مطالعات جغرافیایی مناطق خشک
سال:1394 | دوره:6 | شماره:21 |تعداد مقالات:7

کنجد یک گیاه روغنی است که دانه های آن دارای مصرف خوراکی است. روغن کنجد حاوی آنتی اکسیدان های طبیعی است .پژوهش حاضر با هدف تامین نیاز آبی گیاه کنجد در دشت سبزوار انجام شده است. داده های مورد نیاز تحقیق شامل ساعات آفتابی، سرعت باد، کمینه و بیشینه ی دما، رطوبت نسبی و بارندگی از ایستگاه همدید سبزوار متعلق به سازمان هواشناسی کشور در دوره آماری 20 ساله (2010-1990 میلادی) اخذ شده است. در این تحقیق داده های ایستگاههای اطراف دشت سبزوار با استفاده از روش میانیابی کریجینگ، در محیط نرم افزار Arc GIS 10.2 به داده های پهنه ای با یاخته هایی به ابعاد 12×12 کیلومتر تعمیم داده شد. با توجه به مساحت منطقه، در مجموع 45 نقطه ی گره گاهی استخراج شد. در این تحقیق جهت برآورد نیاز آبی (IWR) و نیاز آبیاری محصول (IWR)، از مدل CROPWAT استفاده شد. بدین منظور، مدل به داده های اقلیمی محصول و داده های خاک نیاز دارد. در این پژوهش برای محاسبه ی تبخیر و تعرق گیاه مرجع (ETo) از معادله ی فائو- پنمن- مونتیث استفاده شده است. برای برآورد بارش موثر (Peff rain) نیز از داده های بارش ایستگاه همدید سبزوار استفاده شده است. از دیگر ورودی های مدل می توان به نوع الگوی کاشت، داده های ضریب محصول، سطح زیر کشت، زمان بندی آبیاری، نوع خاک، کل رطوبت در دسترس خاک، حداکثر عمق ریشه و رطوبت اولیهای که در خاک نفوذ می کند، اشاره نمود. در این پژوهش مقادیر روزانه ی کمیتهای اقلیمی نظیر دمای کمینه، دمای بیشینه، میانگین رطوبت نسبی، سرعت باد، تابش خورشیدی و بارش وارد مدل CROPWAT شده و سپس با استفاده از داده های فنولوژیکی گیاه کنجد، اقدام به مدل سازی نیاز آبی گیاه کنجد گردید. نتایج نشان داد که گیاه کنجد در دشت سبزوار حداقل به بیست دوره آبیاری تکمیلی طی دوره ی رشد نیازمند می باشد. نتایج همچنین نشان میدهد نیاز آبی گیاه در دشت سبزوار، از شمال به جنوب افزایش می یابد و بیشترین نیاز آبی گیاه، در مراحل میانی رشد می باشد.

در طول دهه های اخیر، فرضیات مبنی بر ارتباط میان ساختار فضایی و کاهش نابرابری های منطقه ای، بار دیگر توجه صاحب نظران و سیاست گذاران را همراه با مطرح شدن سیاست های توسعه ی چندمرکزی در مقیاس اروپا و سطوح ملی، جلب کرده است. بر این اساس، مقاله ی حاضر سعی کرده است تا با بررسی نظریات اقتصادی و آزمون تجربی این فرضیات در کشور، پایه ای را برای پشتیبانی از سیاست-های توسعه ی چندمرکزی بیابد. در این راستا، با استفاده از شاخص های دو مولفه ی توزیع اندازه ی شهرها و پراکنش فضایی مراکز، میزان چندمرکزیتی یا تک مرکزیتی استان های کشور تعیین شد. سپس با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، پیوند میان مقادیر چندمرکزی و سه شاخص ضریب جینی، پراکندگی و سهم مصرف فقرای استان های کشور در سال 91 و میزان تغییرات آن ها در بین سال های 91-1384 محاسبه گردید. یافته های تحلیل ها حاکی از آن است که بر خلاف ادعاهای صورت گرفته، پیوند معنادار و قابل توجهی میان ساختارهای چندمرکزی و نابرابری منطقه ای کم تر، حداقل در بین استان های ایران وجود ندارد. با این وجود، با حذف ساختارهای میانی (بین چندمرکزی و تک مرکزی)، روابط مهمی پدیدار شد که نشان می دهد، چندمرکزیتی بیش تر و هم چنین توزیع متوازن اندازه ی مراکز، می تواند باعث کاهش نابرابری های منطقه ای گردد.

خشکسالی به عنوان یک واقعیت بحرانی، در نوع خود پدیده ای پیچیده و دارای ابعاد مختلف می باشد و با وقوع در مناطق روستایی، زمینه­ی بروز چالش های زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و روان شناختی را فراهم می آورد؛ بر این اساس اتخاذ رویکرد سیستمی و همه جانبه نگر، جهت کاهش آسیب پذیری روستاییان در برابر پیامدهای خشکسالی با تاکید بر مدل مدیریت ریسک، ضروری به نظر می رسد. در تحقیق حاضر، به ارزیابی نیمه کمی خطرپذیری خشکسالی با استفاده از مدل مدیریت ریسک پرداخته شده است. تحقیق حاضر، از نوع کاربردی و از نظر ماهیت و روش، به صورت توصیفی- تحلیلی بوده و برای گردآوری داده ها از روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. ارزیابی نیمه­کمی خطرپذیری خشکسالی در دهستان دولت آباد، توسط 30 نفر از کارشناسان و افراد صاحب نظر در اداره ی کل منابع طبیعی شهرستان جیرفت، سازمان جهاد کشاورزی منطقه ی جیرفت و کهنوج و هم ­چنین مسئولان روستاهای نمونه به صورت اظهارنظر آزاد صورت گرفته است؛ بدین ترتیب که ابتدا لیست خطرات و پیامدهای خشکسالی در محدوده ی مورد مطالعه استخراج و سپس تمامی این خطرات و پیامدها، ضریب دهی و اولویت بندی و در نهایت نتایج اطلاعات به صورت نمودار رادار نشان داده شده است . نتایج تحقیق نشان می دهد که بالا رفتن نرخ بیکاری و از بین رفتن فرصت های شغلی و خروج از بخش کشاورزی به عنوان خطرات اصلی خشکسالی در منطقه می باشد؛ بنابراین فرآیند مدیریت ریسک، این امکان را فراهم می سازد تا اولویت بندی اقدامات، درست در جایی که بیش ترین نیاز به اجرای آن وجود دارد، انجام پذیرد.

استان سمنان به دلیل دارا بودن جنگل ها و طبیعت زیبا، از یک سو و موقعیت خاص قرارگیری در بین شهرهای تهران و مشهد کریدور عبور گردشگران بسیاری می باشد، لذا مطالعه ی اهمیت گردشگری آن می تواند در پیش بینی نیازها، رفع کمبودها و توسعه ی گردشگری در منطقه، موثر باشد. رتبه بندی زیرساخت های گردشگری در نواحی مختلف استان سمنان و توزیع متعادل زیرساخت ها، از اقدامات اساسی در توسعه ی گردشگری می باشد. از دلایل مهمی که به این موضوع پرداخته شده، می توان به عدم توزیع نامتعادل و نابرابر زیرساخت ها و ظرفیت های گردشگری در سطح استان، اشاره کرد. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و هدف تحقیق، سطح بندی شهرستان های استان سمنان به لحاظ زیر ساخت های گردشگری در راستای توسعه ی منطقه­ای استان سمنان با استفاده از روش های تصمیم گیری چندمعیاره (VIKOR, TOPSIS, ELECTR) می باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد به کارگیری روش های گوناگون چندمعیاره به رتبه بندی متفاوتی از گزینه های رقیب منجر می شود، بنابراین جهت حصول به اجماع و نیز رتبه بندی جامع تر گزینه ها، روش ادغام نتایج (روش Copeland) به عنوان بهترین روش، پیشنهاد شده است. بر اساس نتایج Copeland شهرستان «گرمسار» در رتبه ی اول قرار گرفته است.

در این مطالعه برآن هستیم که به تحلیل شبکه شهری و توزیع فضایی جمعیت در کانون های شهری استان خوزستان طی سالهای 1335 تا1390 بپردازیم. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و از لحاظ روش بررسی توصیفی- تحلیلی می باشد. داده های تحقیق از سالنامه های آماری استان خوزستان گرداوری شده و به وسیله نرم افزار EXCEL و روش های مرتبه اندازه، توزیع لگاریتمی، حد اختلاف طبقه ای، ضریب آنتروپی و ضریب کشش پذیری به بررسی وضعیت شبکه شهری، سلسله مراتب شهری و توزیع فضایی جمعیت در استان خوزستان می پردازیم.در طول این سالها دو دوره کاملا مجزا از یکدیگر قابل شناسایی می باشد.دوره اول شامل سالهای 1335 تا 1355 می باشد. از ویژگی های این دوره می توان به عدم حاکمیت نخست شهری، تعادل نسبی توزیع جمعیت در طبقات شهری، تعدد شهرهای بزرگ و تمرکز بخش اعظم جمعیت در آنها، عدم وجود برتری مطلق اهواز بر شهرهای بزرگ استان و تعداد کم شهرهای کوچک اشاره کرد. دوره دوم شامل سالهای 1355 تا 1390 می باشد. با حمله عراق به ایران در سال 1359 یک نقطه عطف در نظام شهری استان خوزستان به وقوع می پیوندد. این جنگ منجر به تخلیه جمعیتی دو شهر بزرگ استان یعنی آبادان و خرمشهر و تحولات شدید جمعیتی در نظام شهری خوزستان می شود. در طی این دوره شبکه شهری استان به طور کلی از توازن خارج شده، نخست شهری به شدت افزایش می یابد، اهواز خود را از بقیه شهرها جدا می کند و تبدیل به یک کلانشهر میلیونی می شود. به تعداد شهرهای کوچک هم شدیدا افزوده می شود.

دمای حداکثر طیف وسیعی از فعالیت ها را به ویژه در دوره گرم سال تحث تاثیر خود قرار می دهد. این مطالعه باهدف شناسایی الگوهای زمانی- مکانی و تعیین لکه های دمایی بیشینه ماهانه کشور با استفاده از روش های نوین آمار فضایی مانند شاخص موران جهانی، محلی و تحلیل لکه های داغ با استفاده از امکانات برنامه نویسی در محیط متلب و سیستم اطلاعات جغرافیایی بهره گرفته شد. بدن منظور آمار دمای بیشینه 125 ایستگاه همدید کشور طی یک دوره 30 ساله جمع آوری گردید. نتایج نشان داد که بالاترین مقادیر ناهنجاری مکانی دمای حداکثر ایران در ماه های ژانویه، فوریه و مارس اتفاق افتاده است. نتایج حاصل از روش موران جهانی مبین این امر بوده است که تغییرات درون سالی دمای حداکثر ایران از الگوی خوشه ای بالا پیروی می کند و بر اساس خروجی های این آماره بزرگترین الگوی خوشه ایی دمای حداکثر ایران با مقدار 0.973876 در ماه مارس اتفاق افتاده است. بررسی های ساختار دمای ایران با استفاده از روش خوشه ها و ناخوشه ها نشان داد که در ماه های سرد همگنی دمای حداکثر کشور کاهش و در ماه های گرم همگنی دمای حداکثر کشور افزایش می یابد. در این بین بر اساس شاخص لکه های داغ، دمای حداکثر در کرانه های ساحلی دریای خزر، بخش های غرب و شمال غرب و شمال شرق کشور دارای خودهمبستگی فضایی منفی (خوشه های دمایی با ارزش پایین) و بخش هایی از نواحی مرکزی و همچنین بخش هایی از جنوب شرق کشور و نواحی مرکزی دارای خودهمبستگی فضایی مثبت (خوشه های دمایی با ارزش بالا) بوده است.

نیاز بشر به انرژی، پیوسته در حال افزایش و منابع انرژی فسیلی پایان پذیر در حال کاهش است. استفاده ی بی رویه از منابع سوخت فسیلی با آلوده ساختن محیط زیست؛ حیات را در کره ی زمین تهدید می کند و از طرف دیگر با توجه به صعب العبور بودن، و شرایط توپوگرافی نامساعد و عدم دسترسی برخی جاده های مناطق کوهستانی به شبکه ی برق سراسری و یا هزینه های زیاد اجرای این سیستم ها، انرژی خورشیدی به عنوان یکی از انرژی های تجدیدپذیر و رایگان از مهم ترین گزینه های جایگزین برای سوخت های فسیلی به شمار می آید. در این پژوهش کاربرد تصاویر ماهواره ای و GIS در امکان سنجی استفاده از انرژی خورشیدی برای تامین سامانه های روشنایی بزرگراه زنجان – تبریز؛ با استفاده از الگوریتم SEBAL مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله از داده های طیفی سنجنده OLI و داده های حرارتی سنجنده TIRS ماهواره لندست 8 در سال 2013 در مقیاس زمانی شش ماهه (می تا اکتبر)، داده های DEM منطقه ی مورد مطالعه، نرم افزارهایArc GIS ، ENVI و ERDAS IMAGINE استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که منطقه ی مورد مطالعه، به دلیل تنوع توپوگرافی از تابش خالص سطحی متنوع برخوردار است و امکان به کارگیری سیستم های فتوولتائیک خورشیدی جهت تامین روشنایی بزرگراه زنجان – تبریز را تایید می کند، و در بحث تعیین مهم ترین عامل موثر بر تابش خالص دریافتی، الگوریتم SEBAL بیش ترین همبستگی را با جهت شیب و کم ترین همبستگی را با ارتفاع دارد.