در این مقاله سعی شده است تا با ورود به رشته های تاریخ، جامعه شناسی و علوم سیاسی، پیوندی میان مباحث نظری و عملی برقرار شود. بنابراین، مهم ترین دغدغه مقاله حاضر این است که رابطه بین انفال و مدرنیته چه می باشد؟ آیا انفال یا نسل کشی کردهای عراق نسبتی با مدرنیته دارد؟ و آیا می توان آن را محصول مدرنیته دانست؟ با تبیین و توضیح مدرنیته و برجسته کردن دوگانگی های مدرنیته، انفال را در پرتو این دوگانگی ها مورد بررسی و واکاوی قرار داده ایم. برای آزمودن سوالات مقاله، از نظریه مدرنیستی و رهیافت های انتقادی آن بهره گرفته و برای تحلیل داده ها نیز از روش توصیفی- تحلیلی استفاده نمودیم. فرض مقاله بر این است که انفال محصول چهره ژانوسی از مدرنیته است. یافته های مقاله حاکی از آن است که انفال محصول دوگانگی مدرنیته بوده و مدرنیته در مواجهه با انفال، چهره تاریک خود را نشان داده است. چهره ای که به وسیله عقلانیت ابزاری که خود ناشی از مدرنیته می باشد، رشد و گسترش یافته است. عقلانیت ابزاری با خود بروکراسی، ارتش و تکنولوژی را به همراه آورده که نتیجه آن، در عین رهایی بخش بودن، در دست دولتی چون بعث افتاد که در نهایت، انفال محصول مستقیم آن است.

تاریخ اندیشه سیاسی غرب را به طور کلی می توان به سه پارادایم پیشامدرن، مدرن و پسامدرن تقسیم نمود. مقاله حاضر تلاش دارد که ضمن طرح مبانی جهان بینی مدرن و پسامدرن، با استفاده از روش مقایسه ای به مطالعه مولفه هایی همچون معرفت شناسی، هستی شناسی و انسان شناسی در دو پارادایم مدرن و پسامدرن بپردازد. به عبارت دیگر هدف از طرح بحث حاضر، بررسی دستگاه فکری مدرنیته و عناصر بنیادین تشکیل دهنده آن که طی دوران تکوین جهان، جامعه و انسان مدرن فراهم آمدند از یکسو و شناخت فرایند نقد پسامدرن از سوی دیگر است. بنابراین نوشته حاضر می کوشد که سه قسمت اصلی اندیشه در دو پارادایم مدرن و پسامدرن را با هم مقایسه نماید تا به ناهمسانی و ناهمگونی های این پارادایم های متعارض از منظر معرفت شناسی، هستی شناسی و انسان شناسی پی ببرد.

بحث کنونی بر این نظر استوار است که ضمن طرح مبانی جهان بینی مدرن، مولفه های اساسی رویکرد نقادانه پسامدرن را به بررسی گذارد. در این گفتار نخست، درباره خردگرایی و انسان باوری مدرن؛ دو اصل محوری مدرنیته بحث می شود و تاثیر آنها را در تشکیل جهان، جامعه و انسان مدرن می سنجد. در خلال بیان این دو اصل و در ذیل آنها به برخی دیگر از اصول مدرنیته بنابر ضرورت، تناسب و پیوستگی با این اصول اشاره می شود.در گفتار دوم، رویکرد پسامدرن در مواجهه با مدرنیته به بحث گذاشته شده است. رویکرد نقادانه اخیر در نقد فراگیر و ساختار شکنانه از کلیت عقلانیت مدرن، از سنت اندیشه خردگرایی انتقادی می گسلد و با لحنی آخر زمانی درباره مدرنیته، هر گونه امکان عرضه بدیلی در قالب پروژه مدرنیته را منتفی می شمارد. پسامدرنیسم با گریز از این سنت و نفی فراگیر عقل مدرن هر گونه امکان آزادی از مهار عقلانیت ابزاری و نفی استیلای آن بر جامعه کنونی را دور از دسترسی می پندارد و از این رو، از یکسو به محافظه کاری و از سوی دیگر به هیچ انگاری (نیهیلیسم) می گراید.

چکیده فارسی:مدرنیته، ویژگی دنیای جدید است که از غرب آغاز و تا شرق دامن گستراند. پرسش مهم این است که گوهر مدرنیته چیست و آیا با اسلام قابل جمع است؟ گوهر مدرنیته از نظر دکارت، ابژکتیویته و از نظر کانت سوبژکتویته است. ابژکتیویته و سوبژکتیویته در فلسفه دکارت و کانت به معنای اصالت دادن به فاعل شناسای انسانی است، انسانی که هستی موجودات دیگر، حتی خدا و وحی توسط او تعیین می گردد. این گوهر، ممکن است به شناخت و اثبات خدا برسد یا نسبت بدان، شک ورزد و یا اینکه آن را انکار کند و در هر سه حال، فاعل شناسای الهی که به چیستی عالم و آدم بپردازد و از چگونگی تغییر آنها سخن بگوید، در پارادایم مدرنیته پذیرفته نیست. این مطلب نه تنها در مدرنیسم، بلکه در پست مدرنیسم نیز ساری و جاری است. همه دستاوردهای عصر مدرن، اعم از فلسفه، دانش، تکنولوژی و صنعت، سیاست، امنیت، معنویت، سلامت، هنر و معماری، رسانه و ارتباطات و...، جملگی از عقلانیت خودبنیاد و نفسانی انسانی سرچشمه گرفته است.اسلام با اینکه عقلانیت مستقل از وحی را می پذیرد، لکن با سوبژکتویته مخالف است و بر فاعل شناسای الهی تاکید می ورزد. این مخالفت به معنای مخالفت با همه دستاوردهای عصر مدرن نیست. عقلانیت اسلامی به متدینان کمک می کند تا با رویکرد انتقادی و گزینشی به دستاوردهای مدرن بپردازند.   چکیده عربی:تمثل الحداثة احدی خصائص عالمنا الراهن و التی انطلقت فی الجانب الغربی من الکرة الارضیة و اخذت بالتمدد نحو الشرق، و من هنا اقتضت الضرورة تسلیط الاضواء علی المراد من الحداثة و ما هی حقیقتها و هل فی الامکان الجمع بینها و بین الدین الاسلامی؟ فقد ذهب دیکارت الی ان جوهر الحداثة یتمثل فی objectivity و عند کانت انهsubjectivity  و یعنیان فی فلسفة کانت و دیکارت منح الاصالة للانسان هو الذی یضفی علی الاشیاء بما فیها الله تعالی و الوحی وجوداتها فقد یصل الانسان الی وجود الله و اثباته و قد یشک فیه أو ینکره و فی الحالات الثلاثة لا مجال للفاعل الالهی فی دائرة (بارادایم) الحداثة و لم تسلم بذلک. و لم ینحصر الامر فی الحداثة بل تعداه الی ما بعد الحداثة فکل معطیات عصر الحداثة الاعم من الفلسفة و العلم و التکنولوجیا و الصناعة و السیاسة و الامن و المعنویة و الصحة و الفن و العمران و الاتصالات و.... تنبع من عقلانیة النفس الانسانیة. الا الاسلام فی الوقت الذی یعترف باستقلالیة العقل عن الوحی لکنه فی الوقت نفسه یرفض ال subjectivity و یؤکد علی فاعلیة الله و لا یعنی ذلک رفض جمیع معطیات عصر الحداثة بل العقلانیة الاسلامیة تمنح المؤمنین خاصیة النظر الی الاشیاء نظرة نقدیة و انتقائیة لتلک المعطیات.

این مقاله به تحلیل فرهنگی خانه روستایی در گذشته و اکنون می پردازد و خانه را به مثابه یکی از مولفه های اصلی سبک زندگی جهت فهم کلیت زندگی روستایی مطالعه می کند. در این نوشتار ابتدا اثرات مدرنیته بر تحول فرهنگ خانه در زمینه هایی چون امروزی شدن، عقلانی شدن، شهری شدن، عرفی شدن، جهانی شدن، فردی شدن، دموکراتیک شدن، رسانه ای شدن، تجاری شدن و بوروکراتیک شدن بررسی می شود و سپس با ارایه توضیحی مردم نگارانه از زادگاه نگارنده این تحولات در یک خانه روستایی ایران بررسی می شود. این مطالعه نشان می دهد که ویژگی های خانه روستایی که عبارت بودند از کالای اقتصادی نبودن، پیوند گسست ناپذیر با روستا، زادگاه و پرورشگاه بودن، آمیختگی با اسطوره ها و روایت های تاریخی خانوادگی، همزیستی با طبیعت و فقدان حریم خصوصی دگرگون شده است و از این رو دیگر نمی توان با رویکردهای کلاسیک که روستا را مقر سنت و شهر را مقر مدرنیته می دانستند به مطالعه آن پرداخت. به باور نگارنده نوعی «مدرنیته روستایی ایرانی» در روستاهای ایران شکل گرفته است.

با ورود تمدن جدید غرب به ایران در دهه های اخیر فرهیختگان ایرانی رویکردهای متفاوتی نسبت به آن داشته اند. از جمله متفکران بزرگ معاصر که در خصوص تجدد موضع گیری نموده و اندیشه او مبنای انقلاب اسلامی قرار گرفته، امام خمینی (ره) است. به نظر می رسد امام خمینی تجدد را شامل ماده (ظواهر) و محتوا دانسته، اسلام و علما را مخالف ظواهر تجدد نمی داند. اما در برابر محتوای فرهنگ غرب ایستادگی کرده، پذیرش آن را باعث غرب زدگی و انحطاط جامعه ایرانی می داند. در این مقاله تلاش شده است با روش اسنادی و تحلیل محتوا، نگاه امام خمینی به تجدد از زوایای مختلف بررسی شود.

در این مقاله سعی داریم تا وضعیت دینداری دانشجویان دانشگاه ها در مقایسه با غیر دانشجویان را نشان دهیم. آن چه موجب توجه به این موضوع شده، تاکیدی است که در تحقیقات اجتماعی بر رابطه بین مدرنیته و سکولاریسم وجود دارد. هر چند تاکنون پیتر برگر از نقد نظرش در مورد دست یابی به سکولاریسم به عنوان نتیجه مدرنیته دست کشیده است، هنوز این داعیه وجود دارد که افراد با تحصیلات بالاتر در مقایسه با افراد دارای تحصیلات کمتر، افراد در دانشگاه در مقایسه با افراد خارج از دانشگاه، نسبت به ارزش ها و رفتارهای دینی بی اعتنا هستند. سعی شده است تا ضمن استفاده از چارچوب مفهومی برگر، و توجه به ابعاد دینداری (بعد اعتقادی، رفتاری در سطح رسمی و غیر رسمی و نگرشی) با روش پیمایش به بررسی وضعیت دینداری این دو گروه پرداخته شود. نتایج به دست آمده تایید کننده نظر برگر دوم است. به عبارت دیگر، نتایج نشان دهنده دینداری دانشجویان و افراد غیر دانشجو با اختلاف کم است. با این وجود، همه افراد از الگوی واحدی در دینداری پیروی نمی کنند. بدین لحاظ است که به کارگیری اصطلاح «دینداری چند وجهی» برای بیان وضعیت دینداری این دو گروه در تهران از اعتبار بیشتری برخوردار است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

پرسش اصلی این نوشتار به نسبت میان مدرنیته و حقوق دینی باز می گردد. علت طرح این پرسش، ورود یا پیوند عناصری از دنیای مدرن به جامعه ایران است که تقریبا تمامی مظاهر زندگی فردی و جمعی کشور را تحت تاثیر قرار داده و مشکلات و پیچیدگی هایی فراوان در ساختارهای بنیادین و فرهنگ جامعه به وجود آورده است. شناخت، تحلیل و رفع آن مشکلات در حوزه های ارزشی و حقوقی به طور جدی به شناخت مدرنیته و تاثیر آن بر حقوق دینی وابسته است. بر این پایه، ضروری است به سه پرسش پاسخ داده شود: یکم، زمینه بروز پدیده مدرنیته در غرب چه بود؟ دوم، عناصر مولف مدرنیته کدام بودند؟ سوم، مدرنیته چه دگرگونی هایی در نظام حقوقی سنتی ایجاد کرد یا حقوق مدرن چه ویژگی هایی پیدا کرد؟در بحث از زمینه مدرنیته به عناصر عینی و معرفتی اشاره خواهد شد. عناصر مولف مدرنیته نیز به دو دسته عینی و معرفتی دسته بندی خواهند شد. مدرنیته، به این بیان، حقوق را در چهار جهت دگرگون ساخت: هدف قانون، منبع آن، روش استدلال و استنباط حقوقی و مرجع صالح قانون گذار در نظام حقوقی. با این دگرگونی ها، حقوق مدرن، از یک سو، نتیجه تعاملات دنیای مدرن بود و از دیگر سو، وجود آن، دنیا را تامین و تضمین می کرد. اکنون برای این که حقوق دینی در یک زندگی مدرن معنا و تداوم یابد، به ناچار باید در جهات چهارگانه پیش گفته دگرگونی ایجاد شود.همه سخن در این است که آیا عناصر زندگی مدرن در این مرز و بوم به نحو اغلبی یا اکثری به وجود آمده اند؟ اگر نه، آیا باید آنها را ایجاد کرد؟ زمینه پاسخ گویی به این دو پرسش با پرداختن به پرسش از مسایل واقعی و جدی جامعه فراهم می شود. همچنین، از آن جا که عناصر مدرنیته از چیستی همه یا هیچ برخوردار نیستند یا بهتر است بگوییم ماهیتی مدرج دارند، البته گزینش پاره ای از دستاوردهای نظری و عملی دنیای مدرن، به شرط بومی ساختن آنها، به حل و رفع آن مشکلات کمک خواهد کرد.