مقدمه: درک تغییرات مکانی و زمانی کیفیت آب زیرزمینی یک جنبه مهم برای اعمال مدیریت بهینه منابع آب زیرزمینی است. در تحقیق حاضر، هیدروژئوشیمیایی منابع آب زیرزمینی دشت میاندوآب در استان آذربایجان­غربی، مورد بررسی قرار گرفت.روش­: بدین منظور، با استفاده از آمار و اطلاعات کیفی 51 حلقه چاه مطالعاتی، طی دوره آماری 1393-1397، پارامترهای کیفی، شامل یون­های Mg2+، Ca2+،Na+ ، K+، Hco3-، So42-، Cl-، Co32- و شاخص­های TH، TDS، SAR، PH و EC، براساس استانداردهای کیفی آب شرب، کشاورزی و صنعت مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. با وارد نمودن لایه ­های توصیفی حاصل از تحلیل­های کیفی در نرم­افزار ArcGIS و انتخاب بهترین روش درون­یابی بر اساس تکنیک اعتبارسنجی، نقشه ­های پهنه­ بندی کیفی آبخوان استخراج شدند.یافته ها: تحلیل پارامترهای مختلف هیدروشیمیایی آب زیرزمینی بر اساس استانداردهای آب شرب وزارت نیرو، حاکی از وضعیت نسبتاً قابل ­قبول آب زیرزمینی دشت دارد، که این امر در نتایج حاصل از تحلیل آب زیرزمینی با روش شولر نیز حاصل گردید. از دیدگاه کشاورزی، مشخص شد که بیشترین وسعت دشت دارای مناطقی با کیفیت آب زیرزمینی شور می­باشد. از لحاظ صنعتی نیز خاصیت رسوب­گذاری در دشت بیشتر از خورندگی نمایان شد.نتیجه­ گیری: وضعیت کیفی آبخوان، حاکی از تنزل کیفیت آب زیرزمینی از سال 1393 تا 1396 و بهبود وضعیت آن در سال 1397، داشت. نقشه ­های پهنه­ بندی نشان داد که آبخوان میاندوآب از هر سه نظر شرب، کشاورزی و صنعت، در نواحی تغذیه دارای کیفیت و وضعیت ­های بهتری می­باشد. به عبارتی با توجه به ژئوگرافی دشت، مناطق تغذیه آبخوان، در مقایسه با مناطق واقع در نواحی تخلیه، آسیب­ پذیری کمتری را داشته ­اند.

آلودگی و شوری آب های زیرزمینی خصوصاً در سازند های کربناته از جمله چالش های مهم مدیریت آب می باشد. بررسی منابع آلاینده نشان می دهد شرایط تکتونیکی می تواند باعث تداخل منابع الاینده با آب های کارستی گردد. لذا شناخت آلودگی ها همچنین درک مکانیسم حاکم بر این فرایند کمک زیادی به تعیین محل تداخل و ارائه راهکار جهت خروج آب قبل از آلودگی می نماید. چشمه سرگرو یکی از چشمه های مهم دهلران می باشد که به دلیل کیفیت پایین مورد بهره برداری قرار نمی گیرد به منظور بررسی های هیدروشیمیایی، در یک بازه 10 ساله، داده های کیفی چشمه جمع آوری شد همچنین جهت تکمیل داده ها چهار مرحله نمونه برداری در منطقه صورت پذیرفت. جهت تحلیل داده ها از روش های گرافیکی، نمودارای ترکیبی، نسبت های یونی، نمودارهای تبادل یونی همچنین روابط تعیین کننده شوری استفاده گردید. نتایج بررسی ها نشان داد آب چشمه از لحاظ شرب و کشاورزی غیر قابل مصرف می باشد. بررسی نسبت های یونی و تبادلات یونی نشان داد مقادیر غلظت مولی کلر در تمامی دوره با سدیم تطابق نداشته همچنین سایر نسبت های یونی در منطقه موید تبادل یونی معکوس و یا تداخل شورابه عمیق نفتی می باشد. بررسی میزان برم و ید اندازه گیری شده و نسب وزنی آنها با کلر نیز تایید کننده اختلاط شورابه نفتی با آب چشمه می باشد.

در پژوهش حاضر، به منظور بررسی خصوصیات هیدروژئوشیمیایی آب زیرزمینی دشت سیدان فاروق از نتایج به دست آمده از یک دوره آنالیز شیمیایی 12 حلقه چاه طی سال 1395 استفاده شده است. براساس نقشه های پهنه بندی پارامترهای شیمیایی، کیفیت آب در جهت جریان آب زیرزمینی، از سمت شمال غرب به سمت جنوب شرق دشت کاهش می یابد. بررسی سازندهای زمین شناسی منطقه نشان داد کیفیت آب زیرزمینی در مجاورت سازندهای تغذیه کننده ی دشت که بیشتر کربناته اند، مناسب است و به طرف خروجی دشت و در نزدیکی سازند کژدمی و نیز رسوبات رسی-مارنی از کیفیت آن کاسته می شود. بر اساس نمودار استیف تیپ غالب دشت بی کربنات کلسیک است، اگرچه در برخی چاه ها (مانند چاه های 4 و 6) آنیون کلرید غالب می شود. نمودار پایپر آب زیرزمینی دشت فاروق-سیدان نشان دهنده ی پنج رخساره ی هیدروژئوشیمیایی با ترکیب یون های غالب بی کربنات و کلسیم است. بر اساس نمودار گیبس، واکنش آب سنگ منشأ اصلی یون ها و نیز تغییر کیفیت شیمیایی آب زیرزمینی در دشت مطالعه شده است. همچنین، به منظور تعیین منشأ املاح و یون ها در آبخوان مطالعه شده از نسبت های یونی ژئوشیمیایی استفاده شد. نمودارهای ژئوشیمیایی ضمن تأیید فعال بودن واکنش های آب سنگ در آبخوان مطالعه شده، نشان دهندة تأثیر انحلال رسوبات رسی مارنی، فرایند تبادل یونی معکوس و در برخی مناطق تأثیر فعالیت های انسانی بر کیفیت آب زیرزمینی است. از آنجا که در هیچ یک از نمودارهای ترکیبی الگوی خطی دیده نمی شود و پراکندگی نمونه ها بیشتر در دو منطقه است، می توان نتیجه گرفت که حداقل دو منبع تغذیه کننده ی سفره ی آب زیرزمینی وجود دارد.

هیدروژئوشیمی روشی است که در سال های اخیر با موفقیت در اکتشاف کانسارهای رسوبی به ویژه کانسارهای اورانیم به کار گرفته شده است. اکتشاف به روش هیدروژئوشیمی مانند هر فعالیت اکتشافی دیگر مستلزم شناسایی اولیه منطقه و بررسی وضعیت زمین شناختی و به ویژه هیدروژئولوژی منطقه می باشد. منطقه فردوس یکی از مناطق اولویت دار برای اکتشاف اورانیم می باشد که عملیات اکتشافی در فاز شناسایی و پی جویی آن از سال 1388 شروع شده است. به دلیل آشکارشدن آثار کانی سازی اورانیم در منطقه و وجود شرایط مستعد کانی سازی اورانیم از نوع رسوبی، عملیات اکتشاف هیدروژئوشیمیایی در آن در دستور کار قرار گرفته و در این راستا تعداد 19 نمونه آب به روش استاندارد نمونه برداری شده است که پس از تعیین مقدار فلزات، یون ها و کربنات، پردازش و تعبیر و تفسیر نتایج بر روی آن ها به انجام رسیده است. نتایج بررسی ها نشان می دهد که قابلیت انتقال اورانیم در منطقه، پایین بوده و احتمال کانی سازی آن کم است. با این وجود به علت وجود آنومالی های عناصر ردیاب اورانیم در مناطق مشخص احتمال وجود کانی سازی نوع رگه ای اورانیم در دو محدوده بالادست وجود دارد که نیاز به بررسی بیش تر دارد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

زمینه و هدف: بررسی کیفیت آب گامی مهم در جهت استفاده بهینه و مناسب از منابع آب برای شرب و همچنین انتخاب الگوی کشت مناسب و سازگار با کیفیت آب است. از این رو ضرورت مطالعه ویژگی های کیفی آب در برنامه های مدیریت منابع آب به شدت مورد توجه قرار گرفته است. روش بررسی: در مطالعه حاضر، کیفیت هیدرژئوشیمیایی منابع آب زیرزمینی در حوزه سیاهو شهرستان بندرعباس از نظر شرب، کشاورزی و صنعت مطالعه شده است. بدین منظور پارامترهای ویژگی کیفی مربوط به سه چاه عمیق، سه دهنه چشمه، یک رشته قنات آبدار و یک نمونه آب سطحی به عنوان داده ورودی استفاده شد. ویژگی ها و نمودار تعیین کیفیت آب با استفاده از نرم افزارهای Aq.qa و AquaChem ارزیابی شدند. یافته ها: آب های زیرزمینی منطقه مورد مطالعه در رده آب های خیلی سخت قرار دارند. بر اساس نمودار پایپر (PIPER) رخساره هیدروشیمیایی غالب منطقه از نوع سولفاته کلسیک و کلروره سدیک هستند. با توجه به شاخص کیفی ویلکاکس (Willcox) و شولر (Schuller) آب های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی در حد متوسط و از نظر شرب در حد قابل قبول قرار گرفت. از نظر ضریب اشباع لانژلیه (SI)، منابع آبی موجود خورنده تا رسوبگذار است. نتیجه گیری: داده های مطالعه حاضر نشان می دهد یکی از مشکلات منابع آبی موجود در حوزه سیاهو مقدار بالای نمک و مواد محلول بوده، که نشان دهنده تاثیر بسزای سازندهای زمین شناسی (تبخیری، شیلی، کربناتی) و گنبد نمکی بر منابع آب زیرزمینی و کاهش کیفیت منابع آب است.

استفاده از پساب های معدنی و صنعتی می تواند در تامین بخشی از آب مورد نیاز کشاورزی مفید باشد. اما برای استفاده از پساب ها همواره باید نظارت دقیقی روی کیفیت آن ها صورت گیرد. به منظور شناخت کیفیت و قابلیت استفاده از پساب های کارخانه زغال شویی وطنی برای آبیاری، نمونه برداری از حوضچه ها و آب زیرزمینی در زمستان 1387 انجام شد. بر اساس رخساره هیدروژئوشیمیایی، نمودار پایپر تیپ پساب های مورد مطالعه و آب زیرزمینی به ترتیب از نوعCa-SO4   Ca-HCO3 واست. نسبت جذبی سدیم (SAR) (رده S1)، درصد سدیم، خطر منیزیم و خطر کلریدی به ترتیب کم تر از 10، 60، 50 و 20 درصد هستند. کربنات سدیم اضافی (RSC) با کم تر از 1.25 میلی اکی والان بر لیتر و نسبت کلی کم تر از یک برای نمونه های مورد مطالعه نشانگر کیفیت قابل قبول آن ها برای اهداف کشاورزی است. پساب های مورد مطالعه بر اساس نمودار آزمایشگاه شوری آمریکا در محدودهC3S1  قرار دارند که نسبت به آب زیرزمینی (چاه) (C2S1) دارای شوری بالایی هستند. پساب های مورد مطالعه بر روی نمودار ویلکاکس از نظر کیفیت شیمیایی در محدوه قابل قبولی برای آبیاری قرار می گیرند. مدل گیبز نشان دهنده منشا سنگی برای آنیون ها و کاتیون های موجود در آب های مورد مطالعه می باشد. شاخص کلروآلکالن مثبت آب ها، بیانگر تبادل سدیم و پتاسیم آب با کلسیم و منیزیم زغال سنگ و باطله های زغالی است. تمامی نمونه ها دارای شاخص تراوایی (PI) قابل قبولی برای آبیاری هستند.