هدف مقاله حاضر آن است تا نشان دهد مبحث "اسم جامد و مشتق" در دستور زبان فارسی، الگو برداری نادرستی از قواعد زبان عربی بوده و منطبق با ساختمان زبان فارسی نیست؛ زیرا فارسی از گروه زبان های ترکیبی است و عربی از گروه زبان های اشتقاقی. مولف با نقد سه دیدگاه متناقض دستورنویسان فارسی درباره اشتقاق، نتیجه می گیرد که مبحث اشتقاق در فارسی محدود به "اسم" نیست، بلکه دیگر انواع کلمه نیز ساخت اشتقاقی دارند. در پایان پیشنهاد می کند، با گسترش دامنه اشتقاق به حوزه کلمات مرکب، تمام کلماتی که دستوریان مشتق شمرده اند زیرمجموعه کلمات مرکب به حساب آید و کلمات مرکب به دو گروه: مشتق و غیر مشتق، تقسیم شود.

در فارسی امروز، واژه ترکه از جمله واژه های بسیار رایج است. این واژه، در فرهنگ نفیسی «شاخه بلند و باریک وسبز از هر درختی» و، در لغت نامه دهخدا، «شاخه جوان و تر و باریک» معنی شده است. به نظر نگارنده، ترکه واژه ای است مرکب از دو جز یا دو تکواژ تر و رکه که هر یک جداگانه بررسی خواهد شد.تر در فرهنگ ها و در متون با معانی متعدد آمده است که ذیلا شواهدی برای آن ذکر می شود: 1. تر، «هر چیز تازه و آبدار و سبز و نرم و هر چیز که پلاسیده و پژمرده نشده باشد، مانند گیاه تر و میوه تر». (فرهنگ نفیسی)چوب تر را چنان که خواهی پیچ           نشود خشک جز به آتش راست (سعدی، به نقل لغت نامه دهخدا)و اندروی خرمای تر باشد سخت نیکو. (حدودالعالم، به نقل لغت نامه دهخدا)شواهد دیگر: بوسه تر، ابر تر، شعر تر، شربت تر، کتاب تر، شکرتر، نغمه تر. (لغت نامه دهخدا)2. تره زا: تازه زاییده. (فرهنگ فارسی - کردی)3. tarne tarne (= تازه تازه)، tarne (= تازه، گیاه جوان، انسان جوان). (شکری، ص 332)4. ترچک، جوان، نازک و ترد. معمولا صفت برای رستنی هاست. (فرهنگ لری)5. ترنم، افغانی به معنی آب اندکی که روی زمین یا لباس بپاشد. (کرباسی راوری، ص 91)6. تروفرز و تروند به معنی نوباوه (برهان قاطع) و تردست که جلد و چست و چالاک معنی می دهد. (همان)7. هم چنین واژه هایی که با آب و خیسی مربوط اند، مانند terit (= کاه شسته) (کرباسی راوری، ص 29)، و ترید کردن نان.8. با تبدیل a به e و o، در سنگسری واژه terne (= باد شمالی که با رطوبت توام است) و در لاسگردی و شهمیرزادی towrune یا torvone (= ترانه، جوان، آبدار).9. تر متاری (= بسیارتر، نمناک)، تریان یا ترنیان «طبق و سبد پهنی که از شاخ های باریک چوب ببافند» که در این جا نوعی رابطه معنایی مشهود است. بیرون شد پیرزن سوی سبزه             و آورد پژند چیده بر تریان (لغت فرس)10. terek «شاخه سبز و تازه درمنه». (واژه نامه راجی)11. tere «نسل تازه و جوان را گویند» در ضیابر گیلان، از توابع صومعه سرا، نیز در ارمنی واژه های ذیل را داریم: tarm «خیس، تازه، شاخه، فرزند، جوان». (فرهنگ های ارمنی)12. تراهی «میوه نوباوه و نورسیده» (برهان قاطع). شاید از همین ریشه باشد واژه tārak «خربزه نارس» در سیستانی. (واژه نامه سیستانی)13. ترمرگ (به زعم نگارنده به معنای «جوان مرگ») لفظی است که والدین در افغانستان برای نفرین فرزندانشان به هنگام خشم بر زبان می آورند...

گویش گیلکی یکی از گویش های ایرانی نو و از گروه گویش های حاشیه دریای خزر است. ویژگی های آوایی این گویش نشان می دهد که به شاخه زبان های ایرانی شمال غربی تعلق دارد. گویش گیلکی، مانند بسیاری از گویش های دیگر ایرانی رایج در محدوده جغرافیایی ایران، به سبب ارتباط روزافزون گیلک زبانان با فارسی زبانان و تاثیر فراوان زبان رسمی از طریق گسترش دامنه رسانه های گروهی، به تدریج در حال از دست دادن اصالت زبانی خویش است. بسیاری از لغات اصیل این گویش جای خود را به لغات زبان فارسی داده اند و احیانا به بوته فراموشی افتاده اند. نگارنده، در این مقاله، کوشیده است چند واژه گیلکی را، که بیشتر آنها در نزد نسل جوان از یاد رفته اند، مختصرا از نظر ریشه شناسی بررسی کند. این واژه ها عموما از فرهنگ گیلکی گردآورده منوچهر ستوده (تهران 1332) و فرهنگ لغات و اصطلاحات و ضرب المثل های گیلگی گردآورده شادروان احمد مرعشی (تهران 1355) استخراج شده اند...

فرض کنید A یک جبر باناخ یکدار و D روی A باشد. فرض کنید}به ازای هر عدد طبیعی n، K={x Î rad A : Dn x Î rad A در این صورت D ایده آلهای اولیه A را پایا نگه می دارد اگر و فقط اگر K بسته باشد. همچنین ثابت می کنیم که برد D مشمول در رادیکال است هر گاه اشتقاش القایی dk : A/K®A/K مرکز ساز باشد، یا K بسته و dk بطور طیفی کراندار باشد. نتایج دیگری نیز به دست می آوریم.

مبحث اشتقاق از شاخه های علم صرف و واژه شناسی است. در این مقاله ضمن معرفی اشتقاق و جایگاه آن در میان دانش های زبانی عربی، گونه های مختلف اشتقاق و ساختار آنها بررسی شده و آراء و نظریات صاحبنظران زبان عربی در باره اشتقاق به بحث گذاشته شده است.

نوشتار پیش رو بر آن است تا بر اساس معیارهای پنج گانه کوربت (2010)، متعارف بودگی فرایند اشتقاق و وندهای اشتقاقی در فارسی را از منظری رده شناختی واکاوی کند. بدین منظور تعداد (195) وند اشتقاقی به مثابه داده های پژوهش در نظر گرفته و معیارهای متعارف بودگی کوربت بر آن ها اعمال شد. نتایج پژوهش نشان می دهند که در مجموع، (68) وند اشتقاقی فارسی از مجموع (195) وند، معیارهای متعارف بودگی را به میزان یک درجه رعایت نکردند. تنها معیاری که از سوی این (68) وند رعایت نشد، معیار «تجزیه پذیری» بود. در این میان، نامتعارف ترین وند فارسی، پسوند-ale نسبت است که دو معیار تجزیه پذیری و شفافیت صوری را رعایت نکرده است؛ از این رو می توان چنین نتیجه گرفت که (34%) وندهای اشتقاقی فارسی، به میزان یک درجه از متعارف بودگی فاصله دارند. نظام اشتقاق فارسی اگر به طور کامل متعارف می بود، باید (975) امتیاز از پنج معیار متعارف بودگی کسب می کرد، اما با احتساب (71) عدم امتیازگیری، (904) امتیاز کسب کرده است، یعنی به میزان (29/7%) از متعارف بودگی فاصله گرفته است؛ یا به عبارت دیگر به میزان حدود (93%) متعارف است. این میزان از متعارف بودگی نشان می دهد نظام اشتقاق فارسی، با وجود وندهای غیر زایای خود، به نمونه متعارف این نظام در میان زبان های دنیا بسیار نزدیک است.

روزه در نگاره اول چنین به نظر می رسد که واژه روزه با واژه روز، به مناسبت آن که زمان اجرای این فریضه تمام روز را در بر می گیرد، مربوط است. با دلایلی که ذکر خواهد شد، نشان خواهیم داد که این ربط ظاهری است و کلمات روزه و روز، به احتمال قوی، با یکدیگر مربوط و هم ریشه نیستند.   نخست یادآور می شویم که روزه، به عنوان فریضه آیینی، مختص به دین مبین اسلام نیست و در بیشتر ادیان دیگر نیز با تشریفات و ویژگی های خاص خود وجود دارد. مسلم است که در بسیاری از این ادیان زمان اجرای فریضه روزه بخشی از شب و حتی تمام شب را در بر می گیرد. برای نمونه، روزه مومنان مسیحی را در دو عید معروفشان یادآور می شویم که از نیمه شب آغاز می شود و تا عصر روز بعد ادامه می یابد. علاوه بر این، بسیار منطقی است که بپذیریم آنچه در طول اجرای فریضه روزه، چه در دین اسلام و چه در ادیان و مذاهب دیگر، مهم تلقی شده و منظور نظر شارع بوده نفس محدودیت خوردن و آشامیدن یا پرهیز از آن است نه زمان آن (شب یا روز). دیگر آن که در برخی از زبان های هندواروپایی کلمه ای که برای رساندن مفهوم روزه به کار می رود با کلمه روز در آن زبان ها ربطی ندارد. برای نمونه، در زبان سنسکریت، کلمه anāhāra- به معنی «روزه» مرکب است از an- (پیشوند نفی) و āhāra به معنی «خوراک» anāhārin) «روزه دار»( که بر روی هم «دوری از خوراک، پرهیز از خوراک» معنی می دهد. یا، در همان زبان، کلمهanaśana-  به معنی «روزه» مرکب است از an- (پیشوند نفی) و aśana- مشتق از aśnāti به معنی «خوردن» که باز بر روی هم «دوری و پرهیز از خوراک» معنی می دهد. در زبان یونانی نیز، کلمه vησ τεία به معنی «روزه» و vῆστιs به معنی «روزه دار» (لفظا: «نخورنده») مرکب هستند از vη- (پیشوند نفی) و جز مشتق از δω ἔ به معنی «خوردن». هم چنین، در زبان ایرلندی، کلمه troscaim به معنی «روزه» احتمالا مشتق است از trat به معنی «تشنگی»...  

زبان شناسان عرب از آغاز تاکنون پژوهش های ژرف و گسترده ای را پیرامون زبان عربی، به ویژه در زمینه لغت شناسی و تصریف و قوانین تغییر و تحول واژگان و اصول و ریشه یابی آن، انجام داده اند. این کاوش ها به شناخت گونه های مختلف واژگان و تشخیص قواعد حاکم بر دگرگونی های آن انجامید. نتایج حاصل از این مطالعات و بررسی ها در پیدایش علم صرف (Morphology) و نگارش لغت نامه های زبان تجلی کرد، و در اثر این پژوهش ها قواعد اشتقاق و واژه سازی عربی قانونمند گردید. در این مقاله با بهره گرفتن از منابع و ماخذ قدیم و نوین، به تعریف و توضیح اشتقاق و واژه سازی، انواع اشتقاق و قواعد و قوانین حاکم بر آن پرداخته شده است.