نقد زبان و ادبیات خارجی
سال:1400 | دوره:18 | شماره:27 |تعداد مقالات:12

پژوهشِ حاضر، فرایندِ حرکت استعلایی سوژۀ بُوشی رمان سکه-ای که سلیمان یافت را با رویکرد نشانه- معناشناسی بُوشی ایرو تاراستی و شعیری بررسی می کند. از منظر نشانه- معناشناسی بُوشی، سوژه؛ کنشگری است که پیوسته در حال عبور و مرور میان دازاین و استعلا است. این حرکتِ سوژه تا زمانی ادامه دارد که او مجهز به فعل وجهی(مُدال) «دانستن» شود و با عبور از دازاین های مختلف، خود را به دازاین استعلایی یا کمال برساند. هدف اصلی پژوهش این است که ببینیم چگونه سوژۀ هستنده(کنش گر اصلی رمان) مسیر حرکت استعلایی در وضعیت های دازاینی مختلف را طی می کند و چه نیرویی باعث می شود که از یک وضعیتِ هستندگی به وضعیتِ هستندگی جدیدی برسد. فرض اصلی پژوهش این است که سوژۀ هستنده(سلیمان) با دخالت نیروهای متفاوت و افعال وجهی، از وضعیت «هیچ» عبور و در مسیر استعلا قرار می گیرد تا در برابر وضعیت موجود خویش طغیان کند و وارد نخستین دازاین شود. سپس، با گذر از ساحت های حضور مختلف، به استعلا و کمال برسد. این کنش استعلایی در رمان مورد نظر، گفتمان بوشی تولید می کند. گفتمانی که در آن حضور سوژۀ هستنده از هرچیز دیگر مهم تر است. نتیجۀ پژوهش نشان می دهد که در این رمان با معناهای امن و تضمین شده، دنیای عاری از هر نوع رابطۀ حسی- ادراکی و سوژۀ منجمد مواجه نیستیم، بلکه تولید معنا و فرایند نشانگی متن بازبسته به حضور و حرکت استعلایی سوژۀ هستنده است. سوژه ای که دست به کنش استعلایی می زند و باعث تکوین سه نوع نشانه(پیشا-دازاین، دازاین و پسا-دازاین) در متن می گردد.

تعریف سوبژکتیویته زن همیشه یک چالش بوده است، از همان دوران مدرن که زیگموند فروید آن را بیان کرد تا جدیدترین تحلیل های منتقدین فمینیست معاصر. مبنای سوبژکتیویته زنان بر اساس فقدان ذاتی که در روانشناسی فروید و بعداً ژاک لاکان ، مطرح می شود، منتقدان فمینیستی مانند لوس ایریگاری و جودیت باتلر را بر آن داشت تا در نظریه های خویش به بازنگری این مفهوم بپردازند. از نظر ایریگاری، زنان دارای سوبژکتیویته منحصر به فرد خود هستند که در تفاوت بدن و زبان آنها با مردان نشان داده می شود. وی ادعا می کند که این تفاوت باید آشکار شود نه اینکه نادیده گرفته یا پنهان شود. جودیت باتلر، معتقد است که تنها از طریق مقاومت و اختیار است که یک سوبژکتیویته حقیقی آشکار می شود. مقاله حاضر یک مطالعه فمینیستی درباره سوبژکتیویته زنان در ادبیات گمانه زن است. ادبیات گمانه زن فمینیستی، هدف اصلی خود را تغییر تصویر ناتوان کننده زنان از خویش بیان می کند و بر آن است تا زنان بر اساس چنین تغییراتی عمل کرده و مطابق با باورهای جدید خویش، جوامعی ایده آل بسازند. اکتاویا ای. باتلر، نویسنده کتاب سپیده دم و تمثیل های بذرپاش و استعدادها، تصویری مقاوم از زنانی ارائه می دهد که از محیط تحت سلطه مردان خود فراتر رفته و کاری را انجام می دهند که نزدیک به تصور ایریگاری و جودیت باتلر از سوبژکتیویته زنان است.

این مقاله بر رابطه ی بین زیبایی شناسی و اخلاق مبتنی است و با محوریت روایت شناسی بلاغی و فلسفه اخلاق، به بررسی اخلاقیات تنیده در شگردهای روایی رمان در باب زیبایی زیدی اسمیت می پردازد. چهارچوب نظری این تحقیقِ میان رشته ای بر روایت شناسی بلاغی جیمز فیلان و فلسفه اخلاق چارلز تیلور استوار است. فیلان جنبه زیبایی شناسی روایت را در بکارگیری شگردهای روایی می داند که دارای دامنۀ اخلاقی بوده و در نهایت منجر به داوری های اخلاقی مخاطب می گردند. در بررسی زیبایی شناسی روایی شگردهای اسمیت در استفاده از گفتمان غیرمستقیم آزاد و آوای روایی و کارکرد بلاغی آنها در انتقال ارزش های جهان داستانی نویسنده مورد کنکاش قرار می گیرد. در بحث نظام اخلاقی رمان، چگونگی ترسیم هویت شخصیت های داستان در ارتباط با طرز تلقی آنها از مفهوم زیبایی به مثابه خیری اخلاقی ، و دیدگاه اسمیت در تبیین فضیلت دغدغه مندی برای دیگری بررسی می شود. رمان در باب زیبایی قلمرو واقعیت انسان قرن بیست و یکم است که از یک سو به دنبال بیان هویت اصیل انسانی در بستری متکثر با چالش هایی بنیادین روبروست و از سویی دیگر درصدد کشف تعریفی مناسب برای دیگر دوستی در جامعه چند فرهنگی کنونی می باشد. این مقاله نشان می دهد که چگونه دامنه اخلاقی شگردهای روایی اسمیت، به بازنمایی جهانی می پردازد که در عین تکثر از جهان پاره پاره پسامدرن فاصله گرفته و مخاطب را به ارزیابی های اخلاقی متناسب با واقعیت معاصر فرا می خواند.

دنیای امروز به لطف ابزارهای ارتباط جمعی مانند رسانه، فضای مجازی و مهاجرت تبدیل به جهانی فراملیتی شده است که در آن دالهای فرهنگی و هویتی پیوسته در حال اختلاط و پیوند با یکدیگر هستند. نتیجۀ این امر ایجاد هویت و فرهنگی هیبرید است که ضامن بقا و رشد ما در جهان امروز میباشد. ادبیات امروز متاثر از همین فضا روایتگر داستان زندگی مردم بی سرزمینی است که در جستجوی زندگی بهتر مهاجرت کرده اند. راز بازگشت اثرِ دنی لاَفریر و سرزمین نوچ رمانِ کیوان ارزاقی به خوبی این فضا، نتایج پذیرش و عدم پذیرش هیبریدیته را به تصویر میکشند. بررسی تطبیقی این دو رمان با تکیه بر نظریه پسااستعماری هومی بابا و نظریه ژاَک لَکان درباره از خودبیگانگی کمک کرد تا نشان دهیم چگونه مهاجرینی چون پدر دنی و آرش بدلیل عدم توانایی در پذیرش دالهای فرهنگی و قوانین حاکم بر سرزمین میزبان، بخاطر انکار واقعیت یا غم جدایی دچار بیماری و ازخودبیگانگی میشوند، در حالیکه صنم و دنی با پذیرش هیبریدیته، از مهاجرت فرصتی برای دستیابی به موفقیت میسازند. درنتیجه، دنی با تحقق آرزوهایش به نویسنده مشهوری بدل میشود که میتواند از طریق نوشتن نه تنها عضوی از اعضای سرزمین میزبان شود، بلکه به سرزمین مادریش هم بازگردد.

«آگاهی طبقاتی» گئورگ لوکاچ از فلسفه و سیاست به نقد ادبی راه یافت. گونه های اصیل یا کاذبی در حوزه شناخت مفهوم «آگاهی» وجود دارد که شناخت دقیق آن را دشوار می کند اما ادبیات با ارائه نمونه های عینی و مبتنی بر تجربه زیسته فهم دقیق تری از این مقوله به دست می دهد. در تبیین این موضوع دو داستان برگزیده شد. در این داستان ها می توان نشانه های آگاهی طبقاتی را در وجه استعاری در زندگی شخصیت های اصلی داستان مشاهده کرد. داستان های بررسی شده در این مقاله دو داستان انقلابی اند که در شخصیت های اصلی، ظهور آگاهی طبقاتی با مؤلفه های بسیاری به وضوح دیده می شود. روش تحقیق صوری، تطبیقی و روش شناسی مفهومی آن دیالکتیکی است. نتایج نشان می دهد «برات» در فتحنامۀ مغان و «بارتلبی» در «داستانی از وال استریت» علاوه بر این که درگیر فرایند صیرورت آگاهی اند؛ به سوژه های فعال اجتماعی بدل می شوند. قهرمان داستان گلشیری درگیر فرایند ساخته شدن و انهدام همزمان آگاهی است و سوژۀ داستان ملویل در فرایند شکل گیری آگاهی خاص از منظری جدیدی است. «برات» عرصۀ ظهور آگاهی را انقلاب سیاسی می داند، این آگاهی در ساحت غیرمولّد باقی می ماند و «بارتلبی» این عرصه را زمینه مناسبات تولید سرمایه داری می داند. شباهت این دو در این باور است که آگاهی از فرد به جمع تسری می یابد.

در مبحث هویت های جنسی و چگونگی ساختار آن تحت سلطه هژمونی فرهنگی، جودیت باتلر از بنام ترین منتقدین پساساختارگرای فمینیست عصر حاضر است. وی در تبیین پدیداری این هویت جنسی زنانه، فرهنگ مردانه دوگانه را دخیل می پندارد و با اعمال مباحثی نظیر آلوده انگاری، سه گانه همگون جنس/جنسیت/تمایل جنسی و واپس زدگی ، در توصیف جایگاه تابع زنانه اقدام می کند. وی همچنین معتقد است در طی روند انجام عمل تکرار و تمرین، این هویت دوگانه قابل قبول و معتبر شکل می گیرد ولی امکان دگرگونی و واکنش معکوس در بستر این امر مکرر وجود دارد. نکته قابل تامل در ارتباط با این پدیده ، نگرش عمیق و دقیق در نمایشنامه های تنسی ویلیامز است که در سالهای دورتراز بیان این نظریه به شیوه ای استادانه و خلاق شخصیتهایی را ترسیم می کنند که همگی بیانگر چگونگی تشکیل هویت جنسی زنانه مطابق و یا متفاوت با نگاه جودیت باتلر هستند. این شخصیت ها نه تنها وامدار ساختار فرهنگی منطبق با نظریه باتلر هستند ، که از لایه های عنوان شده در این فرضیه فراتر رفته و گونه های متنوع تری از تشکیل هویت جنسی زنانه را به معرض نمایش می گذارند. هدف پژوهش حاضر بررسی نمایشنامه های منتخب تنسی ویلیامز در طول دوره شکوفایی این نمایشنامه نویس بزرگ قرن سیستم آمریکا از دیدگاه نظریه ساخت هویت جنسی زنانه جودیت باتلر از طریق واکاوی شخصیتهای مونث دگرجنسگرا و همجنسگرا ودر جهت نمایان ساختن کاستیهای نظریه میباشد.

مسخ برجسته ترین اثر کافکا (1833 – 1924) و از بحث ‏برانگیزترین داستان های معاصر اروپا در قرن بیستم است. این داستان که پس از انتشار (1915) توجه منتقدان را به خود جلب کرده و از زوایای گوناگون بررسی شده، اتّفاقی خیالی را در بستری از واقعیت های اجتماعی، در روزگاری روایت می کند که تحولات سیاسی، اجتماعی اروپا به شکل گیری جامعه‎ ی صنعتی انجامیده است؛ جامعه ای که در کنار مزیت هایش، خواه ناخواه پیامدهای ناخوشایندی نیز به دنبال داشت. این پژوهش درصدد است تا با بررسی اوضاع و احوال اجتماعی و اقتصادی اروپا در اوایل قرن بیستم، بر پایه فرضیۀ گونتر آندرس(Gunter Andres) نشان دهد که حشره‏ ی عظیم الجثه ‏ی داستان مسخ، استعاره ای است که از یک سو به معنای مصطلح و متعارفش در داستان ظاهر شده و ویژگی های واقعی یک حشره را دارد و از سوی دیگر بنا بر قراین مستخرج از متن، یکی از آسیب های جامعۀ مدرن و صنعتی شده را بازنمایی می‏کند و استحاله‏ ی انسان به حشره را برابر با وضعیتی انسانی در جامعۀ بورژوازی قرار می‏ دهد.

اهمیت واژگان درگفتار و نوشتار به حدی است که درصورت عدم وجود واژگان امکان هر مکالمه، گفتگویی و ارتباط با دیگران غیرممکن می شد. درمقابل هرواژه ای عامل ایجاد و یا حفظ ارتباط نخواهد شد، چه بسا که به کارگیری واژگان نامناسب و اشتباه، حتی قطع ارتباط گفتاری یا نوشتاری به همراه بعضا ایجاد سوء تفاهم را به دنبال دارد. از آنجایی که تاکنون در اکثر تحقیق های صورت گرفته به چگونگی تمرین واژگان پرداخته شده است و با توجه به اهمیت استفاده از واژگان و ترکیبات واژگانی صحیح در انتقال و برقراری ارتباط با مخاطب و درراستای بهبود و ارتقاء سطح آموزشی موسسات آموزش زبان آلمانی، مقاله حاضر خطاهای زبان آموزان ایرانی در مقطع ب از چهارچوب مرجع مشترک اروپا برای زبان ها بررسی می کند. معیار این بررسی پژوهش میدانی صورت گرفته در ابتدای سال 1398در یکی از موسسات آموزش زبان آلمانی است که نشانگر نوع و میزان خطاهای زبان آموزان بزرگسال ایرانی در به کارگیری زبان آلمانی می باشد.

اگرچه جهش اخلاقی در رمان و نقد ادبی در دو دهه ی اخیر از سوی شماری از منتقدین، فیلسوفان و نظریه پردازان تصدیق می شود، اما همچنان ماهیت و کم وکیف آن نامشخص است و نیاز به ارزیابی و تحلیلی ویژه دارد. از این رو، این مقاله بر آن است تا چهارچوب جدیدی از اخلاق را که حاکی از گذر رمان از پسا مدرنیسم به پساپسا مدرنیسم است، ارزیابی نماید. بدین منظور، رمان قهرمانان مرزها (2016) اثر دیو اگرز، نویسنده ی معاصر آمریکایی، بررسی می شود. در این رمان دنیایی به تصویر کشیده می شود که در آن مردم با مشکلات دنیای پسا مدرن مواجه می شوند: دنیایی در بند خودشیفتگی و مصرف گرایی. اما در ادامه ی روایت، گردشی شگرف به سمت اخلاقیات روی می دهد که تا به حال در رمان پسامدرن دیده نشده و نیاز به واکاوی دارد. از آن جا که این گردش اخلاقی غایت محور و تجربی است نویسندگان این مقاله برآن هستند در مطالعه ی حاضر، این رمان را از منظر دیدگاه های اخلاقی جان دیویی، از بنیانگذاران فلسفه ی اخلاق پراگماتیستی، بررسی نمایند. این مقاله نشان می دهد مفاهیم اخلاقی دیویی بر پایه ی «سنجش اخلاقی تجربه-محور»، «تصور»، «شرایط محیطی و اجتماعی» و اصل «بهبود گرایی» استوار است. همچنین، تصوراخلاقی دیویی می تواند پاسخ گوی تنگناهای اجتماعی و فردی در بستر جامعه ی پسامدرن باشد که منجر به تکامل اخلاقی، خود اصلاحی، بازسازی و ظهور امید در شخصیت های رمان می گردد.

این مقاله بنا دارد تا رمان دورهمی از اَن اِنرایت را با نظریه پَساحافظه بررسی و تحلیل کند. این تحقیق چنین استدلال می کند که رمان دورهمی به نوعی یک متن پَساحافظه ای است که در آن، راوی نه تنها به دنبال ثبت و حفظِ زمان گذشته است بلکه همچنین در پِی برملا کردنِ حقیقت یا غیرحقیقت است و این رازگشایی همچنین به نوعی کنارآمدن یا آشتی کردن با گذشته خود و در نهایت پذیرشِ مقوله مرگ در حکمِ واقعیتی مطلق است. مقاله برای تحلیل متن، از مفهوم پَساحافظه از مارین هرش بهره جسته تا مکانیسم ها و استراتژی هایی را که پَساحافظه در نسل های متوالی در یک خانواده به کارمی گیرد آشکار کند، یعنی پساحافظه ارتباطات خانوادگی و فراخانوادگی را در میان نسل های مختلف پرورش می-دهد. بنابراین پَساحافظه در سطح خانوادگی در خانواده هِگارتی و سه نسل متوالی را به نمایش می گذارد و در سطح فراخانوادگی، پَساحافظه می تواند به طور کلی دربرگیرنده جامعه ایرلند در دوره ببرِ سِلتیک و دوره پس از آن باشد که واقعیت ها و غیرواقعیت ها درباره خوش بینی جهش اقتصادیِ دوره ببر سلتیک، فساد نهفته و رسوایی های جنسیِ کلیسای کاتولیک و جامعه جنسیت زده را آشکار می کند که شخصیت اصلی داستان برای اینکه بتواند خودش را با آن سازگار کند لاجرم نه تنها به خوردن الکل بلکه به نوشتنِ روایتِ پساحافظه رو می آورد تا با گذشته، زمان حال و همچنین آینده نسل-های آتی آشتی کند.

مقاله پیش رو حاصل پژوهشی در باب رمان ریشه های آسمان(1956) نوشته ی رومن گاری است که با هدف نقد روانشناختی همزمانی استحاله و مدرنیته از دیدگاه کارل گوستاو یونگ انجام شده است. استحاله ی انسان مدرن در پس فراموشی هویت حقیقی خود رخ می دهد. در این مقاله روانشناسی تحلیلی شدت احساسات در مواجهه با مدرنیته ی عصر حاضر و بحران هویت ناشی از آن در جوامع امروز و درک بهتر دلایل عمیق و ناخودآگاهِ مسخ قهرمان های رومن گاری و پروسه ی ذهنی آنها مد نظر قرار گرفته است. یونگ بر آن است که ناخودآگاه شخصی دربرگیرندهٔ تجارب فراموش شده یا سرکوب شده و آثار به جامانده از محرک های بیرونی و درونی است که هرگز به خودآگاه نرسیده اند. از منظر نقد روانشناسی تحلیلی یونگ، ریشه های آسمان، داستان برخورد خودآگاه کاراکتر اصلی و عناصر فراموش شده ای از ضمیر ناخودآگاه او است، که با استحاله آشکار می شود. در پژوهش پیش رو فرآیندی که به سیر ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه شخصیت می پردازد، بررسی می شود، که چگونه قهرمان داستان از این رهگذر، از ورای تمایلات پنهان در ضمیر ناخودآگاه دچار نوعی استحاله می شود. یکی از راهکارهای موثر در جهت برون رفت از بحران ازهم-گسیختگی شخصیت در جوامع مدرن، خودشناسی از طریق خوانش یونگی آثار نویسندگان بزرگی چون رومن گاری، تحلیل و بررسی عمق احساسات قهرمانان آنها و شناخت عواملی است که منجر به این پدیده ی فراگیر شده است. برای رسیدن به نتیجه ای ملموس، نحوه ی شناخت و غلبه بر بحران هویت از منظر یونگ در این رمان مهم مورد بررسی قرار می گیرد.

پژوهش حاضر، با کمک گرفتن از آرای فمنیست های فرانسوی —ژولیا کریستوا و هلن سیکسو— و همچنین موریس بلانشو سعی در واکاوی «زنانگی» و ارتباطش با «مرگ» در نمایشنامه بالکن دارد. این دو مفهوم در تاریخ اندیشه نرینه-منطق-محور غربی همواره به عنوان «دیگری» طرد شده اند. به اعتقاد هلن سیکسو ریشه این طردشدگی در مورد زنان، برمی گرد به زبان که مفاهیم را به دوگانه های متضاد دسته بندی و ارزش گذاری می کند. به اعتقاد پژوهشگر، علت طرد شدن مفهوم مرگ را نیز باید در زبان جست؛ بلانشو در مقاله «ادبیات و حق مرگ» به این خلأ اشاره می کند و وظیفه ادبیات را اعطای تجربه مرگ به خواننده، و در نتیجه پر کردن این خلأ برمی شمرد. ژان ژنه در نمایشنامه بالکن، با عبور از مرزهای نظم نمادین، واسازی دوقطبی-نگریِ زبانِ مردانه، و تکیه بر وجه نشانه ای دلالت پردازی به جای وجه نمادین، به خلق زبانی نو دست می زند که با معیارهای سیکسو و کریستوا می توان آن را «زنانه» نامید. این اثر به کمک ویژگی های مادرانه زبان و روایتش، قادر شده تا تجربه مرگ را به عنوان یکی از عناصر اصلی به درون خود راه دهد، و وظیفه ادبیات در قبال اعطای تجربه مرگ به خواننده—به زعم بلانشو—را به جای آورد.