در سپهر جامعه شناسی سیاسی مفهوم «مدرنیتۀ بازاندیشانه» مفهومی نوپدید است که در دهه های اخیر در کانون توجه بسیاری از اندیشمندان جهانی قرار گرفته است، با وجود این، در ایران این مفهوم کمتر شناخته شده و تاکنون پژوهشی مستقل در تبیین اصول نظری آن صورت نگرفته است. «مدرنیته بازاندیشانه» نخستین بار از سوی اولریش بک مطرح شد و آنتونی گیدنز و اسکات لش برداشت های متفاوتی از آن ارائه کردند. با وجود این، یافته های این اندیشمندان در یک نقطۀ کانونی به هم پیوند میخورد و آن مفهوم «بازاندیشگی» است. این مفهوم نشان میدهد که چگونه مدرنیتۀ متقدم یا کلاسیک دستخوش دگردیسی ماهیتی و شکلی شده و در نتیجۀ آن تجربۀ ما از امر مدرن را دگرگون کرده است. نوشتار حاضر میکوشد تا با استفاده از الگوی پارادایمی به دو پرسش کانونی پاسخ دهد: نخست آنکه اصول و بنیانهای نظری مدرنیته بازاندیشانه کدامند و دوم آنکه چگونه میتوان با بهره گیری از واقعیتهای نوین مدرنیته بازاندیشانه، مدرنیته ایرانی را بازخوانی کرد.

بحث کنونی بر این نظر استوار است که ضمن طرح مبانی جهان بینی مدرن، مولفه های اساسی رویکرد نقادانه پسامدرن را به بررسی گذارد. در این گفتار نخست، درباره خردگرایی و انسان باوری مدرن؛ دو اصل محوری مدرنیته بحث می شود و تاثیر آنها را در تشکیل جهان، جامعه و انسان مدرن می سنجد. در خلال بیان این دو اصل و در ذیل آنها به برخی دیگر از اصول مدرنیته بنابر ضرورت، تناسب و پیوستگی با این اصول اشاره می شود.در گفتار دوم، رویکرد پسامدرن در مواجهه با مدرنیته به بحث گذاشته شده است. رویکرد نقادانه اخیر در نقد فراگیر و ساختار شکنانه از کلیت عقلانیت مدرن، از سنت اندیشه خردگرایی انتقادی می گسلد و با لحنی آخر زمانی درباره مدرنیته، هر گونه امکان عرضه بدیلی در قالب پروژه مدرنیته را منتفی می شمارد. پسامدرنیسم با گریز از این سنت و نفی فراگیر عقل مدرن هر گونه امکان آزادی از مهار عقلانیت ابزاری و نفی استیلای آن بر جامعه کنونی را دور از دسترسی می پندارد و از این رو، از یکسو به محافظه کاری و از سوی دیگر به هیچ انگاری (نیهیلیسم) می گراید.