم اف در ازبکستان (1991 تا 2016 میلادی) را در بر می گیرد در روند مناسبات ازبکستان با تاجیکستان، بسیاری از موضوعات اجتماعی (قومیت، زبان و فرهنگ) و اقتصادی (منابع آبی و محیط زیستی) از وضعیت طبیعی و عادی خود خارج شده و جنبه سیاسی و امنیتی به خود گرفت. اما در مقطع زمانی دوم با تغییر نخبگان و بازیگران (کنشگران) امنیتی ساز در ازبکستان به ویژه افرادی مانند ویژه اسلام کریم اف و رستم عنایت اف و قرار گرفتن فردی مانند شوکت میرضیایف در راس قدرت سیاسی، نوع گفتمان و ادبیات حاکم بر ازبکستان در رابطه با تاجیکستان نیز تغییر کرد که پیامد مهم آن تقویت همکاری های منطقه ای با مشارکت پنج کشور آسیای مرکزی در حوزه های مختلف بدون مشارکت قدرت های بیرونی به ویژه فدراسیون روسیه و چین بوده است.

در دهه های اخیر، پدیده مهاجرت در اثر عوامل مختلفی افزایش چشم گیری داشته است و به ویژه از سال 2015 مهاجرت مسلمانان به اروپا به دلیل نزدیکی اروپا به مناطق بحران خیزی چون خاورمیانه تشدید شده است. از طرفی طی چند سال گذشته تقریباً در اکثر کشورهای اروپایی گرایش های راست افراطی و نژادپرستانه گسترش یافته و مهاجران و بخصوص مسلمانان هدف اول حملات احزاب راست افراطی و رسانه های غربی قرارگرفته اند و از مهاجران به عنوان تهدیدکنندگان هویت، ارزش ها، فرهنگ و اقتصاد خود یاد میکنند. مقاله پیش رو با بررسی روند مهاجرت به اروپا و برداشت اروپائیان، در پی پاسخ به این پرسش است: آیا مهاجرت مسلمانان به اتحادیه اروپا یک تهدید واقعی است یا یک تهدید برساخته؟ در قالب نظریه امنیتی سازی مکتب کپنهاگ و با روش توصیفی- تحلیلی، استدلال های این پژوهش نشان میدهد که مهاجرت مسلمانان به کشورهای اروپایی، بیش از آنکه تهدید واقعی برای اقتصاد، هویت و ارزش های غربی باشند یک تهدید برساخته شده از سوی سیاستمداران و رسانه های غربی است.

برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران از سال 2002 تاکنون از مهم ترین مباحث مطرح در سطح بین المللی است. از زمان مطرح شدن این برنامه، کشورهای غربی و در راس آنها ایالات متحده، واکنش شدیدی علیه این برنامه ابراز و به تبع آن رسانه های غربی و آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز سعی در بزرگنمایی و تهدید جلوه دادن آن دارند. لذا نوشتار حاضر به تببین و بررسی کنش کلامی رسانه های غربی و آژانس بین المللی انرژی اتمی در امنیتی ساختن و بزرگنمایی برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران در طی ده سال گذشته پرداخته است. این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش ها می باشد: رویکرد رسانه های غربی و آژانس بین المللی انرژی اتمی در امنیتی ساختن فعالیت هسته ای ایران چگونه است؟ چرا روزنامه های پر مخاطب غرب و آژانس بین المللی انرژی اتمی از واژگان و عباراتی حاوی بار منفی برای بزرگنمایی برنامه هسته ای ایران استفاده می کنند؟ فرضیه نوشتار بیان می کند که رسانه های غربی و آژانس در برساختگی بار امنیتی برنامه هسته ای ایران نقش موثری داشته اند. این رسانه ها و آژانس با انتخاب واژگان و عبارات حاوی بار منفی، به عنوان ابزاری برای امنیتی ساختن برنامه هسته ای ایران، در تلاش اند که فضای ذهنی مخاطبان و بازیگران منطقه ای و جهانی را از برنامه هسته ای ایران منفی نمایند. در این پژوهش به روش تحلیل محتوا، تعدادی از سرمقاله های چهار روزنامه پرمخاطب واشنگتن پست، گاردین، وال استریت ژورنال، دیلی تلگراف و اسناد صادره توسط آژانس بین المللی انرژی هسته ای مورد بررسی قرار گرفته و همچنین در این پژوهش از مکتب کپنهاگ به عنوان چارچوب تئوریک استفاده شده است.