مقدمه: سندرم روده تحریک پذیر در 12-4 درصد افراد جامعه ما دیده می شود. از طرفی بیماری سلیاک در مطالعات قبلی در 4 درصد افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر دیده شده است. با توجه به این که غلات حاوی گلوتن از اجزای اصلی غذای ایرانی است، تشخیص سلیاک در بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر می تواند تاثیر به سزایی در نحوه درمان آن ها داشته باشد.هدف: هدف از این مطالعه تعیین فراوانی بیماری سلیاک در بیماران با سندرم روده تحریک پذیر بوده است.مواد و روش ها: پژوهش انجام شده یک مطالعه موردی شاهدی آینده نگر بوده است که بر روی 86 بیمار مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر که بر اساس معیارهای Rome II تشخیص داده شده بودند انجام و با گروه شاهد (افرادی که تمایل به چکاپ داشتند) مقایسه شدند. روش تشخیص سلیاک بر اساس روش سرولوژی و اندازه گیری تیتر آنتی گلیادین و آنتی ترانس گلوتامیناز از نوع IgG و IgA بوده است.نتایج: در گروه سندرم روده تحریک پذیر از مجموع 86 بیمار ارزیابی شده، 38 نفر (44.2%) مرد و 48 نفر(55.8%) زن بودند. میانگین سن این بیماران11.7 ±34 سال بوده است. از نظر سن و جنس بین گروه مورد و شاهد اختلاف معنی داری دیده نشد. نفخ، دفع گاز بیش از حد و دفع موکوس شایع ترین علایم سندرم روده تحریک پذیر بود. از علایم خطر 37 درصد از علایم شبانه و 32 درصد از کاهش وزن شاکی بودند. اندازه گیری آنتی گلیادین در 22 نفر (25%) تیتر بالا نشان داد که با گروه شاهد اختلاف آماری واضح داشت (P=0.0001، .(T=4.67 آنتی ترانس گلوتامیناز از نوع IgG در 2 نفر (2.3%) مثبت بود ولی نوع IgA در هیچ مورد مثبت نشد.نتیجه گیری: در بیماران دارای آنتی بادی ضد گلیادین بالا که علایم IBS دارند با توجه به احتمال بیماری سلیاک مخفی یا نهفته، بهتر است بیوبسی روده باریک برای تایید یا رد سلیاک انجام گیرد.

بیماری سلیاک، یک اختلال شایع خودایمنی است که در فرد مستعد از نظر ژنتیکی، با دریافت پروتئین گلوتن که در گندم، چاودار و جو وجود دارد، برانگیخته می شود. برخلاف عقیده قبلی که این بیماری را یک بیماری گوارشی خالص می شناختند، این اختلال یک بیماری سیستمیک با تظاهرات گوناگون می باشد. بیماری سلیاک با ژن هایی از نوع DQ2 و DQ8 که به وسیله آنتی ژن های HLA کلاس 2 کد می شوند، ارتباط دارد. در دهه های گذشته، بیماری سلیاک یک اختلال نادر و منحصر به دوران کودکی شناخته می شد. در حالی که در حال حاضر یک بیماری شایع در نظر گرفته می شود که امکان بروز آن در هر سنی هست. آنزیم ترانس گلوتامیناز بافتی، هم درپاتوژنز بیماری نقش دارد و هم در تشخیص و پیگیری بیماری کاربرد دارد. بیماری سلیاک فعال با تظاهرات روده ای یا غیرروده ای، آتروفی و از بین رفتن پرزهای روده ای، هیپرپلازی کریپت های روده ای و تست سرولوژی مثبت آنتی بادی بر علیه اندومیزیال یا ترانس گلوتامیناز بافتی مشخص می شود. بیوپسی روده باریک به عنوان استاندارد طلایی برای تشخیص بیماری سلیاک شناخته شده است. لیکن گاه نتایج منفی کاذب دارد. در برخی از بیماران ضایعات روده به صورت تکه تکه می باشد و ممکن است نمونه برداری از قسمت های سالم روده انجام شده باشد. همچنین در بعضی بیماران ضایعات مخاطی در ابتدای ژوژنوم شدیدتر است و با آندوسکوپ معمولی نمی توان از این قسمت نمونه گرفت. گاه تظاهرات بیماری با علایمی نظیر کم خونی فقر آهن، پوکی استخوان، ضایعات پوستی شبه هرپس، افزایش آنزیم های کبدی و اختلالات عصبی می باشد. همراهی بیماری با دیابت نوع 1، بیماری های تیروییدی، برخی اختلالات خودایمنی و بدخیمی ها شناخته شده است. درمان، عدم مصرف غلات حاوی گلوتن و فرآورده های آن در تمام دوره زندگی می باشد. رژیم فاقد گلوتن موجب بهبود بسیاری از علایم بیماری می شود.

در طول دو دهه اخیر میزان تشخیص بیماری سلیاک یا انتروپاتی حساس به گلوتن در اغلب کشورهای غربی و همین طور در کشور ما سیر صعودی قابل توجهی داشته است. پیش از این دوره اغلب پزشکان تصور می کردند که بیماری سلیاک در کشور ما بسیار نادر است و این بیماری را در تشخیص افتراقی بیمارانی که علایمی از سوء جذب داشتند قرار نمی دادند. با ظهور طیف جدیدی از تستهای سرولوژیک که برای بررسی های تشخیصی اولیه بیماری سلیاک استفاده می شوند امکان تشخیص این بیماری بهتر شد. مطالعات فراوانی با استفاده از این تست ها جهت بررسی شیوع بیماری سلیاک در اغلب کشورهای اروپایی، آمریکای شمالی و جنوبی، هند و خاورمیانه انجام شد، نتایج آنها حاکی از این بوده که شیوع سلیاک در اغلب این مناطق بالا است. این یافته بر خلاف تصورات قبلی است که بیماری سلیاک را مخصوص کشورهای اروپایی، خصوصا اسکاندیناوی، می پنداشتند. در کشور ما نیز اولین مطالعات غربالگری توسط مرکز تحقیقات گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد و معلوم شد که شیوع این بیماری در ایران نیز بالا می باشد. نکته قابل توجه در مورد نتایج این مطالعات تظاهرات این بیماری است که محدوده به دستگاه گوارش نمی شود و شامل یک طیف وسیع از بی علامتی یا علایم خفیف گوارشی یا عصبی تا سوء تغذیه شدید می باشد. در این نوشتار سعی کرده ایم که با معرفی کارهای علمی که در زمینه بیماری سلیاک در ایران شده اهمیت توجه پزشکان و متخصصین محترم را به در نظر گرفتن این بیماری در تشخیص های افتراقی علایم مرتبط با این بیماری خاطرنشان کرده و از طرف دیگر توجه مسوولین محترم سلامت را جهت فراهم آوردن تسهیلات لازم برای دسترسی این بیماران به رژیم غذایی فاقد گلوتن جلب نماییم.