همایش ملی بررسی سیر تحول ادبیات بومی لرستان (کله باد)
سال:1392 | دوره:2 |تعداد مقالات:34

استان لرستان و در کل مناطق مرکزی زاگرس نسبت به دیگر نقاط کشور ایران از لحاظ حفظ اصالت زبانی در موقعیت برتری قرار دارد و جزء چند استان محدودی می باشد که توانسته است، فرهنگ و ادبیات بومی خود را تا حد امکان از عهد باستان تا به امروز دست نخورده نگه دارد. برای مثال در میان گویش های رایج در این استان (لکی، خرم آبادی و بختیاری) لغات و نام هایی وجود داشته که ریشه در زمان های گذشته و حتی عصر آهن (اوج مفرغ سازی در لرستان) دارد. این لغات در اوستای زرتشت نیز دیده می شوند که نشاندهنده استفاده از این لغات در ایران باستان بوده است. جالب اینکه این نام ها و القاب امروزه مورد استفاده فراوانی دارند، ولی هنوز تحقیق جامعی در این باره صورت نگرفته است.این مقاله سعی دارد تا چند مورد از این اسامی را شناسایی و بررسی کرده، و رابطه امروزی آن با گذشته را نمایان کند.

با توجه به گستردگی کشور ایران و نیز تنوع فرهنگی و قومی آن، پژوهش و تحقیق در مورد حقوق اجتماعی و قانونی قومیت ها و اقلیت های گوناگون لازم و ضروری می باشد. هدف تحقیق حاضر بررسی فرصتهای قانونی در ایران در راستای تقویت زبان و ادبیات قومی با تاکید بر قوم لر بوده است که در این راستا با استفاده از منابع و مستندات مختلف و خصوصا قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، برخی فرصتهای قانونی به منظور تقویت حقوق قومی یادآوری شده است. روش تحقیق توصیفی و مبتنی بر مطالعات اسنادی می باشد. نتیجه تحقیق نیز به این صورت بوده است که علیرغم وجود فرصت ها و مجراهای قانونی برای توسعه ادبیات قومی، متاسفانه در این مورد هیچ اقدامی توسط مسوولین استان لرستان و نیز مردم صورت نگرفته است. به طور مثال با وجود حق تدریس زبان مادری در کنار زبان رسمی یا داشتن حق روزنامه به زبان قومی، هیچ یک از این اقدامات در لرستان انجام نشده است.

ترانه های هر برهه از تاریخ را که بررسی کنیم، با اوضاع و احوال اجتماعی سراینده ترانه هم مناسب هستند و هم همخوانند. ترانه فرزند روزگارخود است، برگرفته از نیازهای مردمی است که گاه حرف دلشان است، گاه رویای مردمی است که خودشان نمی توانند برزبان بیاورند. گاهی در جوار آن لحظاتی آرام بخش و رویایی را می خواهند تجربه کنند، به دور از همه دغدغه های روزگار. ترانه لذتی است که می تواند مسکن روح باشد، می تواند حرف دل باشد، می تواند درد مشترک آدمهایی باشد که هرگز همدیگر را ندیده اند اما آرمانشان مشترک است، هدفشان یکی است. ترانه زبان عامه مردم است که توسط سراینده ای فهیم در قالب موسیقی با صدایی خوش بیان می شود. برای خیلی ها، گاهی ترانه همه ی لحظات زندگی است.در این مقاله مختصرا جایگاه زنان زاگرسی در برخی از ترانه های ایرج رحمانپور و همچنین مقایسه آن با سایر ترانه سراهای لرستان مورد بررسی قرار گرفته شده است.

نام ها و نشانه ها، طیف گسترده ای از معانی و مفاهیم برآمده از تاریخ، فرهنگ، طبیعت، باورها، جغرافیا و ... را در بر می گیرند و هماهنگ با شرایط محیط زیست، معیشت، اقتصاد و بازتابی از تلقی انسان از زندگی فردی و اجتماعی اوست. در سطح جهان، ایران و به ویژه استان لرستان نام جاها بازتاب و بیانگر باورهای دینی، فرهنگی، تاریخی، جغرافیایی، نام برجستگان و قهرمانان ملی و محلی یا رخدادهایی است که در یک مکان رخ داده است اما بی تردید نمی توان و نباید از کنار نام های گیاهی یا نام جاهای گیاهی به سادگی گذشت زیرا با توجه به این نام ها رد پای تغییرات اقلیمی، شرایط طبیعی زیست انسان ها و استعدادهای گوناگون همراه با دخالت های خواسته یا ناخواسته بشری و تنوع زیستی را می توان دریافت از سویی این نام ها بی تردید در نهادینه شدن فرهنگ لری به معنای عام نقش آفرین و کارساز بوده اند.این بررسی به شیوه اسنادی، نقشه و ...) و با انجام بازدیدهای میدانی در سطح استان لرستان صورت پذیرفته و طی آن 190 مورد نام جای گیاهی شامل روستاهای کوچک و بزرگ اغلب درخت و درخچه ای شناخته شده است. بر پایه نتایج این پژوهش بالاترین فراوانی مربوط به درخت چنار (38مورد) بید (27 مورد) بلوط ( 17مورد) توت (14 مورد) و ... بوده است.امید آنکه این گام و تلاش کوتاه بتواند افقی نو و چشم اندازی دلنواز و کاراتر را پیش روی پژوهشگران و علاقه مندان فرهنگ بومی به ویژه و طبیعت استان بگشاید.

در این پژوهش با استفاده از منابع معتبر و قابل اعتناء و تحقیقات میدانی گسترده ای تلاش نموده ایم، با تکیه بر اشعار«میرنوروز» شاعر بزرگ « قوم لر» مروری بر سنت ها، آئین ها، فرهنگ گفتاری و موسیقی مردمان لر تبار حوزه جنوبی استان ایلام (سیمره«دره شهر»، دهلران، آبدانان، مهران و بدره) داشته باشیم.این آئین ها و سنت های ارزشمند فولکولوریک، مانند فال چهل سرود، آوازها و غم ناله ها که باعث انسجام قوم آریایی نژاد لر می باشند، ساختار اصلی خود را مدیون اشعار و مفردات لری «میرنوروز» می دانند، لذا تا آنجا که حوصله این پژوهش گنجایش داشته باشد، به معرفی این موارد پرداخته ایم و همچنین سعی شده، که نشان دهیم این شاعر بزرگ قوم لر، ضمن توانمندی اعجاب انگیز خود، به فلسفه، علوم قرآنی و احادیث نبوی تسلط داشته است و اشعار شاعران شاخص و نامداری چون حکیم ابوالقاسم فردوسی، و سعدی و نظامی گنجوی و صائب تبریزی را بخوبی می شناخته و از اشعار این ناموران ادب پارسی بهره فراوان برده است.

در ارتباط با تاثیر پدیده جهانی شدن بر مساله قومیت، نظریات مختلفی ارائه شده است. برخی بر این باورند که با توجه به رشد روزافزون این پدیده، هویت های خرد قومی ناگزیر در فرهنگ واحد جهانی مستحیل خواهند شد. اما گروهی دیگر معتقدند که جهانی شدن نه تنها باعث از بین رفتن قومیت ها نخواهد شد، بلکه با ابزاری که در اختیار آنها قرار می دهد، موجبات رشد خود آگاهی قومی را فراهم آورده و منجر به تقویت جنبش های قومی می شود. هر جامعه به مقتضای شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خود می تواند تعاریف متفاوتی از قومیت در زمان های گوناگون ارایه دهد. لذا برای بررسی تاثیر جهانی شدن بایستی مولفه های هویت قومی بررسی شود. افول زبان و آداب رسوم اقوام لزوما به معنای اضمحلال هویت قومی نیست و افراد آن قوم می توانند تعاریف جدیدی از هویت قومی خویش ارایه دهند. امروزه نیاز به احیای فرهنگ های بومی و قومی هر جامعه به دشت احساس می شود. یکی از مسائل پیش روی قوم لر را باید در منطقه گرایی، شهر گرایی و به عبارت دیگر تفرق گرایی برخی از افراد این قوم دانست. امروزه شماری از مناطقی که مردمانش خود را لر می دانستند، به نظر میرسد که امروزه تعلق خاطری به واژه لر ندارند. هر چند که اینگونه افراد تعداد زیادی را شامل نمی شوند اما چنین تفکری حتی اگر افراد اندکی را با خود همراه سازد جزء تفرقه و اختلاف چیز دیگری به دنبال ندارد.

نام، نخستین گام برای شناسایی افراد به شمار می آید و امکان تشخیص و مقایسه را به وجود می آورد. نام یک واژه و ویژگی مشخص برای تشخیص یک فرد یا پدیده از فرد یا پدیده های دیگر است وگزینش آن یکی از نخستین فعالیت های فکری و فرهنگی بشر و لازمه زندگی اجتماعی بوده است. بر همین اساس است که یکی از تاکیدات اسلام در خصوص خانواده و وظایف والدین در خصوص فرزندان انتخاب نام نیکو برای آنهاست.با توجه به اهمیت نام و نامگذاری در جوامع انسانی و تاثیراتی که کیفیت نام می تواند بر اوضاع فرد داشته باشد والدین در انتخاب نام فرزندان خود دقت و حساسیت زیادی به خرج می دهند. شکل گیری نامها از علل و پدیده های گوناگونی نشات می گیرند. از جمله این علل می توان به مفاهیم ارزشمند، پدیده های طبیعی، جانوران ارزشمند و دوست داشتنی جوامع، حوادث، ویژگیهای رفتاری یا ظاهری افراد و امثالهم اشاره نمود. در این راستا و بر مبنای گرایشات و نیازهای جامعه ایرانی به انتخاب نامهای جدید و زیبا و بر اساس پتانسیلهای زبان لری در این مقاله برخی نامهای پیشنهادی که از ترکیب واژه ها و مفاهیم زبان لری ساخته شده اند ارائه گردیده اند.

شاعران فرزندان و پیامبران باورها، اعتقادات، و نقالان حوادث زمان خویشند؛ پس برای دست یابی به باورهای مذهبی یک ملت می توان به بررسی آثار نظم آنان پرداخته و با استخراج اسطوره های مذهبی آن ملت از لابه لای ابیات شاعران به باورهای آن ملت دست پیدا کرد؛ پس در این راستا مقاله سعی شده است با بررسی دیوان ملاحقعلی سیاهپوش به بخشی از باورهای مذهبی جامعه محل زندگی او( الشتر) دست یابد. لذا چارچوب نظری این مقاله بر نظریه بازتاب استوار است. مطابق این رویکرد، هنر آیینه و انعکاسی از جامعه بوده و به واسطه جامعه مشروط شده و تعین می یابد. برای تکمیل چارچوب نظری در بررسی علاوه بر نظریه بازتاب از نظریه مناسبات، منطق مکالمه، موقعیت سخن در مناسبت، رهیافت مبتنی بر علیت متقابل و نظریه شکل دهی بهره جسته ایم. در این مقاله از روش اسنادی استفاده کرده ایم. برای درک زوایای این مساله از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است که شاعر برخی حوادث را بیشتر مد نظرداشته و برخی از موضوعات تاریخی را بدون توجه به مستندات معتبر استفاده نموده است؛ هر چند آنچه را بیان نموده در نهایت ذوق و سلیقه بوده است.کمبود منبع اطلاعاتی از جمله عوامل غفلت شاعران از تمام زوایای زندگی اهلبیت بوده و همین امر باعث تمرکز شاعر بر روی بخش های خاصی از زندگی آنها و توجه خاص تر به بعضی از ائمه همام گردیده است که در ضمن مقاله به آنها پرداخته می شود.

مادها را باید میراث دار هنر لرستان دانست، چرا که پس از آنها روی کار آمده و لرستان را قسمتی از قلمرو خود ساختند، به همین دلیل مستقیما از آنها الگوبرداری کردند. فلزکاران لرستان بر بخش عمده ای از پوشاک مادی، حداقل بر پوشش مردان مادی تاثیر گذار بوده اند.نوع پوشاک سازندگان اشیای مفرغی لرستان از روی نقوشی که بر آثار آنها به جا مانده قابل شناسایی است. از جمله می توان به بت های نذری که گیرشمن آنها را متعلق به الهه سروش می داند و بسیاری آثار دیگر این هنرمندان مشاهده کرد. پوشش مردان مادی نیز در نقوش آشوری، حجاری های تخت جمشید و آثاری که منسوب به این دوره اند مشخص است.هدف از این تحقیق، شناسایی تاثیرات پوشاک فلزکاران لرستان بر پوشاک مردان مادی، از طریق بررسی و تطبیق پوشاک این دو قوم با یکدیگر است.سوالی که در اینجا مطرح می باشد آن است که آیا پوشاک مردان مادی از البسه هنرمندان لرستان متاثر بوده است؟در این مقاله با بررسی پوشاک این دو ملت، ارتباط و تاثیرات احتمالی فلزکاران لرستان را بر پوشش مردان مادی مورد بررسی قرار می گیرد.

بخارا و لرستان، دو منطقه به مسافت چند هزار کیلومتر از هم می باشد، با این حال هر دو منطقه از نظر فرهنگ و زبان در حوزه فرهنگ و زبان های ایرانی قرار می گیرد. و اشتراک هر عنصر فرهنگی در این دو جا، امر عجیبی نیست. اما وجوه اشتراک بسیار زیاد دو ترانه عامیانه متعلق به این دو منطقه، قدری جای تامل دارد.این مقاله گذشته از این که در پی بررسی مقایسه ترانه عامیانه «از دولت برغاله» در بین مردم لرستان و مردم تاجیک «بخارا» (در ازبکستان) می باشد. اشتراکات محتوای آن دو را مشخص می کند، همچنین به منظور یافتن ریشه مشترک آن بر می آید. و به این خاطر به بررسی کتب، و منابع مربوط به آن می پردازد، تا حتی الامکان یک ریشه مشترک تاریخی برای آن دو بیابد.

باباطاهر همدانی، از شاعران و عارفان نامی قرن پنجم هجری است. پژوهشگران درباره احوال، آثار و زندگانی بابا، سخنانی کلی و بعضا تکراری نوشته اند. برخی او را «پور فریدون» لقب داده اند و برخی با توجه به دوبیتی معروف او (الف قدم که در الف آمدستم...)، توجیهات عجیبی از تاریخ تولد و زمان او به دست داده اند؛ در این مقاله سعی بر آن است تا اطلاعاتی از احوال و آثار باباطاهر، با عنایت به دوبیتی های نویافته و منسوب به او، به دست داده شود و سپس پیرامون تاریخ تولد، زیستگاه و آثار او، با ذکر نظرات مختلف و نقد و بررسی آنان، مطالبی ذکر گردد.

«پل» در زبان لری به موی بلندی گفته می شود که بیشتر در پشت سر قرار گرفته و تا کمر آویزان شده باشد. این نوشتار به معرفی آیین پل برون و بازتاب آن در ادبیات شفاهی و همچنین شعر معاصر لری می پردازد. داده ها به روش میدانی و همچنین کتابخانه ای گردآوری شده اند. پل برون یکی از رفتار های آیینی مرتبط با مو در هنگام سوگواری است که در ایران باستان، بسیاری از اقوام جهان و همچنین فرهنگ مردم لر وجود داشته است. اصطلاح «پل بریدن» گاهی جای نفرین هم بکار می رود در حالتی که رفتار یک دختر جنبه ضد هنجار و عرف داشته باشد و در مواردی حتی برای به سخره گرفتن یک مرد خطاب می شود که اشاره ای به عقوبت اجتماعی این رفتار دارد. این بررسی نشان می دهد این آیین، با دو معنای «عزا» و «نفرین»، هم بر اشعار کهن، ضرب المثل ها و ادبیات شفاهی مردم لر و هم بر شعر معاصر لری تاثیر داشته است.

مساله مرگ از دیر باز در مذهب، فلسفه، علم و هنر متجلی شده، حتی امروز مرگ شناسی عرصه جدیدی است که کوشش بشر و چالش او با مرگ و مردن را منعکس می کند. و این تلاش، توانایی اوست برای اهلی کردن مرگ. همچنانکه مرگ در ادبیات عرفانی ما چون عروسی زیبا، شاعران در سرود هایشان با واژه ها و محتوایشان به آرایش آن پرداخته اند، شاعران لک زبان با شور و شعوری درونی به این موضوع پرداخته اند، این مقاله تلاشی است برای معرفی مرگ شناسی چهار تن از شاعران لک زبان؛ یعنیملا محمد حسن کولیوند، ملا حقعلی سیاهپوش، ملا منوچهر خان کولیوند و اسدالله امیر پور امرائی%.در این پژوهش بر آنیم که آثار شاعران لک زبان مورد نظر را با دیگر شاعران از حیث محتوا مقایسه کنیم و به تحلیل نقش باورهای دینی در مساله مرگ و مرگ اندیشی را تببین کرده، و به بررسی دیدگاه عرفانی چهار شاعر درباره مرگ بپردازیم.1- مقایسه محتوایی آثار شاعران لک زبان با دیگر شاعران2- نقش باورهای دینی در چگونگی بیان مساله مرگ3- عرفان در سروده های شاعران لک زبان.

روش این تحقیق از نوع کتابخانه ای است که از طریق مراجعه به منابع و مقالات گوناگونی در آن سعی شده است به صورتی جامع و هدفمند موضوع نقش زبان ها و گویش های محلی در حفظ هویت کودکان لر مورد بررسی قرار گیرد تا شاید از این رهگذر بتوان برخی از مشکلات هویتی که کودکان دوزبانه به آن دچار می شوند را درک نمود. رابطه زبان و هویت رابطه ای دوسویه و انکار ناشدنی است، زبان یکی از عوامل اصلی و تشکیل دهنده هویت است امروزه با گسترش ارتباطات و تبدیل شدن جهان به دهکده جهانی نقش سایر عوامل هویت ساز همچون نژاد، دین، قومیت و جنسیت تضعیف شده و در عوض بر قدرت تاثیرگذاری زبان در ایجاد هویت افراد یک جامعه افزوده شده است، مردم لر به زبان های مختلفی، زیر مجموعه زبان های شاخه غربی زبان های ایرانی نو است سخن می گویند این زبان ها فاقد یک نظام نوشتاری منظم و الفبای مدون و جامع است و بیشتر مواریث ادبی آن شفاهی است و به دلیل نزدیکی به زبان فارسی و نداشتن یک رسانه جمعی مستقل در خطر فرسایش مزمنی قرار گرفته است، کودکان لر به دلیل قرار گرفتن در دو محیط جداگانه و با دو فرهنگ متفاوت که یکی از آن خانواده است که در آن به زبان محلی سخن می گویند و فرهنگ لری در آن حاکم است و دیگری مدارس و سایر نهادهای رسمی است که در آن کودک به فارسی سخن می گوید و می نویسد در معرض بحران های هویتی قرار گرفته اند که می توان با یک برنامه ریزی آموزشی و فرهنگی و تقویت فرهنگ بومی و کمک به گسترش زبان های لری و لکی، و تقویت زبان نوشتاری آن تا حدود زیادی از این فشارها و عوارض جانبی بحران هویت در کودکان لر کاست.

در روزگار معاصر، فرهنگ های مناطق و جوامع مختلف جهان در دو وضعیت واقعی (فیزیکی) و مجازی (از طریق رسانه ها و...)، در تماس روزافزون با هم قرار گرفته اند، در پاسخ به این پرسش که این تماس و تلاقی چه تاثیری بر فرهنگ ها می گذارد و چه تصویری از آینده فرهنگی انسان می توان متصور شد، دیدگاه های عمده را در سه جبهه کلی دسته بندی کرده اند: کسانی که معتقد به همگن شدن و همگرایی و احیانا یکسان شدن فرهنگ ها هستند، گروهی که گمان می کنند جهانی شدن اتفاقا موجب دورشدن و متفاوت شدن فرهنگ ها و تمدن ها می شود و در نهایت دسته ای هم اعتقاد به تلفیق فرهنگ ها دارند. این تحقیق که بیشتر به گونه ای اسنادی و کتابخانه ای تلاش دارد وضعیت امروز زبان و ادبیات مردم لرستان را، در پرتو نظریه های جهانی شدن فرهنگی تبیین کند، نشان می دهد آینده زبان و ادبیات لر، به عنوان جزئی از سرنوشت فرهنگی ما، طرحی است که گویشوران زبان ها و گویش های بومی آن را نقاشی می کنند اما نه بر کاغذی سفید بلکه بر بافتی که تار و پود آن را دو فرایند ملی شدن (فارسی شدن) و جهانی شدن تشکیل می دهند. پیامد های زبانی "ملی شدن (فارسی شدن)" مستقیم تر است، اما پیامدهای زبانی جهانی شدن در سطح محلی غیر مستقیم است. به عبارت دیگر انگلیسی یا زبان جهانی دیگری حداقل فعلا و در کوتاه مدت، در حال جایگزینی لری نیست. این تحقیق با استفاده از مفهوم جهان/محلی شدن، اذعان دارد که شرایط جدید جهانی می تواند بستر مساعدی برای رشد جریان های محلی نیز باشد، با مروری بر واکنش فعالان محلی در برابر جریان های ملی و جهانی، از قبیل فعالیت های رسانه ای، انتشار کتاب و مطبوعات، سینما، تلویزیون، اینترنت، برگزاری جشنواره ها، جنبش های سیاسی و اجتماعی و... نشان می دهد جریان محلی به قدر کافی فعالیت و قدرت ندارد که بتواند از هستی هنر، زبان، ادبیات و فرهنگ بومی دفاع کند و به همین دلیل به شدت در حال تغییر و دگرگونی ناخواسته و منفعلانه است. دگرگونی تحمیلی و به عبارت صریح تر، تضعیف و نابودی گویش ها و زبان های بومی مردم لرستان (خرم ابادی، لکی، بختیاری و...) منجر به تهدید بالفعل هنر و ادبیات بومی نیز خواهد به عنوان مثال بدون پویایی زبان و شعر محلی نمی توان انتظار رونق از موسیقی لری نیز داشت، اگر حفظ هویت و تنوع فرهنگی کشور، به عنوان بخشی از سرمایه نرم افزاری ایران در معادلات جهانی مطلوب ماست، تقویت جریان های محلی در رقابت با دو فرایند ملی شدن (فارسی شدن) و جهانی شدن باید در اولویت برنامه ریزی های فرهنگی، آموزشی و اجتماعی قرار بگیرد.

در سرای سروده های زیبا و سرزمین آکنده از عشق و مهربانیم، ایران زیبا، اقوام گوناگونی زندگی می کنند. یکی از این اقوام قوم لک است که دارای آدابی خاص و فرهنگی ویژه و ممتاز هستند.این قوم، که یکی از قدیمی ترین اقوام ایران هستند که حتی قبل از ورود پارسها، مادها و پارت ها در زاگرس و دره سیمره سکونت داشته و زندگی می کرده اند. گویش این قوم غنی و بر جای مانده از زبان پهلوی اشکانی و ساسانی است. قومی به قدمت تاریخ می شود دارای آثاری عظیم و فرهنگی پر بار نباشد اما با کمال تاسف تاکنون تذکره ای از شاعران لک زبان در دست نمی باشد؛لذا در این مقاله بنده به روش میدانی و مصاحبه به گردآوری شرح حال و آثار پنج شاعر برجسته معاصر و سپس تحلیل و بررسی آثار ایشان پرداخته ام، باشد که آیندگان نیز به تکمیل گام برداشته، اقدام نمایند.

ناحیه مورد بررسی در این پژوهش، ناحیه فرهنگی قوم لر می باشد که در غرب و جنوب غرب کشور قرار دارد. این ناحیه برخی از خصلت ها و داشته های فرهنگ ایرانی و اسلامی را دارا بوده و در عین حال خود نیز دارای خصایص و ویژگی های متمایز و مشترکی می باشد. در این تحقیق گویش منطقه جنوبی ناحیه لرنشین یعنی بویراحمدی و منطقه شمالی ناحیه لرنشین یعنی لکی مورد تحقیق قرار گرفته و مشترکات زبانی این دو ناحیه مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. این ناحیه مشترکات زیادی از نظر آداب و رسوم، گذشته تاریخی و سیاسی، لباس، فرهنگ و ... دارد. نتایج تحقیق نیز به این صورت بوده است که علی رغم دوری مصافت و فاصله این دو منطقه از هم، علاوه بر مشترکات و تشابهات ظاهری که بین واژه های رایج در دو منطقه وجود دارد، برخی واژه های مشترک خود حاوی مضامین دیگری، از جمله جغرافیای مشترک، فرهنگ و رسومات مشترک، غذاهای محلی مشترک و ... می باشد.

نوستالژی (غمیاد) اصطلاحی است که ابتدا در عالم روانپزشکی ابداع و پس از آن بتدریج در هنر و ادبیات به کار گرفته شد؛ تا جایی که امروزه دیگر اصطلاحی ادبی است تا پزشکی. علاوه بر این، اصطلاح یادشده به مرور زمان از مفهوم اولیه اش (غم غربت و دلتنگی دوری از وطن) فراتر رفت و توسع معنایی حاصل کرد؛ تا جایی که امروزه در معنای هرگونه یادکرد دلتنگ وار و حسرت آمیز از گذشته اعم از گذشته تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و اخلاقی در آثار ادبی به کار می رود. رویکرد نوستالژیک به گذشته تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی در شعر لکی نیز مانند بسیاری از شعرهای فارسی دیده می شود. این رویکرد نزد برخی شاعران لکی سرا بیشتر از دیگران به چشم می خورد. کرم دوستی یکی از شاعران امروز کوهدشت است که در بخشهای قابل توجهی از مجموعه شعرش «پژاره»، تعابیر، تصاویر، مفاهیم و روایتهای نوستالژیک (غمیادوار) آشکار است. در این مقاله برآنیم که اشعار غمیادوار وی را بررسی و تحلیل کنیم.

پریشان، به دلیل داشتن تفکرات تاویل گرایانه و به صرف وجود ابیاتی که در آنها برخی حروف و کلمات را به روشی نزدیک به شگردهای «حروفیه» تاویل کرده است، از پیروان این فرقه شمرده شده است. نگاهی دوباره به شعر پریشان، البته پس از شناخت دقیق تر مبحث تاویل در اسلام و تشیع، و نیز آگاهی از افکار و احوال حروفیه، و کشف نقاط اشتراک و اختلافات بنیادین دو سوی این پژوهش، به خوبی نشان می دهد که گرایش پریشان به مباحث تاویل گرایانه اگر چه تا حد زیادی می تواند ناشی از گفتمان فکری غالب در عصر زندگی او و حتی ظهور و نفوذ قدرتمند حروفیه و شخص استرآبادی در گستره جغرافیای ایران در قرن نهم باشد، اما تفکر اصیل او در دایره آموخته های رسمی تشیع امامیه باقی مانده، هرگز به افکار خرافی این فرقه آلوده نمی شود و در نهایت ریشه تاویل گرایی او را باید در آموزه های اصیل مکتب اهل بیت بخصوص امام علی (ع) و امام صادق (ع) جست و یافت.

در این مقاله مراسم گردآوری گندم در سه استان کرمانشاه، لرستان و همدان بررسی شده است. گردآوری گندم از دید یک کشاورز امری روزمره و پیش پاافتاده نیست که بتوان در هر زمانی آن را آغاز کرد. شرایط زمانی شروع درو، آداب تطهیر، باورهای برکت فزا و نوع تغذیه اموری است که با توجه به تحقیقات میدانی و مدارک موجود در واحد فرهنگ عامه صدا و سیما به آن اشاره می شود. مجموعه رفتارهای نمادینی که بیانگر نوع خاصی از عقلانیت مبتنی بر اسطوره و تغییر در سرنوشت از پیش تعیین شده به صورت عینی است. و از طریق کنش های یک کشاورز به معرض نمایش گذاشته می شود.

این مقاله با بررسی سیمای زن در اشعار شاعران زن لرستانی از جمله: آفرین پنهانی، خاطره حجازی، بنفشه حجازی، رویا زرین، ری را عباسی و نسرین جافری سعی در پاسخ به این پرسش دارد که سیمای زن در اشعار این شاعران به چه صورتی توصیف و بازنمایی شده است و دغدغه های فکری و اجتماعی و هم چنین آمال و مطالبات آن ها در رابطه با زن و نقش او در جامعه و خانواده چگونه بیان شده است. این پژوهش نشان می دهدکه شاعران زن لرستانی به مقوله های متعددی در خصوص جایگاه زنان، توجه کرده اند از جمله: ستایش مادر و نقش ارزنده او در تربیت فرزند، تقدیر از شان و منزلت زن در جایگاه همسر، توجه به فعالیت های زنان در عرصه های مختلف فرهنگی و اجتماعی، سنت ستیزی، تلاش برای خودباوری و نقد جامعه مردسالار، خواستار جهانی سرشار از صلح و آشتی به جای جنگ و آشوب، اهمیت دادن به نقش زنان خانه دار، مبارزه با سنت ها و باورهای نادرست...

بسیاری از سنن، آداب و رسوم جاری در میان اقوام و ملل، در ارتباط با ارزش، تقدس و اهمیت برخی از منابع طبیعی مورد نیاز آن قوم، شکل گرفته اند. در این میان «آب» به عنوان مایه حیات و پدیده ضروری و اجتناب ناپذیر استمرار زندگی، در میان تمامی اقوام و ملل، همواره دارای ارزش و اهمیت بوده است. قوم بزرگ، با فرهنگ و کهن لر نیز در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود از ادوار بسیار کهن تا به امروز برای آب، ارزش و منزلتی فوق العاده قائل بوده است و در راستای این ارزشگذاری، آداب، سنن و آیین هایی را به صورت ناخودآگاه یا به دلخواه، اساس و پی ریزی نموده است که با حفظ، احترام و گرامی داشت آن ها خصوصا در قرن اخیر و قرن آینده که بشریت با کمبود شدید منابع طبیعی و بویژه آب، روبرو خواهد شد، می توان در راستای توجه دادن بیشتر اذهان به اهمیت فوق العاده آب، در راه ترویج فرهنگ مصرف بهینه و صرفه جویی مناسب این پدیده هستی آفرین، گام های مفید و ارزشمندی را برداشت. این مقاله بر آن است تا با نگاهی گذرا به برخی از آیین ها و آداب و رسوم عامیانه مرتبط با آب، در میان مردم لرستان، ضمن یادآوری مجدد ارزش ها و کارکردها ی فراوان آب، اهمیت حفظ و حراست بیشتر از این عصاره بی بدیل را در سالیان آینده برای مردمان عزیز این سرزمین همیشه سربلند گوشزد نماید.

با وجود آنکه در کلام وحی حقیقت ولایت از آن خداوند است، اما بر اساس پاره ای از آیات، ولایت پیامبر(ص) و ائمه معصومین (ع) در طول ولایت خداوند و نشانه ولایت حق تعالی است. بر اساس روایات، تعبیر قرآنی «اهل البیت» گاه بر خمسه آل عبا دلالت دارد و گاه متعین در معصومین(ع) است.عارفان مسلمان، اولیاء و امامان را مجاری فیوض الهی و مظاهر اسماء و صفات حضرت حق می دانند. بر همین مبنا در مکتب شیعه و عرفان، اولیای محمدیین وجودی معنوی دارند و جهان هستی هرگز از وجود ولی مطلق خدا خالی نخواهد بود. در این میان ملا ابوالقاسم لرستانی متخلص به پریشان در زمره عارفانی است که با شور و اشتیاق وصف ناپذیری با گویش لکی به تبیین ولایت اهل بیت (ع) به عنوان هدف و غایت دعوت همه انبیا الهی می پردازد. وی با آنکه ولایت آل یاسین(ع) را امری ذو مراتب و دارای جنبه های ازلی، باطنی و معنوی پنداشته است، اما در عین حال بدان نگرشی سیاسی- تاریخی نیز دارد.

اصلی ترین عامل شکل گیری آیین ها و اسطوره (حضور دین و آیین) در لرستان به روشنی مشهود است، زندگی شبانی و کوچ نشینی -که تا سده قبل رایج ترین اسلوب زندگی در این سرزمین بوده است- تقابل با بلایا و مصائب طبیعی و انسانی، حضور و بقای آیین های باستانی و... از دیگر دلایل آیین پروری و اسطوره پردازی در لرستان است.این آیین های در مرزهای مصنوعی و سیاسی لرستان باقی نمانده و چونان نسیم روحبخش و روان افزا سایر ولایات را در نوردیده و بیشتر ولایات هم جوارش را پوشش داده است.آیین سنتی (لری چمر) در سرزمین ایلام که از همسایگان لر خویش به عاریت گرفته و به آن رنگ و بوی محلی داده اند یکی از این رسوم محلی است که عقیده برآن است که ابتدا از لرستان وارد ایلام شده ورنگ و بوی محلی (کردی) گرفته است اجرای مراسم ایینی (چمر) در بین جامعه عشایری غرب کشور از ریشه های اعتقادی و برخاسته از متن مفاهیم ارزشی این قوم مایه می گیرد که برای تکریم و تجلیل نمودن از فقدان شخصیتها، انسانهای مصلح و خدا جو، دلاور و شجاع، متهور و مورد احترام اقشارمردم بر پا می شود.

هویت عنصر پویایی بخش حیات اجتماعی است. جامعه بدون هویت به مثابه کالبد فارغ از روح است. اگرچه دست یابی به هویت فردی و جمعی مقدمه رسیدن به تعالی است اما باید توجه نمود در شکل گیری هویت نیز عوامل متعددی نظیر فرهنگ، هنر، علم، تکنولوژی، تاریخ، آداب و سنن و عرف دخیل می باشند. یکی از عواملی که در شکل دهی به هوبت اهمیت دارد ادبیات بومی یک تمدن است؛ زیرا ادبیات هم در راستای شکل دهی به تمدن ایفای نقش کرده و هم به عنوان پاسبانی برای محافظت از انحطاط و زوال یک تمدن عمل می کند. تقلید محض از ادبیات بیگانه می تواند نمادی از افول یک تمدن باشد. از این رو می توان گفت: تولید ادبیات بومی مقدمه ای است بر تولید هویت بومی که نهایتا تولید تمدن بومی را در پی خواهد داشت. تحقیق حاضر در صدد بررسی نقش ادبیات در هویت سازی بومی در گستره تمدن اسلامی ایرانی است؛ زیرا برای دست یابی به تمدن اسلامی و ایرانی نیازمند شناخت عناصر تشکیل دهنده هویت اسلامی و ایرانی و همچنین کاربردهای هر یک از این متغیرها در درون این تمدن می باشیم.

فرهنگ و ادبیات بومی که بخشی از فرهنگ هر جامعه را تشکیل می دهد، به عنوان بخش نرم افزاری محیط های جغرافیایی به شمار می رود. بخش سخت افزاری یک محیط جغرافیایی نیز محیط کالبدی یا فیزیکی آن است که به شدت تحت تاثیر فرهنگ است. در مطالعه حاضر مفهوم فرهنگ مورد مطالعه قرار گرفته و سپس تاثیر آن بر هویت شهرها و به دنبال آن تاثیر بر کالبد شهرها مورد مطالعه قرار گرفته است. روش پژوهش حاضر به صورت اسنادی و کتابخانه ای و نیز مبتنی بر گردآوری اطلاعات از طریق پیمایش و تکمیل پرسشنامه بوده است. نتایج نشان داده است که فرهنگ خاص (آداب و رسوم، ادبیات و ...) بخشی از ویژگی منحصر به شهر خرم آباد بوده و به شدت بر ایجاد هویت در این شهر موثر است. به طوری که بر اساس یافته های این مطالعه، مهمترین ویژگی های شهر خرم آباد از نظر شهروندان وضعیت طبیعی و آب و هوایی مناسب، وجود آثار تاریخی منحصر به فرد، وجود آداب و رسوم خاص و نوع روابط مردم با هم می باشد.

مبحث تاریخ و فرهنگ بومی از دیرباز مورد توجه علاقمندان به فرهنگ کهن بوده، با نام «فولکلور» پای به عرصه فرهنگ نو نهاده است. این آداب و رسوم بومی که در اقصی نقاط جهان به چشم می خورد نشان دهنده افکار و احساسات اقوام مختلف است؛ سرزمین لرستان نیز از آن جمله است، که قدمت فرهنگ آن به قبل از میلاد مسیح برمی گردد، فرهنگی که آثار و نشانه های آن امروزه نیز به چشم می خورد. در این جستار سعی بر این است که نقش فرهنگ جنگ و ستیز با دشمن را -که در ادوار کهن در فرهنگ لرستان جایگاه ویژه ای داشته است- در ایجاد ادبیات مقاومت مورد بررسی قرار دهیم. یافته های این پژوهش نشان می دهد که در گذشته وسایلی چون تفنگ، اسب، شمشیر، تبر و... در لرستان دارای تقدس خاصی بوده اند زیرا وسیله ای برای دفاع از حریم شخصی و جلوگیری از ورود دشمن به مرزوبوم به شمار می رفتند؛ به همین منظور فرهنگ لرستان با این وسایل مانوس شده، در اشعار، داستان ها و افسانه های آن راه پیدا کرده است. امروزه نیز این تقدس در جای جای این سرزمین به چشم می خورد و همین باعث به وجود آمدن ادبیات مقاومت نه تنها در فرهنگ سرزمین لرستان بلکه در ادبیات ایران نیز شده است.

بررسی زبان لکی وآشنا کردن زبان شناسان با این زبان، که یکی از شاخه های زبان پارسی میانه است، هدف اصلی این مقاله می باشد. و در آن از زوایای گوناگون و با مراجعه به منابع معتبر زبان شناسی، مطالب دقیق، گزارش و پردازش شده و نمونه هایی از واژه های این زبان برای بررسی زبان شناسان و صاحب نظران با معادل آن ها در زبان پهلوی و اوستایی ذکر شده است. امید که مقبول افتد و در نظر آید.

ادبیات منبعی با ارزش برای کسب اطلاعات و یادگیری دانش ها و مهارت ها و کسب آگاهی نسبت به خود، دیگران و پدیده های هستی است و نوع تعلیمی آن مهم ترین و اصلی ترین گونه ادبی در تاریخ ادبیات ایران است که از ابتدای شکل گیری ادب فارسی تاکنون رواج داشته است. این مقاله بر آن است تا ضمن یادآوری کارکردهای ادبیات در دوره معاصر، ادبیات تعلیمی را از نگاه کارکردی مورد بررسی قرار دهد و ویژگی های آموزش از راه ادبیات را برشمرد و نشان دهد که امروزه این نوع ادبی از جهت محتوا و فرم و انواع، گسترده تر شده است. این مقاله می تواند جایگاه ادبیات را به عنوان یک پدیده فرهنگی و هنری در مجموعه آثار ادبی بنمایاند و مشخص کند که این گونه به چه کار می آید و پاسخگوی کدام نیازهاست. این مطالعه نشان می دهد که ادبیات دارای کارکردهای متنوعی است و آن را می توان امروزه در گونه های مختلف، ازجمله در ادبیات کودک، ادبیات عامه پسند و ادبیات اینترنتی نیز دید و در فرم های ادبی مختلف از جمله رمان، داستان کوتاه، داستان مینی مالیستی، فیلمنامه، نمایشنامه، وبلاگ و حتی ترانه ردیابی کرد. با این تفاوت که در این دوران، مفاهیم اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، حقوقی و... بیشتر به صورت پوشیده و از طریق دلالت ضمنی به مخاطبان القا می شود؛ بویژه در ادبیات داستانی که در آن تعلیم مفاهیم به صورت غیرمستقیم از راه نشان دادن وضعیت ها و شخصیت ها اتفاق می افتد. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده است.

هویت معنوی و فرهنگی قوم لر یکسره وام دار فرهنگ مردمان کوچ رو و کوه نشین خویش است که تا هنوز، زندگی به شیوه نیاکان خود را کم و بیش ادامه داده اند. بنیان فرهنگ بومیان مذکور بر پایه ادبیات شفاهی استوار است. از آنجا که ثبت و ضبط رسمی و کتبی این فرهنگ به اقتضای شکل و شیوه خاص زندگی چوپانی- دامداری صاحبان آن هرگز مرسوم و البته ممکن نبوده است و از طرفی حفظ پویای این فرهنگ برابر بوده است با زنده ماندن هویت قومی ایشان، ادبیات شفاهی، به ویژه شعر، همواره به عنوان مهم ترین ابزار ابراز و ثبت: باورها، ارزش ها، تاریخ، عواطف، مشکلات، خواسته ها و... جایگاه ممتازی داشته است. به رغم اهمیت این اشعار در شکل گیری آنچه امروز فرهنگ و هنر لری -دست کم در لرستان- می دانند، به دلایلی از جمله: شیوع زندگی شبه شهری، از میان رفتن کهنسالان نسل متعهد به فرهنگ کهن، عدم رغبت نسل های جدید به این فرهنگ به خاطر عدم آگاهی و بالاخره بازخوانی شهری نه چندان عمیق و صحیح و عالمانه در محصولات فرهنگی هنری و رسانه ها در سالیان اخیر، کم کم شکل اصیل و حقیقی این کالاهای گرانقدر فرهنگی هنری کم رنگ شده و زمینه تحریف و حتی زوال آن فراهم آمده است. مقاله پیش رو، در واقع بر آمده از نتایج پژوهشی است میدانی از سوی نگارنده در میان مردمان «ایل پاپی» از گروه ایلات موسوم به بالاگریوه لرستان، که طی آن در مدت زمانی چند ساله منتج به گردآوری، ثبت، آوانگاری، ترجمه و شرح بیش از دویست بیت از اشعار مذکور گردیده است، قصد آن دارد تا با بررسی مختصات کیفی این اشعار به عنوان برگی از ادبیات شفاهی قوم لر ضمن تلاش برای شناساندن جهان بینی و زیبایی شناسی مستور در آنها، جایگاه و نقش موثرشان را به عنوان یکی از مولفه های فرهنگ این قوم یادآوری نموده، برای اولین بار با قیاس تطبیقی بومی سرودهای موضوع این مقاله و نمونه های رایج آن در برخی از مناطق لر نشین جنوب غرب ایران بر یگانگی و یکسانی فرهنگ و یا دست کم وجود وجوه فراوان مشترک فرهنگی میان مردمان "ایل پاپی" و مردمان مناطق مذکور تاکید نماید.

هدف از ارائه این مقاله تبیین جایگاه و اهمیت شاهنامه فردوسی و اسطوره های آن و آئین شاهنامه خوانی در هویت فرهنگی عشایر لر می باشد.فردوسی در شاهنامه کلیه جلوه های زندگی اقوام ایرانی را به رشته نظم کشیده است، جامعه عشایری بین ارزشهای زندگی خود و اشعار شاهنامه تشابه زیادی می بینند به همین دلیل این کتاب تاثیر و کاربردهای بسیاری در نظم و نثر، گفتار و رفتار، رزم و بزم و..... آنها داشه است. از آن جایی که بیشتر داستانهای شاهنامه مربوط به زمانی است که ایرانیان تشکیلات سنتی داشته و از راه کشاورزی دامداری امرار معاش می کرده اند، و از آنجایی که ایلات و عشایر همین شیوه زندگی را تا چندی پیش ادامه داده بودند، گفتار شاهنامه برای آنها کاملا مانوس بوده و گیرندگی فراوانی داشته و دارد. جامعه عشایری همانند جامعه باستانی زمان اشکانیان به ارزشهایی چون شجاعت، نیروی جسمی، سواری و تیراندازی، گردن فرازی و بی باکی، گذشت، مهمان نوازی، جوانمردی و تعصب قومی ارج می نهند. بنابراین، بسیاری از گفتارهای شاهنامه گویی در وصف رادمردان عشایر و بیان ارزشها و فرهنگ جامعه عشایری می باشد. شاهنامه خوانی نوعی از خنیاگری به شمار می آید که همواره در میان عشایر به ویژه عشایر لر زبان در طول قرنها مایه سرگرمی بوده است . سادگی، روانی و حماسی بودن زبان شاهنامه همراه با بیان شیوای آن از صحنه های رزم، دودمان، نسب، خلق و خوی و شیوه های مبارزه، غلبه و شکست پهلوانان در مصاف با دشمنان، با ویژگی های زیستی، فرهنگی و دیگر مناسبات اجتماعی عشایر لر قرابت زیادی ایجاد کرده است. به همین دلیل روایت گری شاهنامه فردوسی و شاهنامه خوانی در میان عشایر لر به شکل یک سنت پایدار درآمده و در طول زمان، کارکردهای مختلف آموزشی و تربیتی، گذران اوقات فراغت، تهییج رزمندگان به هنگام نبرد، حفظ زبان، سنت ها و رسوم، برقراری ارتباط با اقوام دیگر، روان درمانی جمعی و سرانجام نام گذاری یافته است. این مقاله به بررسی وجوه مختلف تاثیرگذاری شاهنامه بر هویت ایرانی و فرهنگی و اجتماعی لرها اختصاص دارد.

در کشور پهناور ایران اقوام و گروه های فراوانی زندگی می کنند. لرها از جمله اقوام اصیل و ریشه داری هستند که خالصانه دین اسلام را پذیرفتند و دین و مذهب در میان آن ها اهمیت خاصی دارد.باورها و اعتقاد و همچنین آداب و رسوم ومردم این سرزمین تحت تاثیر این باورها شکل گرفته است. مقاله مذکور درصدد است گوشه ای از این اعتقاد و باورهای مذهبی را بررسی کند. تا اثبات کند که باورهای مذهب تشیع در بین لرهای لرستان جایگاه خاصی دارد و این مردم شریف مذهب شیعه را پذیرفته اند.

زبان گهواره تمدن انسان، شجره نامه هر قوم و مقوله ای است که اولین شیوه خود ابرازی را شامل میگردد. در کشور ما ایران نیز مثل همه کشورها تنوع زبان، گویش و لهجه وجود دارد و علاوه بر فارسی به عنوان زبان رسمی، زبانها و گویشهای دیگری هم وجود دارد که در ابعاد مختلف و نیز از حیث تعداد گویشوران و نزدیکی به زبان رسمی باهم متفاوتند. هر یک از این گویشها و زبانها به عنوان زبان مادری یکی از اقوام ایرانی بخش مهمی از فرهنگ و هویت قومی انان به حساب می آید. ضرورت پرداختن به گویش های گوناگونی که در گستره کشور ایران پراکنده اند امری بدیهی و مهم است که از دیدگاه زبان شناسی نیز اهمیت به سزایی دارد. این گویش ها سرمایه های گرانقدری هستند که همانند آینه ای شفاف فرهنگ های گوناگون سرزمین مان را می نمایانند. در گذر زمان زبانی دچار تغییر می شود. اصولا تغییر و تحول زبانها یکی از ویژگی های ذاتی زبانها است که تحت تاثیر عوامل درون زبانی و عوامل برون زبانی انجام می گیرد. زبان لری یکی از زبانهای شاخه غربی ایران است که در گستره وسیعی از جنوب غرب کشور از استان ایلام، همدان و مرکزی تا استان فارس و سواحل خلیج فارس (دیلم، گناوه و دشتستان) به آن تکلم می کنند. گویش فئیلی زبان لری، زبان بسیاری از مردمان لرستان (خرم آباد، چگنی، پلدختر، درود و قسمتهایی از کوهدشت و بروجرد)، ایلام (دره شهر، آبدانان، دهلران و قسمتهایی از مهران و ملکشاهی)، خوزستان (اندیمشک، نیمی از شوش و قسمتهایی از دزفول)، قزوین و گیلان (لوشان) است. لری و گویش فئیلی آن مثل بسیاری از زبانها و گویشها در حال تغییر زبان در همه سطوح نحوی، آوایی و واژه گانی به سمت زبان معیار و ملی یعنی فارسی است .سرعت این تغییر زبانی متاسفانه بسیار زیاد بوده و روز به روز ما شاهد خاموشی واژه ها، افعال و آواهای اصیل لری فئیلی و جایگزینی واژه ها، افعال و آواهای زبان معیار به جا آنها هستیم. در این نوشتار ابتدا به بررسی علل همگرایی، شیوه های همگرایی و شواهد همگرایی گویش فئیلی زبان لری با زبان معیار پرداخته شده است و در نهایت واژه گزینی و شیوه های قابل استفاده آن در مورد گویش فئیلی زبان لری جهت احیای واژه گان اصیل این گویش مورد بحث قرار گرفته است.

در ادبیات منظوم لکی معشوق حضوری چشمگیر دارد. در این میان توصیف اعضای معشوق در کلام شاعران لک مضمونی شایع است. در این نوشته، تنها به برخی توصیف های مربوط به گیسو و مترادف های آن پرداخته شده است. این مضمون در ادبیات لکی تا حدودی از ادبیات ملی ایران متاثر است. اما تاکید شاعران لک بر برخی ویژگی های خاص و بیان مضامین نو در ادب منظوم لکی، علاوه بر آن که نشان دهنده سلایق زیبایی شناسانه مردان این قوم است، از توانش گویش لکی برای عرضه مترادف های متعدد و مناسب برای یک واژه خبر می دهد.