در چارچوب رقابت های ژئوپلیتیک موجود میان روسیه و غرب، کرملین مناطق خارج نزدیک را در حوزه منافع استراتژیک و حیاتی خود تعریف نموده و از مناقشات سرزمینی حل نشده موجود در این مناطق نظیر بحران قره باغ به عنوان ابزاری برای تثبیت نفوذ خود در جمهوری های جدا شده از اتحاد جماهیر شوروی بهره برده است. در این بین مناقشه قره باغ به عنوان جدی ترین مشکل امنیتی قفقاز جنوبی بیش از دو دهه است که تداوم داشته است و مطالعه پویش های منطقه ای بر شکنندگی وضعیت نه صلح نه جنگ حاکم و احتمال تشدید دوباره مناقشه اشاره دارد. مناقشه ای که ظرفیت تبدیل شدن به جنگی تمام عیار میان طرف های درگیر را دارد. با توجه به مطالب مذکور، نوشتار حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال اصلی است که تشدید مناقشه قره باغ چه فرصت ها و چالش هایی برای کرملین می تواند در پی داشته باشد؟ ایجاد ناامنی در مسیر های صادراتی انرژی از دریای خزر به سوی بازارهای غربی و استقرار نیروهای روسیه در منطقه قره باغ و در چارچوب نیروهای حافظ صلح را می توان مهم ترین فرصت پیش روی کرملین دانست. در مقابل احتمال درگیر شدن با ترکیه به عنوان متحد جمهوری آذربایجان و تقویت نفوذ غرب در قفقاز در سایه تشدید بحران چالش های احتمالی متوجه روسیه خواهند بود. در این مقاله تلاش شده است به روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از چارچوب نظری ژئوپلیتیک، احتمال تشدید مناقشه قره باغ و چالش ها و فرصت های متوجه روسیه مورد بررسی قرار گیرند.

مساله مهاجرت برای روسیه یک انتخاب نیست، بلکه برای حفظ جمعیت و نیروی کار این کشور ضروری است. با این همه، سیاست مهاجرت روسیه فراگیر و یکپارچه نیست و با مشکل اصلی فقدان بیان صریح اهداف آن مواجه است. علاوه بر این، مهاجرین خارجی اغلب نه تنها در معرض اتهام سلب منافع اجتماعی-اقتصادی شهروندان بومی روسیه قرار دارند، بلکه همچنین به عنوان تهدیدی برای همگونی فرهنگی و قومی جامعه و هویت ملی این کشور نیز تلقی می شوند. مقاله حاضر پدیده مهاجرت را هم از منظر رقابت های اقتصادی و هم از چشم انداز ملی گرایی، هویت ملی و تعصبات قومی مورد ارزیابی قرار داده است. پرسش اصلی مقاله این است که «دلیل اصلی مخالفت عمومی اقوام عمده روسیه و به ویژه روس ها با مهاجرت گسترده به روسیه چیست؟ » و این فرضیه به آزمون گذشته شده است که «دلیل اصلی مخالفت عمومی در روسیه با مهاجرت گسترده به این کشور، نه تعصبات نژادی و قومی بلکه ترس از عدم سازگاری مهاجرین با فرهنگ و ارزش های جامعه روسیه است». در همین راستا، چارچوب مفهومی پژوهش به تبیین نظری منابع احساسات ضد مهاجرتی از طریق مرور ادبیات پژوهشی پیرامون موضوع اختصاص یافته است. یافته های مقاله نیز که از نوع کتابخانه ای بوده و از روش توصیفی-تحلیلی بهره برده است، موید فرضیه مقاله است.

وضعیت روسیه از نظر جغرافیایی و فرهنگی همیشه دوگانه بوده است. به نوعی هم آسیایی و هم اروپایی برآورد می شده است. پس از فروپاشی اتحاد شوروی، چین و روسیه شاهد ارتقای همکاری ها در روابط بین خود بوده اند؛ اما تعامل های آن ها با یکدیگر به شکلی نبوده است که جنبه های راهبردی به خود بگیرد و به شکل اتحاد علیه غرب در آید. در چنین شرایطی باید دید که روسیه با رشد فزاینده قدرت چین چگونه روبه رو خواهد شد. اهمیت بررسی روابط این دو دولت از این نظر است که هر دو آن ها جزو قدرت های تاثیر گذار نظام بین الملل هستند. پرسش اصلی در این نوشتار این است که واکنش روسیه در صورت تعارض با چین می تواند چگونه باشد. این فرضیه در توجیه این مسیله مطرح می شود که روسیه در منطقه خاور دور و آسیای مرکزی با چین اختلاف های اساسی دارد و در نتیجه آشکارشدن این اختلاف ها، روسیه به دلیل ناتوانی در دفاع از مرزهای گسترده اش مجبور خواهد شد با تهدیدی که از اولویت کمتری برخوردار است یعنی غرب وارد مصالحه شود. برای درک بهتر و ملموس تر فرضیه ارایه شده واکنش های هر دو طرف را در شرایط به نسبت مشابه تاریخی آن ها پیگیری می کنیم تا نسبت به واکنش احتمالی روسیه درک روشن تری به دست آوریم. تبیین نظری این مسیله در چارچوب نظریه موازنه تهدید صورت می گیرد و بر اساس آن نتیجه گیری می شود که روسیه سرانجام گرایش غرب گرایانه خود را دوباره صورت بندی می کند، البته نه به صورت نوعی همکاری تاکتیکی و موقت با غرب بلکه در جهت ایجاد اتحادی راهبردی و پایدار با آن.

روسیه از جمله بازیگران سیاست بین الملل است که در شکل بندی های قدرت نظام جهانی به عنوان نیروی تاثیرگذار تاثیرپذیر ایفای نقش می نماید. درک روابط ج.ا.ایران و روسیه در چارچوب همکاری های راهبردی، نیازمند شناخت نگرش جهانی و منطقه ای بازیگران است. ج.ا.ایران مانند روسیه با الگوی توزیع قدرت در سیاست جهانی مخالفت دارد. در چنین شرایطی این پرسش را می توان مطرح کرد که همکاری های ایران و روسیه دارای چه ویژگی هایی می باشد؟ به نظر نگارندگان، عملگرایی راهبردی به عنوان محور اصلی روابط ج.ا.ایران و روسیه در حوزه های مختلف جغرافیایی تحلیل می گردد. تحقق این امر، نیازمند «ائتلاف سازی»، «بی طرف سازی راهبردی»، «همکاری های راهکنشی» و «موازنه سازی ساختاری» با بازیگرانی مانند روسیه می باشد که دارای رویکرد ژئوپلیتیکی در الگوهای کنش همکاری جویانه و یا رقابتی در سطح بین المللی می باشند.

بحران های بین المللی همواره عرصه آزمونی برای ارزیابی حقوق بین الملل بوده اند. در این بین منازعه و جنگ میان کشورها به جهت گستردگی دامنه بحران و تاثیر عمیق تر آن از حساسیت بیشتری برخودار است. بررسی رعایت اصول و قواعد حقوق بین الملل در جنگ روسیه و گرجستان که در هشتم اوت 2008 رخ داد، می تواند معیار مناسبی برای ارزیابی جهت گیری ها و اقدامات دو کشور مذکور تلقی شود. از همین رو این پژوهش با طرح این سوال که جنگ روسیه و گرجستان به لحاظ حقوقی در چه جایگاهی قرار می گیرد و یورش نیروهای نظامی گرجستان در اوستیای جنوبی و همینطور مداخله نظامی روسیه در حمایت از اتباع روسی ساکن اوستیای جنوبی و آبخازیا چگونه قابلیت حقوقی می یابد، به روش توصیفی- تحلیلی در پی ارزیابی انطباق یا عدم انطباق مواضع دو کشور با اصول و قواعد حقوق بین الملل، نشان می دهد که تهاجم نظامی روسیه به قلمرو سرزمینی گرجستان و همچنین توسل به زور نیروهای گرجی به صورت غیر متعارف در جمهوری خودمختار اوستیای جنوبی با مبانی حقوق بین الملل عرفی و قراردادی انطباق نداشته، و طرفین درگیری هر کدام به نوبه خود جنبه هایی از حقوق بین الملل را نقض نموده اند.

این مقاله به بررسی سیاست روسیه در رابطه با مناقشه هسته ای ایران و عوامل تاثیرگذار بر آن می پردازد. استدلال اصلی مقاله بر آن است که روسیه در چارچوب ملاحظات امنیتی خویش، مساله هسته ای ایران را با برخی از مهمترین مسائل امنیتی پیرامونی خود از جمله بحث گسترش ناتو به شرق، طرح سپر دفاع موشکی امریکا و ناتو در شرق اروپا، امنیت انرژی و اقتصاد خویش و همچنین موضوعات مربوط به امنیت منطقه گره زده است. منظور این است که مسکو به مناقشه هسته ای ایران به عنوان یک موضوع مستقل در سیاست خارجی خود نگاه نمی کند، بلکه آن را با برخی از ملاحظات و مناسبات امنیتی مهم خود با طرفین اصلی این مناقشه یعنی ایران و غرب - مخصوصا امریکا - پیوند زده است. با این اقدام، کرملین تلاش می کند با انجام یک بازی ظریف سیاسی در تحولات مربوط به این مناقشه منافع خود را برآورده کند. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در چنین شرایطی استمرار مناقشه هسته ای ایران تا جایی که منجر به برخورد سخت بین طرفین اصلی آن نگردد در جهت منافع مسکو است. در واقع استمرار این مناقشه، قدرت چانه زنی کرملین را در رابطه با ایران و غرب -به خصوص امریکا- پیرامون مسائل و مناسبات مختلف منطقه ای و بین المللی بالا می برد.

موضوع روابط ایران و روسیه در دوره پس از فروپاشی شوروی به دلیل حمایت تکنولوژیک و سیاسی روسیه از برنامه هسته ای ایران و برخی همکاری های نظامی میان دو کشور دل مشغولی و مساله آمریکا و تعدادی از قدرت های بزرگ غربی بوده است. طی دوره پس از فروپاشی شوروی، آمریکا در شرایطی موجب تحکیم روابط میان ایران و روسیه شده و گاه نیز مانع برقراری برخی پیوندها میان دو کشور گردیده است. آنچه واضح است اینکه حتی در سخت ترین شرایط، افزایش تنش در روابط روسیه و آمریکا الزاما به تقویت و گسترش روابط ایران و روسیه، به ویژه در زمینه های استراتژیک منجر نشده است.

اکو یکی از اتحادیه های بازرگانی منطقه ای نسبتاً موفق دنیاست که از بدو تأسیس، ایران در آن فعالیت داشته است. پس از، از هم پاشی شوروی تعدادی از کشورهای مسلمان تازه استقلال یافته به همراه افغانستان به این اتحادیه پیوستند. به دلیل همگونی اقتصادهای کشورهای عضو اکو، نگارنده در این مقاله اقتصاد چین و روسیه را به عنوان اقتصادهایی نسبتاً مکمل اقتصادهای اعضای اکو انتخاب و نتایج عضویت آنها را در اکو مورد بررسی قرار داده است. بر اساس نتایج اقتصاد سنجی در گروه اوّل مدل ها که متغیر مرز مشترک بین کشورها در نظر گرفته نشده است، با عضویت یافتن روسیه در اکو، حجم تجارت بین این کشورها نسبت به حالتی که فقط اعضای فعلی در آن عضویت دارند و حالت عضویت چین در این گروه، بیشتر است در گروه دوّم مدل ها که متغیر مرز مشترک بین کشورها در مدل وارد شده است. بیشترین حجم تجارت بین کشورهای مورد بررسی زمانی است که چین به سازمان اقتصادی اکو بپیوندد.