امروزه تنوع زیستی و به خصوص تنوع گیاهی در تدوام و پایداری اکوسیستم های جنگلی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. تحقیق حاضر به بررسی تنوع گونه های گیاهی در گروه های اکولوژیک منطقه شاهد منطقه جنگلی آغوزچال به وسعت 75 هکتار در غرب مازندران پرداخته است. بدین منظور برای تعیین گروه های اکولوژیک از تحلیل گونه های شاخص دو طرفه و برای مقایسه مقدار تنوع زیستی از شاخص های تنوع زیستی استفاده شد. برای بررسی گونه های گیاهی به صورت تصادفی سیستماتیک از ابعاد شبکه 150×100 و تعداد 40 قطعه نمونه 400 متر مربعی استفاده شد. بررسی ها حاکی از وجود 40 گونه گیاهی در منطقه می باشد که در چهار گروه اکولوژیک گروه بندی شدند که هر واحد عبارتند از: واحد اول(A) Fagus orientalis L, and Epimedium pinnatum F. ، واحد دوم(B) Alnus subcordata L, Acer cappadocicum B. and Lamium album L.، واحد سوم (C) Acer cappadocicum B. and Tamus communis L. ، و واحد چهارم(D) Tilia Begonifolia Stev. and Carex acuiformis L.  نتایج تجزیه واریانس یک طرفه نشان داد دو گروه A و D که به ترتیب با دو گونه شاخص درختی راش و نمدار در این مطالعه شناخته شدند، کمترین مقدار شاخص های تنوع (سیمپسون) و غنای (مارگالف) گونه ای و بیشترین مقدار شاخص یکنواختی (کامارگو) گونه ای را در برداشتند. سایر گروه های درختی به نسبت، مقایر مشابهی از شاخص های تنوع زیستی را نشان دادند.

فرآیند فرسایش خاک نقش کلیدی در هدررفت ماده آلی از سطح حوزه های آبخیز دارد. از این رو مطالعه مواد آلی همراه رسوبات برای برنامه ریزی های حفاظت آب و خاک و آبخیزداری از اهمیت بالایی برخوردار است. این پژوهش به منظور بررسی هدررفت ماده آلی در حوزه آبخیز کجور انجام شده است. به این منظور نمونه برداری از رسوبات معلق و مواد آلی همراه آن در رودخانه به روش انتگراسیون عمقی طی وقایع بارش صورت پذیرفت. نتایج این پژوهش نشان داد طی 8 واقعه ثبت شده حدود 57 تن ماده آلی همراه رسوبات حمل شده است که در هر رگبار 48 گرم در یک کیلوگرم رسوب را شامل می شدند.

فرسایش خاک باعث شسته شدن مواد غذایی، کاهش حاصلخیزی و آلودگی منابع آب می گردد. بنابراین آگاهی از میزان تغییرات و نحوه انتقال مواد غذایی توسط آب های جاری از اهمیت بالایی برخوردار است. پژوهش حاضر به منظور تحلیل هدررفت فسفر در 5 واقعه بارش و ارتباط آلودگی نگار فسفر و آب نگارهای این وقایع بارش در حوزه آبخیز کجور صورت گرفته است. نتایج نشان دهنده حداقل و حداکثر هدررفت فسفر به ترتیب 321.26 و 6707 گرم و متوسط 2620 گرم می باشد. همچنین بررسی آلودگی نگارها بیانگر وقوع زود هنگام اغلب آن ها در مقایسه با آب نگارها و طبعا ایجاد حلقه های سنجه ساعت گرد بوده است. نتایج به دست آمده هم چنین بر ضرورت مطالعات تفصیلی در مقیاس رگبار و پایه های زمانی متفاوت با توجه به هدف بررسی تأکید دارد.

سابقه و هدف: یکی از رویکردهای نوین در پژوهش های طراحی شبکه جاده جنگلی و شبکه ریز بافت یافتن پایانه های مناسب در سطح واحدهای بهره برداری و پس از آن طراحی و پیاده سازی شبکه جاده ای است که به طور بهینه پایانه ها را به هم پیوند دهد. در پژوهش حاضر محاسبات بر اساس فواصل اقلیدسی هر نقطه در درون پارسل یا دپوی کاندیدا، موجودی در هکتار هر نقطه و همچنین میانگین شیب کلیه نقاط درون پارسل تا دپوی کاندیدا انجام شده است. هدف از به کارگیری این روش، پیدا کردن بهترین نقطه برای دپو از نظر اقتصادی معرفی می نماید.مواد و روش ها: هر واحد بهره برداری در این روش به صورت یک مساله شبکه فرموله می شود که در آن هر سلول به عنوان نقطه ورودی چوب در شبکه دارای دو ویژگی ارتفاع و موجودی در هکتار باشد. نقاط خروجی چوب در این شبکه همان نقاط احتمالی برای دپو می باشند که تنها بر اساس عامل شیب عرضی دامنه، توسط طراح انتخاب شده اند. هر نقطه ورودی چوب به وسیله یک یال مستقیم به نقطه کاندیدا متصل شد. طبق معیار در نظر گرفته شده در پژوهش حاضر، اقتصادی ترین مکان برای دپوی فرآورده های چوبی نقطه ای است که بیشترین حجم موجودی درون پارسل را در کمترین فاصله و کمترین شیب متوسط در دسترس قرار دهد. الگوریتم ابتکاری دو پارامتر را برای هر دپوی کاندیدا محاسبه نمود: 1) درجه جذابیت به عنوان تابعی از تعداد نقاط زیر پوشش مستقیم، موجودی در هکتار نقاط و فاصله شان تا دپوی کاندیدا، و 2) میانگین شیب طولی یال های متصل به دپو. درنتیجه یک دپو با حداقل هزینه چوبکشی و شیب طولی انتخاب شد. در این برنامه واحد بهره برداری، یک پارسل، و جهت رو به بالا یا رو به پایین چوبکشی نیز به طور جداگانه برای هر دپو در نظر گرفته شده است.یافته ها: برنامه حاضر در پارسل 423 سری 4 شیوا دره در جنگل آموزشی و پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس و برای چهار نقطه کاندیدا برای دپو به عنوان نمونه پیاده شده است. نتایج نشان داد که از بین نقاط مذکور، نقطه «ب» با درجه جذابیت 5585.79 و میانگین شیب 10.41 درصد به عنوان اقتصادی ترین نقطه برای دپوی فرآورده های چوبی در پارسل مورد مطالعه برگزیده شد.نتیجه گیری: برنامه حاضر می تواند به عنوان یک ابزار مفید در پیشنهاد مکان های اقتصادی دپو به عنوان نقاط اجباری مثبت در یک پارسل، مورد استفاده در طراحی خودکار جاده جنگلی قرار گیرد.

تولید رسوب بازتاب کاملی از تعامل بین اجزای مختلف حوزه آبخیز است، بنابراین می تواند برای درک وضعیت حاکم بر آن مورد استفاده قرار گیرد. تخمین فرسایش و رسوب با مدل های برآورد سالانه در بسیاری از موارد نمی تواند مبنای درستی برای طراحی سازه های هیدرولیکی و آبخیزداری محسوب شود، از این  رو تخمین بار رسوب معلق ناشی از وقایع بارندگی های منفرد ضروری است. بررسی تغییرات زمانی رسوبات معلق در قالب رسوب نگارها به عنوان یک ابزار مهم در مدیریت منابع آب و خاک حوزه آبخیز محسوب می شود. حال آنکه تهیه آنها در شرایط واقعی مشکل و هزینه بر بوده و شیوه های کاربردی تهیه رسوب نگارهای مصنوعی نیز کمتر مورد توجه قرار گرفته است، از این رو تحقیق حاضر با هدف تعیین دقت روش ساده زمان - مساحت در تهیه رسوب نگار در حوزه آبخیز جنگلی دانشگاه تربیت مدرس به مساحت 13263 هکتار انجام شد. سپس مدل زمان - مساحت پس از تعیین ورودی های ضروری شامل منحنی همزمان تمرکز و متغیرهای موردنیاز رابطه جهانی فرسایش خاک و روندیابی فرسایش ایجاد شده در هر منطقه و با لحاظ نحوه توزیع باران در سطح آبخیز اجرا و کارآیی آن در شبیه سازی مولفه های مختلف هشت رسوب نگار مشاهده ای طی پاییز 1387 ارزیابی شد. تحلیل نتایج حاصل از بکارگیری مدل زمان - مساحت بیانگر عدم دقت روش مذکور در برآورد ناشی از رسوب رگبار در منطقه مورد مطالعه بوده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

اندازه گیری دایمی دبی رودخانه حتی در شرایط عادی مشکل و هزینه بر است. مشکل یاد شده بویژه در شرایط وقوع سیلاب ها افزایش می یابد. به همین منظور سعی می شود با اندازه گیری تراز آب و دبی های متناظر آن در شرایط ویژه مبادرت به تهیه منحنی سنجه دبی و یا رابطه بین دبی و تراز نمود. در این پژوهش منحنی سنجه دبی با استفاده از روابط دبی- تراز در مقیاس های زمانی گوناگون شاخه بالارونده و پایین رونده هیدروگراف رگبار، مجموع داده های روزانه، ماهانه و فصلی به وسیله رگرسیون دو متغیره و رابطه اصلی حاکم بر آن در حوزه آبخیز جنگلی آموزشی کجور با مساحت 13263 هکتار واقع در استان مازندران مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که روابط محاسبه شده در هر مقیاس زمانی منحصر به فرد بوده و رابطه یاد شده را نمی توان برای مقیاس زمانی دیگر بکار برد. یافته های پژوهش ضمن تایید برتری دقت و کارآیی مدل های رگرسیونی بر شیوه کلاسیک، بیانگر دست یابی به مدل های خطی و توانی سنجه های دبی با ضریب همبستگی کمینه 58 درصد، خطای نسبی تخمین و تایید بیشینه به ترتیب 70 و 75 درصد، مجموع میانگین مربعات خطای کم تر و ضریب کارآیی کمینه 35 درصد در تمامی پایه های زمانی بوده است.

فسفر از جمله عناصر ضروری برای رشد گیاهان بوده و از سوی دیگر عامل آلودگی منابع آب می باشد. هدف از تحقیق حاضر برآورد مقادیر اوج و متوسط غلظت فسفر و همچنین کل فسفر انتقال یافته ناشی از وقوع رگبار و تولید رواناب در حوزه آبخیز کجور بااستفاده از مولفه های بارش و رواناب می باشد. در این راستا نمونه برداری از جریان سیلابی رودخانه مربوط به هفت واقعه بارش با فاصله زمانی حداکثر یک ساعت انجام شد. سپس تهیه مدل های رگرسیونی مناسب دو و چند متغیره تخمین گر غلظت اوج و متوسط و کل مقدار فسفر حمل شده با استفاده از مهمترین مولفه های بارش و رواناب صورت پذیرفت.نتایج نشان گر توانائی خوب روابط رگرسیونی به دست آمده با توجه به ضریب تبیین و کارآیی به ترتیب بیش از 0.884 و 0.883 است. نتایج تحقیق حاضر زمینه ساز استفاده از روش مزبور در ارزیابی انتقال فسفر در مناطقی با شرایط حاکم مشابه با شرایط تحقیق و مدیریت مناسب آب و خاک آن ها می باشد.

گروهی از آلاینده ها متصل به ذرات خاک می باشند، در این حالت انتقال و سرنوشت این مواد در محیط زیست توسط فرآیند فرسایش خاک تعیین می گردد. مغذی شدن، کاهش اکسیژن و بالا رفتن غلظت عناصر غذایی (فسفر و نیتروژن) مخازن، کانال ها و سایر منابع آب از مهمترین عواقب آلودگی آب ها می باشند. فسفر از یک سو جزء عناصر حیاتی در رشد و نمو جانداران بوده و از سوی دیگر از عوامل مهم در آلودگی منابع آب و مغذی شدن آنها به شمار می آید. وارد شدن مقدار زیادی فسفر به رودخانه طی بارندگی بر کیفیت منابع آب پایین دست اثر سویی دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی هدررفت فسفر و برآورد غلظت لحظه ای این عنصر به وسیله داده های دبی و غلظت رسوب در حوزه آبخیز کجور واقع در استان مازندران انجام شده است. حداقل و حداکثر غلظت فسفر در این پژوهش به ترتیب 0.26 و 1860.64 گرم در لیتر اندازه گیری شد. نتایج همچنین نشان داد که برآورد مقدار غلظت فسفر به وسیله مقدار دبی امکان پذیر نبود در حالی که با داشتن غلظت رسوب معلق می توان با ضریب همبستگی و خطای تخمین به ترتیب 94 و 23 درصد مقدار فسفر همراه رسوبات را به دست آورد. نتایج پژوهش حاضر به روشنی گواهی بر توانایی مناسب روابط به دست آمده در برآورد غلظت فسفر در حوزه آبخیز مذکور و سایر مناطق با شرایط مشابه به منظور ارتقاء برنامه ریزی های حفاظت آب و خاک می باشد.

مدیریت صحیح یک حوزه آبخیز مشروط بر شناخت عوامل موثر و بررسی رفتار آن ها در شرایط متفاوت می باشد. اگر چه تاکنون نقش خصوصیات کلی توپوگرافی بر تولید روان آب و رسوب مورد بررسی قرار گرفته است، لیکن تغییرپذیری مولفه های هیدرولوژیکی مذکور در شرایط مختلف و خصوصا حوزه های آبخیز ایران کم تر مورد توجه قرار گرفته است. از این رو تحقیق حاضر با هدف بررسی نقش تندی و جهت شیب بر حجم روان آب و رسوب در حوزه آبخیز جنگلی کجور واقع در جنوب شرقی شهرستان نوشهر طراحی شد. آزمایش های مورد نظر با استفاده از یک باران ساز پمپی با شدت 1.6 میلی متر بر دقیقه و کرتی با ابعاد 30×30 سانتی متر در دو تیمار شیب کم تر و مساوی 25 درصد و بیش تر از 25 درصد و جهت های شرقی و غربی انجام شد. آزمایش ها به صورت ماهانه و طی مهر 1387 تا اردیبهشت 1388 در سه تکرار و محل های ثابت انجام گردید. بررسی اثر تیمارهای تندی و جهت شیب با استفاده از طرح های فاکتوریل و مربع لاتین در نرم افزار SPSS 17 صورت گرفت. نتایج نشان داد که تنها تندی شیب بر حجم روان آب تاثیر معنی دار (p≤0.04) داشته است به نحوی که برخلاف تصور عموم حجم روان آب روی شیب زیاد، کم تر از شیب کندتر بوده است. هم چنین اثر شیب در برخی از ماه ها و اثر جهت در ماه های دیگر روی رسوب معنی دار (p≤0.05) بوده است و در حالت کلی با افزایش شیب، رسوب تولیدی به سبب بافت درشت خاک و محدودیت رسوب قابل دسترس، کم و در دامنه شرقی مقدار آن بیش تر بود.