این مقاله به دنبال دو هدف است: نخست برقراری ارتباطی میان معنای «موجود» و موجودیت وجود، و دوم تنظیم استدلالی نو در دفاع از موجودیت وجود. استدلال خواهد شد که بنا بر فرض های معقولی که مورد قبول صدرا نیز هستند، میان ادعای اشتقاق معنایی «موجود» و موجودیت وجود رابطه نزدیکی وجود دارد. برای این کار ابتدا از این تز دفاع خواهد شد که در حضور فرض های معقول و مورد پذیرش صدرا، «موجود» به معنای اشتقاقی بر چیزی صدق می کند اگر و تنها اگر «وجود» بر چیزی صدق کند. سپس شواهدی ارائه خواهد شد که از نظر صدرا «وجود» بر چیزی صدق می کند اگر و تنها اگر وجود موجود است. نتیجه معادله ای است بین صدق اشتقاقی «موجود» و موجودیت وجود. پس از آن شواهدی ارائه خواهد شد که طبق نظر صدرا «موجود» به لحاظ معنایی مشتق است. حاصل، استدلالی خواهد بود برای موجودیت وجود بر پایه صدق اشتقاقی «موجود». این استدلال در متون صدرا یا شارحانش نمونه مشابهی ندارد.

توجه به حاق وجود در اگزیستانسیالیسم و گذر از سنت فلسفی معرفت شناسانه، جریان عمیق فلسفی تازه ای را در غرب به وجود آورد که تاثیر عمده ای در اندیشه فلسفی معاصر غربی گذاشت. در فلسفه اسلامی توجه به حقیقت وجود و گذر از تبیین ماهوی نیز جریان پرتوان جدیدی را در فلسفه اسلامی ایجاد نمود که بسیاری از مسایل عمده فلسفی را تحت تاثیر این نگرش عمیق قرار داد و به تدقیق های بسیاری در مسایل فلسفی انجامید. در نگاه آغازین این دو تحول مشابه به نظر می رسند و شاید به نظر آید یک جریان در دو حوزه باشند که به نتایج همسویی بیانجامد؛ اما برای شناخت مشابهت ها و مغایرت ها تدقیق های بسیاری لازم است. در این نوشتار درصددیم با واکاوی وجود در هر یک از این دو جریان، مقایسه ای اجمالی بین آن ها داشته، محورهای اصلی مقایسه وجود بین این دو نگرش فلسفی را نشان دهیم.

این نوشتار به گزارش و بررسی یکی از مهم ترین دیدگاه ها در رد وجود محمولی، یعنی بحث اشاره پذیری/ اشاره ناپذیری، می پردازد. همچنین نشان می دهد اغلب ادعاهای زیر از قوت چندانی برخوردار نیستند: 1. وجود مطلقا محمول نیست، 2. وجود محمول منطقی نیست، و حتی، از جهاتی، این ادعای معتدل تر که می گوید: 3. گرچه وجود به صورت موضوع ـ محمولی محمول منطقی نیست، می توان آن را محمول منطقی به شمار آورد. برای این منظور دیدگاه برگزیده به کمک تساوی وجود و اشاره پذیری، تحلیلی از وجود محمولی در فلسفه اسلامی ارائه می کند و نشان می دهد در دو بحث نخست دیدگاه مطرح در فلسفه و منطق دوره اسلامی قابل دفاع و تقویت است و در بحث سوم نیز دیدگاه های رقیب در تحلیل منطقی، بر فلسفه و منطق دوره اسلامی ترجیحی ندارند. همچنین، این جستار، با اصلاح مبنای فلسفه اسلامی، اشاره پذیری معدوم به اشاره عقلی تبعی و غیرمستقیم را می پذیرد.

می دانیم در مساله فلسفی «اصالت وجود یا ماهیت»، فارغ از پیش فرض های برخی اهل نظر و با لحاظ یای مانعه الخلو، چهار حالت متصور است. غالب اندیشمندان مسلمان در این باره نظریه ای را مطرح داشته و بعضی از آنان نیز به سود دیدگاه خود دعوی برهان نموده اند، لیکن ورود ایشان به این مساله، حکایت از عدم اتفاق نظر پیرامون مبادی تصوری و تصدیقی مربوطه دارد. در این میان، اطلاقات متعدد مفاهیم «وجود» و «ماهیت» از جمله مهم ترین مبادی تصوری مساله مزبور است. در نوشتار پیش رو با تکیه بر اطلاقات «وجود» در نزد متفکرانی که آگاهانه به این مبحث ورود نموده اند و تحلیل و مقایسه آنها با یکدیگر به لحاظ تاثیرپذیری و تطبیق، نشان داده می شود که نزاع اصالت یا اعتباریت وجود، مساله ای برهان پذیر نیست تا با اثبات یک نظریه، سایر نظرات را از میدان برون راند، بلکه سرنوشت این مساله صرفا بر تلقی اولیه هر اندیشمندی از مفهوم «وجود» ابتنا دارد. از آن جا که برخی اطلاقات «وجود» متضمن ترکیب انضمامی آن با ماهیت است دیگر نمی توان از بی اعتباری اصالت توامان آن دو سخن گفت.

بنابر دیدگاه های فلسفی رایج، موضوع فلسفه اولی عبارت است از «وجود مطلق» یا «موجود از آن جهت که موجود است»؛ ولی روشن است که درستی این سخن، مشروط است به اینکه وجود، حکم پذیر باشد؛ یعنی اتصافش به برخی احکام و اوصاف، ممکن باشد. ادعای این مقاله آن است که در وجود، چنین شرطی امکان تحقق ندارد. بنابراین وجود، حکم ناپذیر است و ممکن نیست که «وجود مطلق» یا «موجود از آن جهت که موجود است» موضوع فلسفه باشد.

بررسی تاریخچه و سیر تطور بحث وجود ذهنی، موجب روشن شدن مسائل آن از میان رد و اثبات های حکیمان خواهد شد و این امر باعث مشخص شدن جایگاه امروز ما در این مبحث و بالتبع مقدمه حرکت در راستای پاسخ به مسائل آن خواهد بود. بررسی دگرگونی نظریه های وجود ذهنی نشان می دهد که رخنه های حاصل از ادراک معدومات و تبیین ناپذیری جهل و کذب و خطا، نظریه اضافه را با مشکل روبه رو کرده است. از سویی واقع گرایی معرفت شناختی، اصالت وجود، گزاره های الهیاتی و اصول فلسفی دیگر از مواضعی است که تعهد به آن، نظریه پردازی درباره وجود ذهنی را چه در بعد هستی شناختی و چه در بعد معرفت شناختی با صعوبت همراه نموده است.

مساله تشکیک وجود یکی از مسائل عمیق و اساسی فلسفه ملاصدرا است که در حل بسیاری از مسائل دیگر نقش عمده و تعیین کننده ای ایفا می نماید.این مساله در عین ساده بودن بسیار بغرنج و پیچیده است و با توجه به دشواری این مساله پرسش اصلی این است که آیا تشکیک وجود در فلسفه ملاصدرا همان وحدت تشکیکی هستی است یا وحدت شخصیه وجود؟در این نوشتار بعد از ذکر تاریخچه مختصر و تحلیل فلسفی این مساله در پاسخ به پرسش مذکور، بیان گردیده است که ملاصدرا به مساله تشکیک حقیقت هستی پرداخته است و در تحلیل های عقلی خود رفته رفته از شیوه تشکیکی وجود فاصله گرفته و به شیوه عرفانی (وحدت شخصیه) نزدیک شده و به آن تصریح کرده است.