ادبیات تطبیقی، شاخه ای از ادبیات است که به بررسی انواع ادبی در میان ملل مختلف می پردازد و آثار ادبی را در زمینه های گوناگون زیبایی شناسی، سبک شناسی و نقد ادبی و غیره با یکدیگر مقایسه نموده و وجوه اختلاف و شباهات آنان را آشکا می سازد، که از این طریق میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری انواع ادبی گونانگون را در جهان از ادب ملل دیگر مشخص می نماید. ایران و افغانستان از گذشته های دور داد و ستدهای فرهنگی و ادبی بسیار با یک دیگر داشته اند و زمانی هر دو کشور در کنار یکدیگر تحت سلطه ی حاکمان مشترک بوده و یک سرزمین واحد محسوب می شده اند. در این مقاله تشابهات سبکی و زیبایی شناسی و عقیدتی حافظ و عایشه درانی مورد بررسی قرار می گیرد و میزان تاثیرپذیری عایشه درانی، از اشعار خواجه ی شیراز را نمایان می کنیم. عایشه یکی از مریدان حافظ است که به مانند او در سبک عراقی شعر سروده و مضامین تعداد زیادی از اشعارش را از حافظ گرفته است.

جریان دیالکتیکی دستگاه اندیشگانی هگل، با حرکت وجودیِ هر موجود متناهی، اندیشه ی سوق از متناهی به نامتناهیِ برتر است. این جریان، آشکار کننده ی حضور زنده ی کل در جز و در ماوراء جز است. در برآیند مذکور، عنصر داده شده، به لحظه ای از کل تبدّل پذیر است. تنِ پسین، نمایش گذار چنین حرکت هگلی است، یعنی حرکتِ گذار روح از خویش به خویش. "عایشه" در شعر بیاتی به آگاهی از خویش همچون موجودی جداباش از روح کلی می رسد یعنی کلی، در فراروی جزئی، عینی می شود و در فرجام در همنهادی یگانه همچون جزئی کرانمند به کلیّت بیکران رجوع می کند تا این جداماندگی و بیگانه گشتگی زائل آید و پس آن گاه به روح خودآگاه بی کران برسد. در این جستارمایه، سعی نمودیم با روش تحلیلی-تطبیقی و با تکیه بر سه پایه ی مطرح در دستگاه فلسفی هگل (هستی، نیستی، گردیدن) کارآمدی دیالکتیک هگل در برآیند گذار روح عایشه از خویش به خویش را در شعر عبدالوهاب بیاتی بررسی و تبیین نماییم. بدین ترتیب با تطبیق تنِ پسین عایشه با پایه های دستگاه فلسفی هگل نشان دادیم که تنِ پسین عایشه، به حکم دیالکتیک هگل، به مفاهیمی چون خودآگاهی و آزادی روح در بالاترین حد خود دست می یازد و این آزادی جز از طریق رسیدن به خودآگاهی از وحدت متناهی و نامتناهی حاصل نمی آید بدین سان عایشه-که شخصیتی نمادین در شعر عبدالوهاب بیاتی است-در جهان نمادین یعنی جهان هستی شاعرانه میانجی وجود کلی و جزئی می گردد، لذا نه نماینده ی کلی است و نه نماینده ی جزئی، بلکه نماینده ی هردو است در وحدت و یگانگی آن دو.

کنش روایتگری و کانون روایت یکی از مباحث مهمی است که در دهه های اخیر مورد توجه روایت شناسان مختلف قرار گرفته است. از آن جمله «ژرار ژنت» نظریه پرداز معروف فرانسوی می باشد که به ارایه طرحی کامل و جامع جهت بررسی متون روایی پرداخته است. وی در نظریه خود به جایگاه راوی در روایت و چگونگی مورد مشاهده و ارزیابی واقع شدن افراد و وقایع داستانی می پردازد. به عبارتی تمرکز ژنت بر تمایز میان دیدن وگفتن در روایت است، مساله ای که در زاویه دید نادیده گرفته شده؛ از این رو نوشتار حاضر درنظردارد با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، رمان بطله کربلاء نوشته عایشه عبدالرحمن را بر اساس نظریه کانونی سازی ژنت بررسی کند. هدف این پژوهش سنجش میزان بهره مندی داستان از اصول روایی و شیوه های مختلف کانونی سازی جهت انتقال افکار و اندیشه های نویسنده و ارایه فضایی واقعی و ملموس از واقعه عاشوراست. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که نویسنده با بهر ه گیری از راوی دانای کل و دیگر کانونی سازی ها به شکل ترکیبی در ارایه روایتی زنده و پویا و متناسب با محتوای واقع گرایانه آن موفق بوده است.

محتوای نامه ها در منابع تاریخی به منظور شناخت رفتار سیاسی افراد حائز اهمیت است. این مقاله تلاش دارد با روش تحلیلی ـ تطبیقی نامه های عایشه زوجة رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در دوره خلافت امیرمؤمنان علی علیه السلام و نیز نامه هایی که به وی ارسال شده را جهت تطبیق با عملکرد وی مورد ارزیابی قرار دهد. مسئلۀ اصلی پژوهش پیش رو این است که تا چه میزان این نامه ها می تواند در ارائۀ رفتار سیاسی عایشه مؤثر باشد؛ و آیا میان مضامین و ادعاهای مندرج در نامه های عایشه، با عملکرد سیاسی او مطابقت و هم خوانی وجود دارد؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که ادعاهای عایشه همچون پیروی از حق، اصلاح امور امت، خون خواهی عثمان، رجوع مردم به او جهت خون خواهی و غصب خلافت توسط امیرمؤمنان علی علیه السلام با مجموعه گزارش های تاریخی از عملکرد وی، نه تنها مطابقت و هم خوانی ندارد، بلکه در تضاد نیز بوده است.

رمان، یکی از انواع ادبی جدید است که در اوایل قرن بیستم، به عنوان یک فن ادبی مستقل، جایگاه خود را در ادبیات عربی محکم کرد، از اینرو، تصویری عینی از چشم انداز و برداشت نویسنده از زندگی است که اوضاع فکری- فرهنگی هر عصری را به تصویر می کشد، تحقیق حاضر تلاش کرده است با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف تبیین نقد ادبی بر رمان های چهارگانه ابن سلامه نگارش یافته است، نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که: ابن سلامه در رمان خود با استفاده از شیوه زبانی نمادین، به نقد اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه تونس پرداخته و بحران روحی قهرمان داستان، مصیبت های روشنفکران و تعارض های درونی آنان را به تصویر کشیده است. همچنین، البشیر بن سلامه، با به کارگیری فن توصیف و شیوه ها و ابزارهای گوناگون آن، علاوه بر توفیق در انتقال عواطف و حالات درونی شخصیت های رمان به خواننده، وی را به خوبی در جریان حوادث رمان قرار داده و تصویر بسیار ملموسی از فضای رمان ارائه کرده است.

ماجرای افک (النور 11-20) یکی از قسمت های اصلی مدخل «عایشه» در دائره المعارف قرآن نوشته دنیس اسپلبرگ است. نویسنده بدون پرداختن به این آیات تنها به گزارش شان نزول آن اکتفا کرده است. وی آیات مذکور را صریح ترین آیات قرآن در مورد عایشه می داند، در حالی که آیه 4 سوره التحریم در این خصوص صراحت بیشتری دارد. وی همچنین این آیات را بارزترین نمود اختلافات فرقه ای مسلمانان می داند در حالی که شیعه و سنی در این خصوص اختلاف جدی ندارند. وی ادعا می کند شیعه ام المومنین عایشه را به زنا متهم می کند که این خود اتهامی به شیعه است که نه تنها عایشه بلکه همه همسران انبیا را از این عمل مبرا می دانند. اسپلبرگ تفسیر را مجالی برای اعمال تعصبات و خواسته های مفسر تلقی می کند. در حالی که تفسیر از نگاه مسلمانان دارای شرایط و ضوابط خاصی است. تاثیر بیش از حد پیش دانسته ها و علایق در تفسیر مطلبی است که در هرمنوتیک فلسفی ریشه دارد و لوازم فاسدی به دنبال دارد. وی همچنین تاکید می کند جنسیت بر تفسیر قرآن اثرگذار است، اما باید گفت تفاوت تفاسیر در آیات مربوط به زن ریشه در مبانی معرفتی مفسر و شرایط فرهنگی اجتماعی عصر او دارد و کمتر به جنسیت مفسر مربوط است.

نگاه ساختاری به آثار ادبی به سبب بررسی عناصر درون متنی و کشف الگوی پیوند آنها، زمینه های دریافت شایسته تر از ماهیت ادبیات را فراهم می آورد، و با ارایه شگردهای خلق آثار برتر ادبی می تواند به گسترش الگو های پردازش اثر ادبی کمک کند. بدین ترتیب، برای بررسی ساختاری و محتوای متن رمان چهارگانه االبشیر بن سلامه، ناچار باید ابتدا طرح کلی آن را استخراج کرد، و سپس به تحلیل آن پرداخت. در تجزیه رمان به طرح اولیه، عناصر و متون رمان ها، به میزان شرکت در زنجیره حوادث و نقششان در ساختن نقاط اوج در درجه اهمیت قرار می گیرند. قدرت یک رمان واقع گرا چون رمان های مذکور، در تعداد پی رفت های کامل و چگونگی چینش و رابطه علی و معلولی برقرار شده در میان آنهاست. تعداد پی رفت های اصلی معمولا به تعداد نقاط اوج داستانی وابسته اند. هر شخصیت در طول رمان با پی رفت های متعدد ایفای نقش می کند، ولی همه آنها در ایجاد ساختمان اصلی داستان نقش محوری ندارند. بدین ترتیب پژوهش حاضر که با روش توصیفی – تحلیلی و با هدف تبیین و نقد محتوای رمانه های چهارگانه البشیر بن سلامه، انجام یافته است. از جمله دستاوردهای این پژوهش آن است که «البشیر بن سلامه» با به کارگیری فن توصیف و شیوه ها و ابزارهای گوناگون آن، علاوه بر توفیق در انتقال محتوا و عواطف و حالات درونی شخصیت های رمان به خواننده، وی را به خوبی در جریان حوادث رمان قرار داده و تصویر بسیار ملموسی از فضای رمان ارائه کرده است.

چکیده فارسی:امروزه آشکار شده است که نوگرایی در شعر معاصر عربی فقط در تمرد شاعر بر قید و بندهای سنگین شعر کلاسیک نمود پیدا نمی کند بلکه این نوآوری اغلب در نوع دیدگاه شاعران و تمایل آنها در به کارگیری رمزها و اساطیر و نقابهایی جلوه می کند که به وسیله آنها و در خلال توحد با آنها شاعران رویای شعری خود را تجسم می بخشند و افکار و عواطف درونی خود را بیان می کنند.در بیشتر مواقع رمزهای عام و شایع توانایی بیان آنچه که شاعر معاصر با آن مواجه است را ندارند، در نتیجه شاعر ضروری می داند مه از این رمزهای آماده و شایع تجاوز کند و یا در آنها روح تازه ای بدمد تا به شاعر و مصائب عصر او نزدیکی و ثرابت بیشتری پیدا کند. بدین ترتیب شاعران معاصر امثال عبدالوهاب البیاتی و سیاب و آدونیس و... پیوسته به دنبال پیدا کردن رمزهای شخصی در تلاش هستند.بیاتی تعدادی رمز شخصی به کار می گیرد مانند عایشه، وضاح الیمن، خیام، معری و... هر چند برخی از این رمزها مرجع اسطوره ای و یا تاریخی دارند ولی بیاتی به آنها دلالت رمز شخصی می دهد و تلاش در بازسازی دوباره معانی نمادین این رمز را دارد و به دلالت های شایع آنها پناه نمی برد چه بسا از میان رمزهای شخصی شاعر در دیوانهای شعری رمز (عایشه) بیشتر به کار گرفته می شود. بیاتی توانست این رمز را به عنوان یکی از اصلی ترین رمزهای خود در بین دیگر نمادها و سمبلها قرار دهد و برای بیان موضوعات شعری و تجسم بخشیدن به رویای خود در مورد هستی و حیات به آن رجوع کند.   چکیده عربی:بات واضحا، الیوم أن حداثه القصیده العربیه فی الشعر المعاصر لا تکمن فی تمرد الشاعر علی القیود الشکلیه الصارمه، بل غالبا ما تتمثل فی نظره الشعراء و إنعطافهم نحو البحث عن رموز وأساطیر و أقنعه یجسد فیها، ومن خلالها، رؤاه و یتوحد معها للتعبیر عما فی داخله. فغالبا ما تعجز الرموز العامه و الشائعه عن الارتفاع إلی مستوی ما یواجهه الشاعر، فیری ضروره أن یتجاوز الرموز الجاهزه، أو أن یعید شحنها و یجعلها أکثر صله به و بمعاناه عصره. و هکذا ظل جهد الشاعر العربی المعاصر یکمن فی البحث عن الرموز الشخصیه کما لدی البیاتی و السیاب و أدونیس.لقد استخدم البیاتی عددا من الرموز الشخصیه منها: عائشه، و وضاح الیمن، والخیام، والمعری.إن بعض هذه الرموز و إن یکن منتزعا من حقل أسطوری أو تاریخی، إلا أن البیاتی یمنحها قوه رمزیه شخصیه و یسعی إلی إعاده صیاغتها من جدید و لا یلجأ دائما إلی دلالاتها الشائعه.و ربما کانت «عائشه» أکثر استخداما فی هذا المضمار من رموزه الأخری فی دواوینه الشعریه. و استطاع الشاعر أن یجعل من عائشه رمزا أساسیا بین رموزه الشخصیه یرجع الیها للتعبیر عن موضوعه الشعری و تجسید رؤاه إزاء الکون و الحیاه.

از بررسی متون و منابع تاریخی، به خصوص آنچه در باب تاریخ فقه و فقها نگاشته شده، چنین به دست می آید که یاران و صحابه پیامبر (ص)، پس از ایشان نقش چشمگیری در شکل گیری فقه مذاهب اسلامی داشته اند. در این میان، اهل سنت کوشیده اند نقش عایشه همسر پیامبر (ص) را بیش از دیگران پُررنگ کنند و جایگاه خاصی برای وی قائل شوند، تا حدی که گفته شده ایشان، محل رجوع صحابه بوده و گاهی کلامش، به ویژه در «فقه النساء»، فصل الخطاب بوده است. حال چون منقولاتش به دو دسته کلی، یعنی راوی سخنان پیامبر (ص) و آرای فقهی، تقسیم پذیر است در این پژوهش، که به صورت کتاب خانه ای و با شیوه تحلیلی انجام شده، کوشیده ایم روایات و آرای فقهی هر دو را بررسی کنیم. از نتایج حاصل شده و نکات به دست آمده، می توان به دو نمونه اشاره کرد. نخست آنکه، خود عایشه، که به اذعان و اقرار علمای اهل سنت به نوعی دارای مرجعیت علمی پس از پیامبر (ص) بوده، به اعلمیت حضرت علی (ع) اعتراف داشته و ثانیاً علی رغم ادعای فقهای اهل سنت بر جایگاه علمی و فقهی وی، به گونه ای که گویا تخلف از کلامش امکان ناپذیر است، گاه در جاهایی که دیدگاه فقهی عایشه با مبانی فقهی امامیه همسویی داشته، فقهای اهل سنت برخلافش عمل کرده و بر ادعایشان خط بطلان کشیده اند. چکیده عربی دراسة تحلیلة لمعرفة مقدار الإستفادة من فتاوی وأحادیث عائشة فی فقه أهل السنة بالنظر إلی الأحکام المماثلة فی الفقه الإمامیة المستخلص یستفاد من الفحص فی النصوص والمصادر التاریخیة، لا سیما ما ذکر فی تاریخ الفقه وما کتبه الفقهاء أن أصحاب النبی (ص) لعبوا دورًا کبیرًا فی تکوین الفقه المذاهب الإسلامیة من بعده. فی غضون ذلک، حاول أهل السنة إبراز دور عائشة زوجة الرسول (ص) أکثر من الغیر وإعطائها مکانة خاصة حتی قیل إنها کانت المصدر لرجوع الصحابة، وأحیاناً کان کلامها ولا سیما فی «فقه النساء» فصل الخطاب. وحیث أن ما روی عنها یمکن تقسیمها إلی فئتین کلیتین، أی المروی عن الرسول الله (ص) والآراء الفقهیة، فقد حاولنا فی هذا البحث علی أساس دراسة المکتبیة ومنهج التحلیلی الفحص عن کلیهما الأحادیث والآراء الفقهیة. یمکن أن یشار إلی موردین من النقاط والنتائج التی تم الحصول علیها. أولا، حسب إذعان وإقرار علماء أهل السنة لمکانة عائشة من المرجعیة العلمیة بعد النبی (ص)، إعترفت بنفسها بأعلمیة السید علی (ع). وثانیًا، علی الرغم من ادعاء فقهاء أهل السنة لمکانتها العلمیة والفقهیة وکأن من المستحیل مخالفة رأیها، فی بعض المسائل التی کان أحیاناً آراء الفقهیة عائشة تتفق مع مبادئ الفقهیة الإمامیة، فقد تخطی فقهاء أهل السنة ادعاءائهم ورفضوا آرائها. الکلمات الرئیسیة الفقه، أهل السنة، الإمامیة، الفتاوی، الأحادیث، عائشة