مدیریت مخاطرات محیطی
سال:1396 | دوره:4 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

در مباحث مربوط به مخاطرات محیطی، بیشتر پژوهش ها و تحقیقات در زمینه مخاطرات طبیعی نظیر سیل، زلزله، توفان و خشکسالی است و به مخاطرات انسانی کمتر توجه می شود. در اغلب موارد بحث بر سر این است که به هنگام وقوع زلزله در تهران چه باید کرد. شاید بسیاری از مردم چنین مواردی را در زمره مخاطرات پیش روی ساکنان هر منطقه می دانند، در حالی که امروزه بسیاری از نواحی شهری با مخاطرات شدیدتری مواجه اند که بسیاری از ساکنان آن نواحی را درگیر خود کرده و مشکلات آن بسیار شدیدتر از پیامدهای زلزله و سیل است.

سیل از مخرب ترین مخاطرات طبیعی است. بشر امروزی هنوز به طور کامل نتوانسته است این پدیده طبیعی را مهار کند. به همین دلیل انسان به دنبال راه حلی است تا بتواند خطرهای ناشی از سیل را کاهش و تحمل پذیری خود را در برابر آن افزایش دهد، این موضوع امروز تاب آوری نامیده می شود. هدف این پژوهش سنجش میزان تاب آوری سکونتگاه های روستایی در برابر مخاطرات محیطی همچون سیل است.تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش انجام کار، توصیفی- تحلیلی است.جامعه آماری تحقیق، همه سرپرستان خانوارهای روستایی شهرستان زرین دشت (7927 نفر) هستند که از میان آنها حجم نمونه از طریق فرمول کوکران 310 نفر محاسبه شد. روش توزیع پرسشنامه ها سهمیه ای و تصادفی ساده بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تی تک نمونه ای و تحلیل رگرسیون استفاده شد. نتایج آزمون تی نشان می دهد که شاخص سرمایه اجتماعی با 3.688 بیشترین میانگین و شاخص اقتصادی با 2.501 کمترین میانگین را در بین شاخص ها دارند. همچنین نتایج رگرسیون خطی نشان داد که بیشترین اثرگذاری در بین شاخص های تاب آوری مربوط به شاخص سرمایه اجتماعی (با ضریب بتای 0.562) و کمترین تاثیرگذاری مربوط به شاخص اقتصادی (با ضریب بتای 0.093) است. یافته ها نشان داد که در سال 1395، شدت خسارت واردشده 162 میلیارد بود که بیشترین خسارت به بخش راه و در مرتبه بعدی به واحدهای مسکونی وارد شد.

چرخه حیات نیروگاه های حرارتی با تولید گازهای گلخانه ای همراه است، بنابراین چنانچه مواد آلوده کننده نیروگاه و حد اثرگذاری هر یک از این مواد در آلوده کردن هوا شناسایی نشود، سلامت جسمی و روانی شهروندان با خطرهای جدی مواجه خواهد شد. بر همین اساس، این پژوهش با هدف اندازه گیری مواد آلاینده نیروگاه حرارتی تبریز و تاثیرات آن در آلوده کردن هوای کلانشهر تبریز و نیز آثار آن در ایجاد فشار روحی- روانی بر شهروندان انجام گرفت. برای اندازه گیری مواد آلاینده نیروگاه از روش GWP100 و برای اندازه گیری فشارهای روحی و روانی شهروندان از پرسشنامه های سنجش DASS21 و مارکهام استفاده شد. نتایج نشان داد که بیشترین مواد آلاینده خروجی از نیروگاه تبریز CO2 و NOx است. حجم این مواد در فصول سرد بیشتر از فصول گرم است. همچنین یافته ها در بخش تاثیرات آلودگی هوا بر فشارهای روحی و روانی شهروندان نشان داد که آلودگی هوای ناشی از فعالیت نیروگاه به شدت فشار روحی و روانی شهروندان را افزایش داده است، به نحوی که احساس تغییر در الگوهای رفتاری روزمره، احساس یاس و ناامیدی در زندگی، استرس و فشار روانی به ترتیب با 0.567، 0.511 و 0.503 دارای بیشترین همبستگی بوده اند که در فصل زمستان دیده شد. نتایج آزمون رگرسیون نیز نشان داد که 29.32 درصد تغییرات واریانس فشار روانی ناشی از آلودگی هوای چرخه حیات نیروگاه تبریز است. به علاوه یافته های پژوهش نشان داد که در مناطق نزدیک نیروگاه حرارتی تبریز، شدت آلودگی و فشار روانی بیشتر از مناطق دورتر است. به دلیل جهت ورزش بادها که به طور مستقیم گازهای گلخانه نیروگاه را به سمت شهر تبریز انتقال می دهد، بهتر است طی یک برنامه میان مدت، محل نیروگاه تغییر یابد یا سوخت نیروگاه جایگزین شود.

جلوگیری از تبدیل مخاطرات طبیعی به فجایع انسانی مستلزم ارتقای توان مدیریتی و برنامه ریزی های مدیریت مخاطره است. بنابراین در روند خدمت رسانی در چنین حوادثی، ثانیه ها و دقایق اهمیت بسزایی در نجات انسان دارند. به همین منظور، برنامه ریزی برای استفاده بهینه از زمان در دسترس سیستم امدادرسانی در این موارد، به افزایش توان عملیاتی سیستم پشتیبان، امدادرسانی در کمترین زمان ممکن و نیز تخصیص صحیح منابع به افراد نیازمند منجر خواهد شد. در این زمینه، پژوهش حاضر سعی دارد با ارائه مدلی به منظور تقسیم وظایف امدادرسانی مناطق مختلف یک شهر، بین بیمارستان ها و مراکز امدادرسانی، و با درنظرگیری ناوگان های امدادی تخصیص یافته به آنها برای امدادرسانی، و نیز به کارگیری فواصل واقعی مناطق مختلف شهر قزوین از این مراکز، به بهینه سازی زمان لازم برای انتقال مجروحان در شرایط مخاطره به بیمارستان ها، در یک زنجیره تامین سه مرحله ای بپردازد و برای تحقق اهداف مورد نظر، ظرفیت ناوگان امدادرسانی را نیز در مساله لحاظ کند. از آنجا که یافتن جواب بهینه در زمان معقول، برای مساله با استفاده از روش های دقیق ناممکن است، در این مقاله برای حل، از یک الگوریتم ژنتیک پویا دارای کروموزوم هایی با ساختار متغیر استفاده می شود. همچنین به منظور بررسی صحت نتایج به دست آمده از این مدل، نتایج با جواب های روش جست وجوی تصادفی مقایسه شد. نتایج، نشان از برتری مدل ارائه شده دارد و بیانگر کاهش میانگین جواب ها در مواردی نظیر افزایش تعداد وسایل امدادی و ظرفیت آنها و کاهش زمان امدادرسانی اولیه و نیز افزایش میانگین جواب ها با افزایش تعداد مجروحان است.

آلایندگی پسماندها منشا بسیاری از مشکلات زیست محیطی است. این آلاینده ها سبب آلودگی منابع آب، خاک و هوا و تخریب منظرهای طبیعی و گسترش بیماری می شوند. تعیین مناطق مناسب برای دفن پسماند از راهکارهای عمومی در مقابله با این بحران است. هدف این پژوهش یافتن مناطق مناسب دفع پسماند در بخش میانکوه شهرستان اردل به دلیل موقعیت خاص آن از نظر منابع آب فراوان (آب های معدنی) و اکوتوریسم است. مکان یابی دفن پسماند از طریق روش های متنوع در رسیدن به این هدف موثر است. روش های ارزیابی چندمعیاره (MCE) از روش های تحلیل فضایی است که در مکان یابی دفن پسماند کاربرد دارد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی، تحلیلی و کمی بود و تحقیق از طریق مطالعات، پرسش میدانی و تحلیل پایگاه داده ها و نقشه ها با استفاده از تکنیک های ارزیابی کمی انجام گرفت. برای مکان یابی دفن پسماند از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و برای تلفیق نقشه ها از روش ترکیب خطی وزنی (WLC) استفاده شد. از پایگاه داده های زمینی ارتفاع، کاربری اراضی، روستاها و زمین شناسی بر اساس معیارهای استاندارد دفن پسماند در روش تحلیل سلسله مراتبی- زوجی استفاده شد. نتایج نشان داد که فاصله از کانون های جمعیتی، مناطق حفاظت شده زیست محیطی، کاربری اراضی و منابع آب مهم ترین شاخص ها هستند و فاصله از زیرساخت های زیربنایی، سازندهای زمین شناسی و شیب در رتبه های بعدی قرار دارند. در این منطقه، 8.71 کیلومتر مربع در طبقه بسیار مناسب، 9.63 کیلومترمربع در طبقه مناسب، 25.96 کیلومترمربع در طبقه به نسبت مناسب، 14.17 کیلومتر مربع در طبقه به نسبت نامناسب و 693.35 کیلومترمربع در طبقه نامناسب قرار دارند.

رسانه ها به عنوان بخشی اطلاع رسان و آگاهی بخش، در ارتباط با مخاطبان و افکار عمومی می توانند نقشی اثرگذار در کنترل مخاطرات و مدیریت بحران ایفا کنند. چگونگی انتشار این اطلاعات و اخبار به همان ترتیب که در تصمیم گیری ها و واکنش های مدیریتی، امدادرسانی و ایجاد آرامش و ثبات موثرند، توانایی ایجاد شایعات، ترس، خشونت و بی نظمی را نیز دارند. از این رو مدیران بحران و اصحاب رسانه در چنین شرایطی باید توان تحلیل و تطابق آدمیان با اطلاعات پیرامونی آنها را داشته باشند. این پژوهش با هدف ارزیابی میزان آگاهی مدیران رسانه ها از زلزله و تبیین نقش آنها در مدیریت بحران این مخاطره طبیعی و نیز افزایش ضریب ایمنی سازمان های رسانه ای کشور در برابر زلزله از طریق تقویت آگاهی مدیران و توانمندسازی آنها برای برنامه ریزی، تصمیم گیری و اجرای برنامه های افزایش فرهنگ ایمنی در برابر زلزله انجام گرفت. حساس سازی مدیران رسانه ها برای اتخاذ رویکردها، راهبردها و برنامه های اجرایی رسانه ای در مواجهه با زلزله از دیگر اهداف این پژوهش بود.بدین منظور جامعه آماری شامل 46 رسانه اعم از رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری و نیز خبرگزاری ها از طریق تمام شماری تعیین و پرسشنامه ای طراحی شد که با روش مصاحبه عمیق با مدیران رسانه ها انجام گرفت. تحلیل یافته ها با استفاده از نرم افزار SPSS مبین آن است که: 1. میزان آگاهی مدیران رسانه های بررسی شده از پدیده زلزله، مطلوب است و آنان نحوه مواجهه صحیح با زلزله را می دانند؛ 2. میزان آگاهی مدیران رسانه های بررسی شده از مدیریت بحران، قوانین و آیین نامه های مربوط به آن کم است؛ 3. با اینکه اکثر مدیران رسانه های بررسی شده وقوع یک زلزله بزرگ را تجربه کرده اند یا در پوشش خبری آن نقش داشته اند، به مدیریت و کنترل پیامدهای سوء ناشی از زلزله توسط رسانه ها باور ندارند؛ 4. ساختمان اکثر رسانه های بررسی شده در برابر زلزله، ناایمن است و مقاوم سازی نشده اند. همچنین مهم ترین چالش مدیران رسانه های بررسی شده در اقدام نکردن به مقاوم سازی ساختمان رسانه، موانع حقوقی، مالکیتی و نیز مسائل مالی است؛ 5. بیشتر مدیران رسانه ها به موضوع مقاوم سازی غیرسازه ای در فرایند مدیریتی خود توجه نداشته اند؛ 6. بیشتر مدیران رسانه ها، اقدامات عملی و موثری را در زمینه آمادگی کارکنان خود برای مواجهه با زلزله انجام نداده اند.

فناوری سنجش از دور در مدیریت بحران به عنوان یک فناوری مهم برای جمع آوری اطلاعات در یک فاجعه در مقیاس بزرگ شناخته می شود در این زمینه، آشکارسازی میزان آسیب پذیری ساختمان های شهری پس از زلزله و برآورد سریع نسبت تخریب برای فراهم آوردن اطلاعات مورد نیاز تیم های امداد و نجات، از مهم ترین اصول مدیریت بحران محسوب می شود. در این تحقیق به بررسی کارایی روش های پردازش شیءگرا در شناسایی برآورد تاثیرات تخریبی زلزله با استفاده از عکس های هوایی رقومی پرداخته شد و کارایی این روش ها برای ارائه روش نیمه اتوماتیک به منظور استخراج سریع نسبت تخریب حادث شده در زلزله شهرستان ورزقان ارزیابی شد. برای این منظور از تصاویر رقومی تهیه شده توسط سازمان نقشه برداری پس از وقوع زلزله استفاده شد. پس از آماده سازی عکس های هوایی رقومی، به سگمنت سازی پرداخته شده و تصاویر با روش Multiresoletion سگمنت سازی شد. در ادامه با شناسایی روش های مناسب شیءپایه، 11 الگوریتم از روش های طیفی، هندسی، ژئومتری و محیطی استفاده شده و مناطق تخریب شده شناسایی شد. در مرحله بعد، نتایج الگوریتم ها مقایسه و صحت سنجی شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که در مقیاس بافر 5 متر، تمامی الگوریتم های استفاده شده صحت بیش از 90 درصد دارند و می توانند مناطق تخریب شده را شناسایی کنند. این در حالی است که در مقیاس بافر 10 متر الگوریتم های ضریب روشنایی و فشردگی با 93.03، اشکال منظم هندسی و ضریب گردشدگی با 96.07 درصد و ضریب بیضوی با 92.15 درصد بیشترین کارایی را دارند. نتایج این تحقیق در زمینه به کارگیری انواع الگوریتم های طیفی، مکانی و ژئومتری برای ارائه روشی نیمه اتوماتیک در شناسایی مناطق تخریب شده پس از وقوع زلزله و شناسایی کارامدترین آنها اهمیت زیادی دارد و می تواند راهگشای تحقیقات آتی در این زمینه باشد.