یکی از مهم ترین مباحث و واقعیاتی که در عرصه هنر تصویرگری معاصر با آن روبرو هستیم دغدغه های کلی و تاثیرگذاری است که ه ر تصویرگری به طور عام و تصویرگری مذهبی بطور خاص با آن روبرو هستند که بسان دست اندازهایی بر سر راه توسعه و رونق هنر تصویرگری و نیز در مسیر رشد و تعالی آن، برای حرکت به سمت آینده ای بهتر، از حرکت روان و سیال جریان تصویرگری جلوگیری می کنند...

در این مقاله برآنیم تا شگردهایی را که نیما در تصویرگری اشعار آزادش به کار گرفته، بررسی کنیم. این بررسی البته بیشتر فرم مدار است تا معنا محور . اصول کلی حاکم بر ذهنیت تصویر ساز نیما از این قرار است : 1- استفاده از تکنیکهای نمایشی - داستانی ؛ 2-جایگزینی تصاویر ؛ 3-تقابل و تقارن تصویری ؛ 4-استفاده از ایماژهای صدادار؛ 5-به کارگیری تشخیص ، استعاره و تشبیه ؛ 6-استفاده از تصاویر بومی ؛ 7-تمایل به سمبولیسم در تصویرگری و پیچیدگی تصویری ؛ 8-توجه به ایستایی و حرکت تصاویر؛ 9-تناسب و همگونی میان اجزای شعر ؛ 10-نوآوری و خلاقیت در تصویرگری ؛ 11-موارد دیگر …

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

خاقانی یکی از بزرگ ترین چکامه سرایان ادب پارسی در قرن ششم است. یکی از بارزترین ویژگی های سبکی این عصر که بیشتر در بین شاعران آذربایجان دیده می شود استفاده گسترده از انواع علوم و فنون روزگار از جمله نجوم می باشد.خاقانی که علم نجوم را تمام و کمال فرا گرفته بود، با پشتوانه استعداد سرشار، معلومات گسترده، ذهن وقاد و طبع روانش، با استادی و مهارت بی نظیر خود از مجموع اصطلاحات، احکام و ظرافت های این علم در تصویرگری استفاده کرده است. تلفیق باورها و اصطلاحات نجومی با اعتقادات دینی و اساطیری همراه با رعایت انواع تناسب های لفظی و معنایی و ترفندهای زیباسازی کلام، گاهی آن چنان هنری و شگفت انگیز است که خواننده را مات و مبهوت می کند و در برابر هنرنمایی و سحر قلم او تسلیم می سازد.این مقاله کوشیده است تا بر پایه دقت در ژرف ساخت هنری و زیباشناختی شعر خاقانی پاره ای از تصاویر شعری او را که ملهم از اصطلاحات و احکام نجومی است، بررسی و تحلیل نماید و میزان، چگونگی و شگردهای استفاده شاعر بزرگ شروان از این باورها و اصطلاحات را در تصویرسازی نشان دهد.

مضمون آفرینی و تصویرگری شاعران با حروف سابقه طولانی دارد. اغلب شاعران در بکاربردن حروف در تصویرگری ها جهت خلق مضامین، به شیوه ای زیبا و شورانگیز، نهایت تلاش خود را به کار گرفته اند. هر شاعری به نوبه خود در ابداع و خلق شگفتی های جدید، ابداعات بکر و نوع آوری های خاص در این وادی قدم برداشته است. سنایی و خاقانی از جمله شاعرانی هستند که با قریحه شاعری خویش این هنر را به غایت خود رسانده اند؛ به گونه ای که خواننده را به تفکر در خلق تصاویر شگفت غرق می کنند. آن ها با بهره گیری از پدیده ها و استعمال معانی نمادین و اسطوره ای از آنچه در محیط پیرامون خود دیده اند، شگفتی آفریده اند. این دو شاعر با خصوصیات منحصر به فردی که یکی از آن ها مضمون آفرینی و تصویرگری های زیبا با واژه ها و حروف است و با این کار ضمن نوآوری و خلاقیت، بر اهمیت شعر خود افزوده اند.

تجربه های برجسته و موفق گذشتگان در عرصه شعر، گنج به میراث رسیده شاعران امروز است. از میان آن ها، تجربه آفرینش تصاویر شعری، بدون به کارگیری صورخیال، می تواند همچون گذشته، به شعر امروز نیز غنای اندیشه، غنای زبان و قدرت تاثیرگذاری ببخشد. در جست و جوی ویژگی های شعر تصویری، برجسته ترین نمونه آن یعنی غزل های سعدی بررسی شد. یافته ها نشان می دهند تصویرآفرینی بدون صورخیال یا بازنمایی تصویری زیبای واقعیت در شعر، خود از شیوه های آفرینش تصویر و خیال انگیزی است. این شیوه تصویرگری بر ماهیت زبان، خیال، اندیشه و عاطفه شعری، تاثیری بسزا دارد. در حوزه اندیشه شعری، محورهای عشق، زیبایی، بیان عواطف و اندیشیدن به انسان، مرکز معنایی شعر را تشکیل می دهد. در حوزه خیال، عناصر روایی چون پیرنگ، صحنه پردازی، شخصیت پردازی، حادثه پردازی، گفت و گو و لحن، نمایش تصویری زیبا، عینی، پویا و تاثیرگذار از واقعیت، را به عهده دارند. در حوزه زبان نیز کاربرد گروه های وصفی، قید حالت، بسامد فعل، جملات ساده و کوتاه، در تصویرگری، نقشی برجسته به عهده دارند.  

علی نامه حماسه منظوم پارسی است در مناقب و مغازی حضرت علی (ع) از قرن پنجم که به وسیله شاعری به نام «ربیع» سروده شده، این منظومه که در حدود دوازده هزار بیت است و به عنوان نخستین تجربه شعر حماسی شیعه اثنی عشری است، هم از نظر قدمت تاریخ حماسه های شیعی و هم از نظر در برداشتن نوادر لغات و ترکیبات فارسی کهن در کمال اهمیت است که تاکنون گمنام مانده و در کتب تاریخ ادبیات فارسی به آن اشاره ای نشده است. علی نامه از جهت سبک و بیان حماسی به خصوص در حوزه توصیف و تصویرگری و ابزارهای آن ارزش فراوان دارد. زیرا این عناصر، وسیله ای است برای ملموس و محسوس تر کردن صحنه های متنوع و مختلفی که در بستر شعر حماسی روی می دهد و به عنوان یکی از معیارهای سنجش کیفی اثر حماسی به شمار می آید. در شعر حماسی، توصیفات و تصاویر، با استفاده از ابزارهای خاصی از قبیل تشبیه، استعاره مجاز، کنایه و اغراق نمایانده می شود که معمولا در شعر حماسی، اغراق مبتنی بر تشبیه و اسناد مجازی است. بررسی نقش هر کدام از این ابزارها در شعر حماسی از دیرباز مورد توجه منتقدان و تحلیل گران آثار ادبی بوده است. در این مقاله ابتدا این منظومه به صورت مختصر معرفی و شناسانده می شود، سپس با مطالعه دقیق همه ابیات آن، نقش و جایگاه هر کدام از این ابزارها در ابلاغ پیام و میزان تناسبشان با شعر حماسی با ذکر شواهد مختلف شعری مورد بررسی قرار می گیرد. این بررسی نشان می دهد که سراینده این اثر از طریق مطالعه و نگرش به شاهنامه فردوسی، با روش ها و فنون زبانی و بیانی شعر حماسی و دقایق و ظرایف آن آشنا شده و به خوبی توانسته است در این زمینه اثر ارزشمندی را پدید آورد.

تعداد نسخ تاریخی مصور به جا مانده از عصر صفوی در قیاس با سایر نسخ مصور آن عصر و همچنین در قیاس با نسخ تاریخی مصور همسایگان مسلمان صفویان، عثمانیان و مغولان هند، نسبتاً ناچیز است. همین امر سبب شده است که پژوهشگران صفویان را نسبت به تصویرگری تاریخ بی توجه قلمداد کنند و این ویژگی را گسستی نسبت به سنت تصویرگری ایران بدانند. از آنجا که مطالعات زیادی در زمینه ی تصویرگری تاریخ در عصر صفوی صورت نپذیرفته است، این مقاله ضمن معرفی و ارزیابی آرای پژوهشگرانی که در این راستا نظریه پردازی کرده اند، و اشاره به کاستی های رویکرد موجود، اهمیت تصویرگری تاریخ نزد صفویان و کارکرد این تصاویر در نظام صفوی را تبیین می نماید. این پژوهش که با استناد به منابع کتابخانه ای و اسناد تصویری به روش توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته، ثابت می کند صفویان نه تنها به تصویرگری تاریخ بی-توجه نبودند، بلکه علاوه بر تصویرگری نسخ خطی، ابزارهای دیگری نیز برای تصویرگری تاریخ در اختیار داشتند و تعداد آثار بجا مانده معیار مناسبی برای قضاوت رویکرد آنان به تصویرگری تاریخ نیست. نتایج این پژوهش نشان می دهد که آنچه تصویرگری تاریخ نزد صفویان را متمایز ساخته است، نه در کمیت، بلکه در کیفیت و کاربرد این تصاویر است.