کتاب "هندسه و تزیین در معماری اسلامی"، بررسی هندسه در معماری اسلامی به قلم پرفسور گل رو نجیب اغلو اثر ارزشمندی در حوزه معماری اسلامی است. این کتاب در سال 1995 در انتشارات ویکلی (Weekly) چاپ شده است. اگرچه محتوای کتاب در توصیف معماری و هنر اسلامی است، چنانکه از مقدمه کتاب دانسته می شود این کتاب در اصل برای مخاطب غربی نوشته شده است. نویسنده نخستین دلیل از نگارش این کتاب را کوششی برای تعدیل باوری عمومی درباره هندسه و مراحل تدوین و بحث در معماری اسلامی می داند. و همچنین تلاش می کند که رویکرد منفی درباره هندسه هنر اسلامی را در دیدگاه های غربی تصحیح کند، زیرا چنین نگرشی سبب شده نوعی بی میلی به برابر نهادن آثار معماری اسلامی با آثار بزرگ معماری کلاسیک غرب به وجود آید. از سوی دیگر در این کتاب، نجیب اغلو می خواهد انتقادهای غرب را که معماری اسلامی را تا سطح اثری تدوین نشده فرومی کاهد، رد و پاسخ دهد. نجیب اغلو در فصل پایانی کتاب از دیدگاه غربی به مستندات تدوین شده معماری اسلامی می نگرد و برخی از نکته های مغفول مانده علوم هندسی؛ از جمله روشن ساختن مفهوم سازی، ضبط و انتقال طراحی معماری در جهان اسلام را برجسته می کند.

در طول تاریخ شاهد تعریف های متفاوتی از معماری می باشید که تمامی آن تعریف های برگرفته از جهان بینی انسان ها و تغییرات اقتصادی، اجتماعی و ... در هر دوره می باشد. حتی در هر دوره از طول تاریخ معیارهای زیبایی شناسی انسان ها نیز تغییر کرده است. تکنولوژی، پیشرفت دانش بشری در تمامی حوزه ها بر این رشته بی تاثیر نبوده است. اما یکی از دلایل تغییرات بنیادین در طراحی و خلق اثر معماری و حتی تعریف معماری، نظرات فلسفی دکارت. فیلسوف مشهور قرن 17-16 مخصوصا جمله مشهور وی که عبارتست از «من می اندیشم، پس هستم» بود. به عبارتی تاثیر جمله مشهور این فیلسوف و فلسفه وی بنیان معماری را دگرگون ساخته و جدایی احساس و اندیشه را در زندگی انسان ها و به دنبال آن در خلق اثر معماری موجب گشت. اینجا بود که بسیاری از متفکرین به بررسی جهان بینی حاکم بر معماران پرداخته و آن را از اهم مسائل در خلق اثر هنری شناختند. و پس از آن است که بسیاری از معماران کوشیدند تا گسست حاصل را از بین ببرند و مجددا اندیشه و احساس را در یک کل در اختیار داشته باشند. از این روست که در طول تاریخ معماری تلاش های بسیاری را چه توسط مدارس و چه توسط طراحان و معماران برای ایجاد جهان بینی کل نگر به مقوله طراحی از جمله در رشته معماری شاهد می باشید.این مقاله پس از بررسی جریان اندیشه و جهان بینی حاکم بر مدارس معماری و معماران از زمان ویترویوس تا عصر حاضر، و با تمرکز بر نگاه کل نگر که خود ویترویوس از سردمداران آن قبل از رنسانس و مدرسه معماری باوهاس اولین نمود آن بعد از رنسانس می باشد، به بررسی بحران های زیست محیطی نیمه دوم قرن 20 و پیدایش ادبیات توسعه پایدار و معماری پایدار و سپس آموزش آنها می پردازند. و سعی دارد جریان توسعه پایدار هزاره سوم را به عنوان یک جهان بینی نه یک الزام تکنیکی عنوان کرده و همچنین نمود دیگری از نگاه کل نگر به خلق اثر معماری را با توجه به جهان بینی و معیارهای پایداری معرفی کند. و علاوه بر آن به بررسی مقوله آموزش معماری پایدار نیز پرداخته و با توجه به کل نگری معماری پایدار و تجمع مهارت ها و دانش های فراوان زیر این چتر لزوم تغییر ساختارهای آموزشی سنتی، غیرمنعطف و ایستای مدارس معماری حاضر را اعلام کند.

امروزه اموزش در فرآیند یادگیری نقشی بی بدیل یافته است که تغییرات در نظام های آموزشی سراسر دنیا گواهی بر این امر است. این امر در شرایط امروز به تغییر رویه در مدلها و روشهای آموزش خاصه در ارتباط با ساختار پژوهش و جایگاه ان معطوف شده و نیاز به دگدگونی دیدگاه های رایج و دستیابی به الگوهای اموزش پژوهش محور در معماری و شهرسازی را رقم زده است. لذا در این مقاله ضمن اشاره به مفهوم آموزش، به مقولات وابسته و پیوسته با مقوله تاریخچه آموزش بطور عام و آموزش معماری بطور اخص پرداخته شده و سپس در رویکردی تحلیلی، به الگوها و مدل های آموزش پژوهش محور در شهرسازی و معماری پرداخته می شود. در انتها نیز به ارائه برخی راهکارهای آموزشی در قالب سیاستها و برنامه های عملی در این زمینه اقدام می شود که بر اساس مطالعات و بررسی الگوها و روشهای آموزش معماری و با تعمیم دهی آنها به حوزه آموزشی معماری، برخی از رویکردهای پیشنهادی آموزش عبارتند از: «محیط طراحی و آموزش آفرینشگَری در معماری»؛ «فرآیند طراحی و آموزش آفرینشگَری در معماری»؛ «فرآیند ذهنی و آفرینشگَری در معماری»؛ «ویژگیهای فردی و آفرینشگَری در معماری» و همچنین بر اساس مطالعات و بررسی الگوها و روشهای آموزش معماری و با تعمیم دهی آنها به حوزه آموزشی معماری طبیعت-گرا، برخی از شیوه های پیشنهادی آموزش عبارتند از: «آموزش مبتنی بر پویایی»؛ «آموزش مبتنی بر خلاقیت»؛ «آموزش مبتنی بر اقتضایات»؛ «آموزش مبتنی بر تجربه پذیری»؛ «آموزش مبتنی بر خودشکوفایی»؛ «آموزش مبتنی بر خوداعتمادی»؛ «آموزش مبتنی بر فرصت سازی»؛ و «آموزش مبتنی بر تجربه بالینی».

در سال های اخیر توجه به رویکرد معماری جمعی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، موجب تغییر الگوواره های مشارکتی در معماری گردیده است. این حرکت با بررسی و تحلیل صحیح سعی در کاستن از تاثیر رویکردهای کاذب داشته و در جستجوی بهبود کیفی محیط مصنوع از طریق فهم اجتماعات، ارزش ها و خواست های ایشان می باشد. اصطلاح "معماری جمعی" (Community architecture) با دیگر رویکردهای مشارکتی مانند "معماری اجتماعی" (Social architecture) و "معماری مشارکتی" (Participatory architecture) یکسان قلمداد می شده و به طور عمده همه آنها تحت عنوان معماری مشارکتی خوانده می شوند. در حالی که معماری جمعی در موضوعاتی مانند نگاه به کاربر، رابطه متخصص با کاربر، مقیاس، مکان و کاربری پروژه، سبک معماری و ... از دیگر رویکردهای مشارکتی معماری متمایز است. معماری جمعی از نظر سبک معماری گرایش های بومی گرایی نوین و ناحیه گرایی را مورد نظر قرار می دهد. "معماری جمعی" از لحاظ سطح و نوع مشارکت با "معماری مشارکتی" و "معماری اجتماعی" متفاوت است بطوری که این رویکرد بیشتر مبتنی بر باورها، ارزش ها و نیازهای جمعی مشترکی است که از طریق درک الگوهای رفتاری در یک اجتماعی با ویژگی های معین و با تکیه بر عامل "احساس جمعی" تحقق می پذیرد.

زمینه: با توجه به ارتباط و تاثیر ممتاز معماری در زمینه های مختلف انسانی از قبیل فرهنگ، روانشناسی، جامعه شناسی و غیره رعایت معیارهای اخلاقی در طراحی معماری ضروری است. درعین حال، معماری به عنوان یک حرفه و داشتن جنبه مهندسی باید تابع مقررات اخلاق حرفه ای و مهندسی باشد. اخلاقیات معماری در دو زمینه هنری و فناورانه آن قابل بررسی است.روش کار: روش کار بر مبنای بررسی فلسفه اخلاق و مشترکات اخلاقی بین مکاتب و ارتباط آن با اخلاق حرفهای معماری میباشد. همکاری مشترک بین فیلسوفان اخلاق و معماران به عنوان روش مناسبی برای استخراج اصول اخلاقی معماری پیشنهاد میشود. در نتیجه این همکاری دو نوع ارزشهای اخلاقی جهانی و بومی قابل استخراج میباشد. نقش معمار در رعایت معیارهای توسعه پایدار و احترام به محیط زیست به عنوان ارزشهای بین المللی اخلاق مهندسی معماری تشریح میشود. در این پژوهش، مقایسه آموزش معماری نوین و سنتی و تاثیر آن در اخلاقیات بررسی شده و الگوپذیری از معماری سنتی به عنوان روشی مناسب برای تدوین مقررات اخلاقی حرفه معماری پیشنهاد میشود.نتیجه گیری: نتیجه اینکه به دلیل ماهیت خاص رشته معماری و تاثیر آن در اجتماع، تدوین مقررات اخلاقی حرفه معماری به صورت مستقل از سایر رشته های مهندسی ضروری است. با توجه به اهمیت آموزش در گسترش ارزشها، ادای سوگند نامه معماری برای فارغ التحصیلان و تدوین سرفصل مخصوص درس اخلاق معماری در دانشگاهها پیشنهاد میشود. در این راستا الگوپذیری از اخلاقیات معماری سنتی بسیار کارساز بوده و در نهایت استفاده از اصول اخلاق معماری تدوین شده در بازنگری یا تدوین قوانین معماری برای استفاده کارشناسان حقوقی این رشته مفید خواهد بود.

طی هشت سال دفاع مقدس ایران در برابر عراق (1359-1367)، با آنکه صدمات انسانی و مادی جبران ناپذیری به کشور وارد شد، تجربیات ارزنده ای در زمینه های گوناگون علمی، از جمله معماری و شهرسازی، به دست آمد. در این خصوص، رشته های مختلفی در طراحی معماری دفاعی موثر با یکدیگر در تعامل بودند، از جمله رابطه «ترس» در حوزه علم روان شناسی و «معماری» در حوزه علوم فنی مهندسی. تجربیات رزمندگان، که به طور مستقیم و پیمایشی در جبهه ها بررسی شد، می تواند در قالب خاطرات، مجددا به روش «تحقیق کیفی» مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و از آن قواعد و دستورالعمل هایی از جمله در طراحی معماری دفاعی به دست آید. در این مقاله نویسنده سعی دارد خاطرات خود را از جبهه، به صورت تحقیق کیفی تجزیه و تحلیل کند. این مقاله شامل دو بخش است که قسمتی از بخش نخست آن در این شماره مجله ارایه شده است. مسلما بهره گرفتن از خاطرات رزمندگان در مباحث علمی و دانشگاهی نو پاست و نیازمند پردازش و توجه بیشتر و پژوهش های گسترده تری است، تا با کشف قواعد علمی از تجارب هشت سال دفاع مقدس و به کار بستن این تجربه ها در طراحی معماری و شهرسازی بتوان صدمات انسانی و مادی بحران های گوناگون، از جمله جنگ، را کاهش داد.

نقش و سهم واقعی ریاضی دانان در فرایند تکوین معماری از زوایای تاریک و مورد اختلاف مطالعات علوم و معماری در دوره اسلامی است. با توسعه فعالیت های عمرانی و نیاز به علوم ریاضی در سده های نخست، ریاضی دانان به معماران و صنعت گران در برخی مسائل ریاضی مشاوره می دادند. ریاضی دانان افزون بر سرپرستی ساخت برخی بناهای حکومتی، واسطه کاربرد دقیق تر علوم ریاضی در گروهی از معماران و صنعت گران تا سده چهارم هجری شدند. از حدود سده پنجم هجری با ارتقای دانش ریاضی معماران و تقویت نقش محوری مهندسان معمار، سهم ریاضی دانان جز کاربرد حساب در ابنیه کاهش چشم گیر یافت. مقاله حاضر الگویی توصیفی از نقش ریاضی دانان و کاربرد دانش ریاضی ایشان در فرایند تکوین معماری از روزنه متون تاریخی سده های دوم تا یازدهم هجری عرضه می کند.الگویی که نشان می دهد ریاضی دانان با وجود مشارکت در حوزه هایی از شهرسازی، ساختارهای آبی، حساب ابنیه، و نجوم معماری سده های نخست، در تمام این دوران نقش چندانی در طراحی معماری و نقوش تزیینی بناها نداشته اند.