هویت مکانی مفهومی است که در تحلیل رفتارها و سازمندی های اجتماعی کم کم جایگاه خاصی پیدا کرده است و رمزگشای بسیاری از پدیده های جغرافیایی به شمار می آید. همواره این پرسش برای پژوهشگران مطرح بوده که چه عامل یا عواملی سبب تبلور مدنیت های بشری در شکل ها و الگوهای متفاوت شده است. آیا رودخانه ها می توانند چنین ویژگی را به وجود آورند و اگر چنین است چرا در طول رودخانه هایی که گاه چند صد کیلومتر طول دارند، تنها در بخش های خاصی سکونتگاه های شهری یا روستایی به وجود آمده است و اصلا چرا در بسیاری از مناطق که آب و خاک مناسب داشته است، سازمندی های اجتماعی مدنیت روان شکل گرفته است تا مدنیت مسکون و غیره؟ بر اساس مطالعات جدید، هویت مکانی تبیین کننده بسیاری از این چراهاست. نتایج جدید پژوهشگران جغرافیا در ایران، درباره این موضوع بر این نکته تاکید دارد که بستر اصلی مدنیت مسکون سرد و گرم و همچنین مدنیت روان در ایران، تابع قوانین خاصی است و از هویت مکانی قلمرو آن پیروی می کند. در این مقاله که برگرفته از یک طرح پژوهشی در دانشگاه آزاد اسلامی میبد است، سعی شده است به روش تحلیل گفتمان تاریخی، به بازشناسی هویت سکونت گزینی در منطقه زاگرس پرداخته شود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد اگرچه منطقه زاگرس در زمره قلمرو مدنیت روان محسوب می شود، ولی عوامل هویت مکانی دیگری به صورت محدود و در مقیاسی کوچک، همواره سعی در تغییر بافت اصلی سازمندی های مکانی منطقه داشته است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:الف: ساحل دریاچه های دوران چهارم در قلمرو سیستم اجتماعی مدنیت روان زاگرس، جاذبه ای قوی در تبدیل مدنیت روان به مدنیت مسکون شهری در این منطقه داشته است.ب: پدیده مخاطره آمیز زمین لغزه ها در زاگرس، کانون های جذاب دیگری در ایجاد سازمندی مکانی هستند که باعث شکل گیری روستاهای کوچک و سکونت در قلمرو مدنیت روان محسوب می شوند.

منطقه مورد مطالعه شامل کمربند کوهستانی زاگرس و حاشیه های ساحلی واقع در جنوب آن می باشد و گسلش زمین لرزه ای آن، غالبا دارای سازوکار معکوس و یا رانده است. در این پژوهش، منطقه مورد مطالعه بر اساس ویژگی های زمین شناختی به 14 ایالت تقسیم بندی گردید و سپس پارامترهای لرزه خیزی آن ها محاسبه شد.براین اساس، ایالت های دچار حداکثر نرخ فعالیت لرزه ای معرفی شدند و پرخطرترین ایالت از نظر احتمال رخداد زمین لرزه ها معرفی گردید. افزون بر این شش روند لرزه زای اصلی شمالی - جنوبی نیز در منطقه زاگرس تشخیص داده شد که تنها یکی از آن ها (سامانه گسلی قطر - کازرون) با گسیختگی های سطحی همراه شده است.

در ایران، تغییرات اقلیم بسیار مهم ارزیابی می گردد زیرا بالا رفتن دما و کمبود بارش ایران تاثیرات منفی زیادی بر روی منابع آب و امنیت غذایی دارد که سبب گسستن بافت های زیستی، اجتماعی و غیره می گردد. از این لحاظ، ارزیابی تغییرات مقدار بارش حائز اهمیت است. بررسی و ارزیابی روند بلندمدت بارش و دما در ناهمواری های زاگرس به کمک سری های زمانی مجموع بارش، فراوانی روزهای بارشی، میانگین دمای شبانه روز و تفاوت دمای کمینه و بیشینه 26 ایستگاه های هواشناسی ممکن گردیده است. حداقل دوره آماری سری های زمانی 17 و حداکثر 55 سال بود. بنهجاری سری های زمانی با آزمون لایلی فورس و روند آنها با آزمون های پارامتریلجانگ- باکس و ناپارامتریتا و کندال ارزیابی شده است. علاوه بر این، از آزمون همبستگی پیرسن برای برآورد نوع روند و شیب آن استفاده گردیده است. نتایج آزمون ها، تغییرات گرایش دار (کاهشی و افزایشی) معنی داری را در سری مجموع بارش و فراوانی روزهای بارشی سالانه ایستگاه های زاگرس نشان ندادند. در مقابل، سری های زمانی میانگین دمای شبانه روز و تفاوت دمای کمینه و بیشینه، دچار تغییرات شدیدتری گردیده اند. در بیش از 90 درصد ایستگاه های مورد مطالعه، سری زمانی میانگین دمای شبانروز دارای روند بوده که عمدتا گرایش افزایشی دارد. درمقابل، سری زمانی تفاوت دمای کمینه و بیشینه در بیش از یک سوم ایستگاه های ناهمواری های زاگرس دارای روند می باشد. ایستگاه هایی که روند کاهشی و افزایشی در سری زمانی تفاوت دمای کمینه و بیشینه آنها وجود دارد، در فراوانی با همدیگر یکسان بوده و از این لحاظ یک الگوی مکانی مشخص در تغییرات سری زمانی تفاوت دمای کمینه و بیشینه ناهمواری های زاگرس وجود ندارد.

این مطالعه ناحیه بین 50o-51o 30' در امتداد کمربند چین خورده و رانده زاگرس را در بر می گیرد. الگوی دگر شکلی در کمربند زاگرس مرتفع به خاطر همگرایی مورب صفحه عربی نسبت به ایران مرکزی به صورت تسهیم کرنش کامل (Complete strain partitioning) مطرح شده است. در این الگو گسل عهد حاضر زاگرس (MRF) در حاشیه شمالی کمربند، از نظر سینماتیکی تمام مولفه جابه جایی به موازات کمربند ناشی از حرکت مورب صفحه عربستان را جذب می کند و گسل زاگرس مرتفع (HZF) به همراه دیگر گسل ها و چین خوردگی ها، پذیرای مولفه عمود بر کوهزاد جابه جایی در این حرکت است. با استفاده از وارون سازی خط لغزش هایی که اغلب بر صفحات گسلی که رسوبات جوان کنگلومرای بختیاری را در امتداد گسل زاگرس مرتفع متاثر ساخته، نقش بسته، تنسور تنش و شکل نسبی بیضوی تنش (R) در 29 ایستگاه محاسبه شده است. شواهد زمین ریختی و سینماتیک گسل نشان دهنده آن است که بخش اعظم گسل زاگرس مرتفع دارای مولفه امتداد لغز است. بر اساس این سینماتیک، گسل زاگرس مرتفع نیز در انتقال دگر شکلی مولفه موازی کوهزاد زاگرس مشارکت می کند. در نتیجه ساز و کار جدید تشخیص داده شده، تسهیم کرنش از نوع بخشی (Partial strain partitioning) را برای زاگرس مرتفع باختری پیشنهاد می کند. انتقال دگر شکلی مولفه موازی کوهزاد توسط گسل عهد حاضر و زاگرس مرتفع، ممکن است دلیلی موجه برای کاهش آهنگ لغزش در امتداد گسل عهد حاضر پس از سازماندهی دوباره برخورد مورب صفحه عربستان باشد.

برنامه ریزی منطقه ای در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است. علیرغم این سابقه بیش از 50 ساله، برنامه های منطقه ای کمتر به مرحله اجرا رسیده اند. این برنامه ها، اکثرا اهدافی مانند؛ رفع محرومیت های منطقه ای، توسعه جامع مناطق عقب مانده و در نهایت برقراری عدالت اجتماعی بین مناطق محروم و برخوردار را تعقیب می کنند و از این جهت ارزیابی نقاط ضعف و قوت آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. انتخاب برنامه توسعه منطقه زاگرس مرکزی به عنوان موضوع مورد ارزیابی؛ اولا به دلیل اهمیت وجودی برنامه های منطقه ای در کشور پهناوری مانند ایران و ثانیا ضرورت بررسی و بازنگری مستمر در اهداف و روش های برنامه های تدوین شده می باشد. این تحقیق سعی دارد برنامه مذکور را از سه جنبه؛ میزان انطباق با مبانی علمی، میزان تحقق در مقایسه های تدوین شده می باشد. این تحقیق سعی دارد برنامه مذکور را از سه جنبه؛ میزان انطباق با مبانی علمی، میزان تحقق در مقایسه با اهداف اولیه، و همچنین میزان اجرائی و عملیاتی بودن، بررسی و ارزیابی نماید. برای این کار، فرآیند مورد استفاده در طرح شاهد با یک فرآیند علمی مورد بررسی و مقایسه شکلی و محتوایی قرار گرفت. در مقایسه شکلی از الگوی فرآیند 7 مرحله ای حاصل از با یک فرآیند علمی مورد بررسی و مقایسه شکلی و محتوایی قرار گرفت. در مقایسه شکلی از الگوی فرآیند 7 مرحله ای حاصل از تلفیق نظریات (18) Hall (17) Friedman استفاده شد. برای مقایسه محتوایی از روش ارزیابی هیل (9) یا ماتریس درجه حصول به اهداف (G.A.M) استفاده گردید. به این ترتیب که اهداف و انتظارات اولیه از طرح با نتایج حاصل از مطالعات مقایسه و پس انطباق و سنجش هرمرحله از طرح هدف با الگوی علمی متناظر آن با استفاده از طیف سنجش لایکرت (10(، از نظر کمی و کیفی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که: از نظر سه مؤلفه مورد بررسی یعنی؛ انطباق با مبانی علمی، دستیابی به اهداف اولیه و اجرائی بودن، طرح پیشنهادی به ترتیب: 33% ، 54% و 23% انتظارات اولیه را برآورده نموده که با توجه به معیارهای کیفی به ترتیب: ضعیف، نسبتا خوب و ضعیف ارزیابی می گردد. به عنوان یک برآورد کلی؛ نقاط ضعف اصلی در طرح ارائه شده اولا: نداشتن یک استراتژی مشخص منطبق با مبانی ارزشی به عنوان اهداف بالاسری و ثانیا؛ عدم دستیابی به یک برنامه نهائی به عنوان طرح اجرائی و در نتیجه عدم ارائه یک برنامه عملیاتی مشخص می باشد.

کوه های فراقون از نظر چینه شناسی کامل ترین توالی سازندهای دوران پالئوزوئیک زاگرس از اردوویسین پیشین تا پرمین را در خود جای داده است، همچنین از نظر ساختاری گسل زاگرس بلند بعنوان برجسته ترین ساختار منطقه حد جنوبی آن را مشخص کرده است. در این مطالعه برپایه انجام برداشت های ساختاری و رسم برش های ساختاری تحلیلی از الگوی تکامل ساختاری کوه های فراقون ارائه شده است. شواهد ساختاری و رسوبی نشان دهنده تشکیل گسل زاگرس بلند از سه قطعه باختری، مرکزی و خاوری با هندسه و سازوکار متفاوت می باشد. قطعه باختری و خاوری گسل زاگرس بلند با شیب به شمال، بوسیله گسل زاکین با شیب به جنوب به یکدیگر متصل می شوند و در جنوب گسل زاکین قطعه مرکزی گسل زاگرس بلند با شیب به شمال قرار دارد. عملکرد گسل زاکین و قطعه مرکزی گسل زاگرس بلند، رخنمون هسته تاقدیس فراقون شامل سازندهای پالئوزوئیک را در پی داشته است. شواهد چینه شناسی حاکی از اختلاف ضخامت قابل توجه سازند گورپی در دو بخش جنوب و شمال گسل زاگرس بلند و حضور بخشهای ضخیم کنگلومرایی در سازند گورپی در فرادیواره گسل که حاکی از یک محیط پر انرژی فروافتاده در بلوک شمالی گسل زاگرس بلند می باشد که بصورت معکوس در زمان کرتاسه پسین فعالیت یافته است. شواهد ارایه شده از هندسه و سازوکار گسل زاگرس بلند و چینهای همراه به ویژه چینهای با روند شما خاور-جنوب باختری نشان دهنده حاکمیت زمین ساخت فشارشی در زمانی پس از کرتاسه پسین در زاگرس شرقی است که در ادامه با ترافشارشی راستگرد همراه شده است.

تنگ ها از جالب توجه ترین و پیچیده ترین پدیده های ژئو مرفولوژیکی محسوب می شوند. این جلب توجه و پیچیدگی منجر به وضع فرضیه هایی چند در مورد چگونگی تشکیل آنها گردیده است. فرضیه هایی که به دلیل کثرت استفاده بعضا جنبه کلاسیک پیدا کرده اند.در این تحقیق دره عرضی تنگ تکاب در تاقدیس خاویز واقع در شمال شرقی بهبهان با استفاده از نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی، عکسهای هوای و انجام چند مرحله بازدید میدانی مورد بررسی قرار گرفته، و سعی شده است که چگونگی تشکیل این تنگ که در آن سازندهای اواخر کرتاسه (سازندگورپی) و ائوسن (سازند پابده) و الیگو-میوسن (سازند آهکی آسماری)، به همراه آبرفتهای کواترنری رخنمون دارند، روشن گردد. به این ترتیب که فرضیه های رایج در مورد چگونگی تشکیل تنگ ها در دره عرضی تنگ تکاب به چالش کشیده شده و در نهایت به این نتیجه گیری رسیده است که منشاء دره عرضی تنگ تکاب را می توان بر اساس فرایندهایی که امروزه به طور فعال دست اندرکار تغییر سطوح وسیعی از زاگرس هستند تعیین نموده و نیازی به نتیجه گیری از هیچ مکانیسم، حادثه یا ساخت صرفا فرضیه ای برای توجیه آن وجود ندارد. به عبارت دیگر می توان گفت که، در شکل گیری دره عرضی تنگ تکاب فرایندهای متعددی از جمله اقلیمی، دینامیک و زمین شناسی به طور همزمان نقش داشته اند.