کشور ایران از جمله کشورهایی است که در کمربند بیابانی دنیا قرار گرفته است و این نکته باعث شده است تا در کنار مساله استعداد ذاتی ایران برای بیابانی شدن، برخورد نادرست انسان ها با منابع طبیعی این روند را تشدید کند. یکی از نکاتی که در اینجا باید به آن توجه شود مساله کشاورزی است که در کشور ما کمتر به آن اهمیت داده شده است. به همین منظور لازم است تا تحقیقاتی بر روی اراضی کشاورزی صورت گیرد تا برای هر منطقه مشخص گردد که آیا کشاورزی منجر به تخریب اراضی می شود یا خیر؟ برای دستیابی به این منظور منطقه ای در خدابنده در استان زنجان به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب و با توجه به مطالعات خاکشناسی انجام شده، بلوک هایی در آن متمایز گردید و سپس انواع کشاورزی را در این بلوک ها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی مورد مقایسه قرار دادیم نقشه های مختلف منطقه شامل شیب، جهت، طبقات ارتفاعی به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. در کنار آن عملکرد محصولات بررسی گردید. در هر قسمت از اراضی کشاورزی، نمونه برداری از خاک انجام شد و فاکتورهای خاک در عمق سطحی 0-30 سانتیمتری و در دو گروه اصلاح خاک شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم و ماده آلی و آهک و فاکتورهای تخریب خاک شامل شوری، اسیدیته و نسبت جذب سدیم اندازه گیری شدند. مطالعه فاکتورها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی نشان داد که بین تیمارها اختلاف معنی داری وجود دارد و مقایسه میانگین تیمارها، به روش مقایسه میانگین دانکن تیمارها، اراضی دیم پرشیب )بالاتر از 8 درصد( را در مجموع به عنوان نامناسب ترین تیمار با توجه به امتیاز دهی هر یک از فاکتورها و تیمار اراضی آبی چند کشتی را به عنوان بهترین تیمار معرفی کرد.

آب و هوا یکی از عوامل اصلی محیطی است که تمامی مظاهر حیات را تحت تاثیر خود قرار می دهد. کاشت واقع بینانه محصول به درک صحیح از شرایط آب و هوایی بستگی دارد. آگاهی از ویژگی های رطوبتی در طور سال زراعی به خصوص در سطح مناطق دیم خیز که زراعت تنها به آن وابسته است، از اهمیت خاصی برخوردار است. آگاهی از میزان بارش سالانه، فصلی، ماهانه، تاریخ آغاز و خاتمه بارش، طور دوره بارش، میزان بارش در سطوح اطمینان مختلف، موازنه آبی، دوره های تر و خشک کوتاه مدت، تعداد روزهای بارانی و بالاخره خشکسالی ها برای برنامه ریزی عملیات مختلف کشاورزی نظیر آماده سازی زمین، کاشت، کود دهی، درو، خرمن کوبی و خشک کردن محصول و غیره بسیار سودمند است و این امر به کاهش خطر برای محصولات زراعی و استفاده بهینه از منابع محدود کمک می کند. در این تحقیق ویژگی های بارش و موازنه آبی از نظر هواشناسی و اقلیم شناسی کشاورزی مورد تحلیل قرار گرفته تا قابلیت ها و محدودیت های رطوبتی در طور سال زراعی برای کشت گندم دیم مشخص شود. منطقه مورد مطالعه در غرب ایران، در شرق استان کرمانشاه قرار داشته و شامل دشت های صحنه، بیستون، هرسین و کرمانشاه است. تحلیل موازنه آبی گندم دیم در طی هر یک از مراحل رویشی نشان می دهد که مرحله جوانه زدن در 75%، سبز شدن در 50%، سه برگی شدن در 75% و پنجه زدن در 87.5% از سال ها با تنش آبی مواجه بوده است. بنابراین چنین می توان نتیجه گرفت که علیرغم تامین شدن حداقل بارش مورد نیاز سالانه گندم دیم در سطح منطقه، به علت عدم توزیع مناسب آن در طول سال زراعی نیاز آبی گندم دیم به طور کامل تامین نمی شود.  

استفاده از اراضی بر حسب توانایی و استعداد آن از نکاتی است که باید در مدیریت بهینه مناطق مختلف مورد توجه قرار گیرد. از طرفی فرایند تبدیل اراضی مرتعی به دیم کاری و نحوه تاثیر آن بر پدیده فرسایش از معضلاتی است که باید به دقت بررسی گردد. از همین رو پژوهش حاضر به منظور بررسی تولید رواناب و رسوب در کرت های آزمایشی در دو کاربری مرتع و دیم زار با شیب 5 درصد با استفاده از باران ساز انجام شد. تحقیق حاضر در بخشی از حوزه آبخیز تیرگان واقع در شهرستان درگز استان خراسان رضوی طی فصل تابستان 1388 اجرا گردید. آزمایش های مذکور در دو موقعیت بالا و پایین شیب و در دو جهت شرقی و غربی در هر دو کاربری و با استفاده از شبیه سازی باران با شدت بارش 1.7 میلی متر در دقیقه انجام گردید. آستانه رواناب در هنگام آزمایش تعیین و مقدار رواناب و رسوب در ظروف مخصوص جمع آوری و تجزیه و تحلیل گردید. نتایج این بررسی نشان داد که به طور متوسط رواناب در کاربری مرتع 3.36 دقیقه زودتر از کاربری دیم زار شروع شده و حجم رواناب 2.3 برابر شده است. بنابراین میزان رسوب در بالادست جهت شرقی مرتع کمتر از دیم زار بوده، حال آن که در سایر موارد تفاوت معنی داری مشاهده نشد. همچنین میزان گل آلودگی در کاربری دیم زار بطور معنی داری بیش از مرتع بود.

در این پژوهش 220 جدایه ریزوبیومی از دو دشت عمده کشت دیم عدس یعنی دشت مغان و دشت کوهین نمونه برداری و مورد آزمون قرار گرفت. با انجام آزمایش های آزمایشگاهی و گلخانه ای از صحت جنس، گونه و خلوص 184 سویه ریزوبیوم لگومینوزاروم بیووار ویسیه (Rlv) Rhizobium leguminosarum b.v. viciea (lenti) هم زیست عدس اطمینان حاصل شد. در تست تحمل به شوری جدایه های ریزوبیومی هم زیست عدس از محیط کشت BTB+YMA و نمک NaCl در شوری های 10، 20، 30، 40 و 50 ds/m انجام شد. از بین 184 سویه ریزوبیومی هم زیست عدس تعداد 101 سویه ریزوبیومی کاملا حساس (EC=10 ds/m) تعداد 25 سویه به عنوان خیلی متحمل و 10 سویه (8+2) به عنوان سوپر استرین های کاملا متحمل به شوری بودند. تعداد باکتری های ریزوبیومی رشد یافته مربوط به دشت کوهین در شوری های 10 تا 50 به ترتیب 55، 51، 50، 27 و 8+29 سویه بود در صورتی که در دشت مغان این اعداد به ترتیب برابر 46، 42، 21، 8 و 2+6 بود، به طور کلی باکتری های ریزوبیومی دشت کوهین تحمل به شوری بیش تری نسبت به باکتری های ریزوبیومی دشت مغان داشتند. در این پ‍ژوهش میزان تحمل به خشکی سویه های ریزوبیومی در محیط کشت PEG+ YMB انجام پذیرفت. در این آزمون میزان خشکی بر اساس دانستیه نوری (O.D) سوسپانسیون باکتریایی تعیین گردید. میزان تحمل به خشکی باکتری های ریزوبیومی در چهار سطح کاملا متحمل، متحمل، حساس و کاملا حساس به ترتیب برابر با O.D>0.5، O.D=0.4-0.5، O.D=0.3-0.4 و O.D<0.3 گروه بندی شد. از بین 10 سوپراسترین (سویه های کاملا متحمل) انتخاب شده در آزمون میزان تحمل به خشکی، باکتری های برتر دشت مغان شامل 6 سویه؛ در صورتی که باکتری های برتر مربوط به دشت کوهین 2 سویه بود. در نهایت امید است که سوپراسترین های انتخابی این مرحله از پ‍‍ژوهش از نظر تحمل به شوری و خشکی بتواند در مراحل بعدی طرح مورد استفاده قرار گیرد.

تغییر غیر اصولی کاربری اراضی به ویژه اکوسیستم های طبیعی، عموما تاثیر قابل توجهی را بر ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاکها و در پی آن میزان روان آب و فرسایش خاک می گذارد. بررسی تغییرات روان آب و فرسایش خاک در پی تغییر خصوصیات خاک و شناخت متغیرهای موثر خاک بر وقوع آن می تواند در بهبود توصیه های مدیریتی و کمی نمودن تغییرات روان آب و فرسایش خاک مفید واقع شود. لذا این پژوهش به منظور بررسی روان آب و فرسایش خاک در خاک های تحت پوشش اراضی جنگلی و مقایسه آن با اراضی زراعی و باغ که منتج از تغییر کاربری جنگل بوده و همچنین شناسایی فاکتورهای موثر در روان آب و فرسایش خاک از بین متغیرهای کمی خاک در محدوده شهرستان ساری صورت گرفته است. سپس در هر یک از کاربری ها، مبادرت به اندازه گیری میزان روان آب و فرسایش خاک طی انجام شبیه سازی باران با شدت ثابت 2 میلی متر بر دقیقه، مدت زمان 15 دقیقه و نمونه برداری خاک در 15 تکرار شد. نتایج حاصله نشان داد که بیشترین و کمترین میزان روان آب به ترتیب در کاربری جنگل و باغ ایجاد شده است. همچنین مقدار فرسایش خاک در اراضی زراعی و باغ به ترتیب 1.76 و 1.36 برابر کاربری جنگل اندازه گیری شد. طبق نتایج ماتریس همبستگی درصد سیلت، رطوبت قبلی و وزن مخصوص ظاهری خاک دارای همبستگی معنی دار مثبت و درصد شن و ماده آلی دارای همبستگی معنی دار منفی با میزان روان آب می باشند. همچنین متغیرهای رس، شن و ماده آلی خاک به صورت ارتباط منفی و درصد سیلت و رطوبت قبلی خاک دارای همبستگی معنی دار مثبت با میزان فرسایش شناخته شدند.

به منظور ارزیابی عملکردهای علوفه خشک ماده خشک برگ و پروتئین خام در هفت رقم یونجه، همدانی، یزدی، سیمرجنسکایا، کدی، کریساری، مانویا و مساسرسا، در شرایط دیم استان کرمانشاه، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار در سالهای 72-1370در ایستگاه اسلام آباد غرب به اجرا درآمد. نتایج به دست آمده از آزمایش نشان داد که بیشترین علمکرد علوفه مربوط به چین اول در هر سال بود. در این چین بین ارقام اختلاف معنی دار وجود داشت ولی در چین دوم اختلافات معنی دار نبود. میانگین سالیانه عملکرد علوفه در بین ارقام تفاوت معنی داری داشت و ارقام کدی و همدانی با میانگین سالیانه (6.52 و 6.27 تن در هکتار) بیشترین و رقم یزدی (3.93 تن در هکتار) کمترین علوفه خشک را دارا بودند. در تجزیه داده های مربوط به دوسال، اثر متقابل رقم در سال معنی دار نشد و ارقام روند تولید خود را حفظ نمودند. برای تولید ماده خشک برگ و عملکرد پروتئین خام بین ارقام، اختلاف معنی دار وجود داشت. رقم کدی بیشترین عملکرد ماده خشک برگ و پروتئین خام را دارا بود. با این حال، از لحاظ آماری تفاوت معنی دار با ارقام همدانی، کریساری و مائوپا نداشت. بین ارقام برای ارتفاع بوته اختلاف معنی دار بود. رقم همدانی با 65.9 سانتی متر و یزدی با 54.2 سانتی متر به ترتیب بیشترین و کمترین میانگین ارتفاع سالیانه را داشتند با توجه به نتایج حاصله، می توان ارقام کدی و همدانی را برای کاشت در سطح وسیع در شرایط دیم استان کرمانشاه با بارندگی متوسط 475 میلی متر توصیه کرد. با این حال رقم کدی با متوسط عملکرد ماده خشک برگ و پروتئین خام بیشتر در هکتار می تواند جایگزین خوبی از نظر کیفیت علوفه برای رقم همدانی باشد.

به منظور بررسی اثرات مختلف پلیمر سوپرجاذب و کود ورمی کمپوست بر عملکرد و اجزاء عملکرد نخود دیم گریت، آزمایشی به صورت فاکتوریل با دو عامل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 94-93 در شهرستان الشتر اجرا گردید. عامل اول پلیمر سوپرجاذب در چهار سطح(عدم استفاده(شاهد)، 200، 100 و 300 کیلوگرم در هکتار) و عامل دوم کود ورمی کمپوست در سه سطح(عدم استفاده(شاهد)، 5/7 و 15 تن در هکتار) بود. بنابر نتایج این آزمایش مقایسه میانگین تیمارها نشان می دهد که حداکثر عملکرد دانه(6/943 کیلوگرم در هکتار) مربوط به سطح سوم سوپرجاذب(200 کیلوگرم در هکتار) و عدم مصرف ورمی کمپوست می باشد که نسبت به شاهد افزایش نشان می دهد. بنابر نتایج آزمایش مقایسه میانگین ها نشان می دهد که حداکثر عملکرد دانه (4/831 کیلوگرم در هکتار) مربوط سطح سوم سوپرجاذب می باشد که نسبت به تیمار شاهد 4/20 درصد افزایش نشان داد. همچنین حداکثر عملکرد دانه (4/798 کیلوگرم در هکتار) از سطح سوم ورمی کمپوست (15 تن در هکتار) بدست آمد که نسبت به تیمار شاهد 3/12 درصد افزایش نشان داد. استفاده از ورمی کمپوست و سوپرجاذب در گیاه گندم در شرایط دیم، موجب بهبود چشمگیر عملکرد و شاخص های عملکردی گردید، این تأثیر مثبت می تواند به قابلیت تحریک کنندگی فعالیت میکروب های مفید خاک توسط ورمی کمپوست و توانایی آن در بهبود جذب عناصر معدنی پر مصرف و کم مصرف و همچنین توانایی در جذب و نگهداری آب نسبت داده شود.

به منظور مقایسه تنوع ژنتیکی، 36 اکسشن از گونه Festuca arundinacea در قالب طرح بلوک کامل تصادفی تحت شرایط دیم با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. صفات مورفولوژیک و عملکرد علوفه اندازه گیری شد. بر اساس تجزیه واریانس تنوع معنی دار در بین اکسشن های مورد بررسی به استثنا صفات روز تا ظهور خوشه و عرض برگ پرچم برای صفات مشاهده شد. اکسشن های 6، 15، 7، 26، 20، 31، 16 و 4 بیشترین و اکسشن های 17، 10 و 29 کمترین عملکرد علوفه خشک را داشتند. همبستگی فنوتیپی معنی داری بین عملکرد علوفه با بیشتر صفات مشاهده شد. به طوری که در بین صفات رویشی، ارتفاع بوته با تمام صفات به استثناء عرض برگ پرچم، همبستگی مثبت (P<0.01) و با طول سنبله همبستگی مثبت ( (P<0.05نشان داد. تجزیه خوشه ای و مقایسه میانگین گروه های حاصل از تجزیه خوشه ای نتایج حاصل از مقایسه میانگین عملکرد علوفه خشک را تایید نمود. بر اساس تجزیه به عامل ها بعد از دوران واریماکس سه عامل استخراج شد که 70 درصد از واریانس موجود در ساختار داده ها را بیان نمود. عامل اول (صفات رویشی)، عامل دوم به صفات طول سنبله و تعداد سنبلچه در سنبله و عامل سوم به صفات زایشی اختصاص یافت. بر اساس مطالعه انجام شده، جمعیت های 3، 31، 32، 36 و 6 برای صفات رویشی و عملکرد نسبت به دیگر اکسشن ها برتر بودند و قابل معرفی به منظور تولید واریته های مصنوعی در شرایط دیم استان کرمانشاه می باشد.

سابقه و هدف: افزایش خشکی خاک دامنه ها و زمین های اطراف خندق سبب تشدید فرسایش خندقی می شود که در نهایت محیط را به سمت بیابانی شدن سوق می دهد. مقدار رطوبت خاک در عمق ها و موقعیت های گوناگون زمین های اطراف خندق و در کاربری های گوناگون متاثر از فرسایش خندقی متفاوت است. این امر برای پایداری اکوسیستم در مناطق خشک و نیمه خشک اه میت به سزایی دارد. بنابراین درک رفتار رطوبتی خاک در مواقع خشک و بحرانی سال جهت ارائه پیشنهادهای مدیریتی بر پایه حفاظت زیستی و احیای پوشش گیاهی زمین های اطراف خندق، ضروری است. هدف این پژوهش، تجزیه و تحلیل تغییرات رطوبت خاک زمین های لسی اطراف خندق با افزایش فاصله از خندق طی فصل خشک و بحرانی سال و مقایسه آن در کاربری های زمین غالب موجود در منطقه می باشد.مواد و روش ها: در این پژوهش یک خندق شاخص در کاربری زراعت دیم رها شده و یک خندق شاخص دیگر در کاربری مرتع انتخاب شدند. در تعیین خندق شاخص، خندق هایی با ویژگی های عمومی مشابه با سایر خندق های موجود در حوزه (از نظر عمق، عرض، طول، شیب محل تشکیل، مساحت حوزه آبخیز بالادست، پوشش گیاهی اطراف و شکل عمومی) انتخاب گردید. برای هر خندق، نمونه های خاک از قسمت های پیشانی خندق، 50 درصد طول خندق و انتهای خندق، در محل های دیواره و به فاصله های 200 و 500 سانتی متری از لبه خندق و از دو عمق سطحی (30-0 سانتی متر) و زیرسطحی خاک (100-30 سانتی متر) در فصل تابستان (از تیر ماه تا شهریور ماه 1391 در فواصل زمانی 15 روزه) با 3 تکرار برداشته شدند و مقدار رطوبت آن ها تعیین گردیدند.نتایج: نتایج تجزیه و تحلیل آماری نشان دادند که مقدار رطوبت خاک سطحی با فاصله از لبه خندق (فاصله حدود 2 متر از خندق) واقع در کاربری مرتع افزایش می یابد. همچنین در فواصل دورتر مقدار رطوبت خاک سطحی تغییرات چندانی ندارد و تقریبا ثابت است. به عبارت دیگر مقدار تبخیر رطوبت خاک تحت تاثیر دیواره و سطوح ریزشی خندق در فواصل کم تر از 2 متر از خندق رخ داده است. در کاربری زراعت دیم رها شده نیز مقدار رطوبت خاک سطحی اطراف خندق با فاصله از خندق افزایش یافته است. اما شیب این تغییر نسبت به کاربری مرتع کم تر است. مقدار رطوبت خاک زیرسط حی اطراف خندق واقع در کاربری زراعت دیم رها شده در فواصل نزدیک دیواره خندق نسبت به فواصل دورتر کم تر مشاهده شده است. این روند کاهشی رطوبت در مقایسه با کاربری مرتع چندان چشم گیر نبود.نتیجه گیری: با توجه به نتایج این پژوهش می توان بیان کرد که خندق ها به صورت جدی موجب تشدید هدررفت رطوبت خاک دامنه های اطراف خود می شوند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که پوشش مرتعی اراضی لسی نقش موثری در جلوگیری از تبخیر رطوبت خاک ناشی از فرسایش خندقی دارد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.