پژوهش پیش رو با هدف بررسی پاسخ مازودار (Quercus infectoria Oliv)به گلازنی انجام شد. یک توده کمتردست خورده (1.4 هکتاری) و یک توده گلازنی شده (1.7 هکتاری) در روستای یعقوب آباد شهرستان بانه در استان کردستان انتخاب شدند. در هر کدام از توده های انتخاب شده، پنج قطعه نمونه مستطیلی شکل به ابعاد 30×20 متر به صورت تصادفی برداشت شدند. در داخل قطعات نمونه، برای همه درختان با قطر برابر سینه مساوی و بیشتر از پنج سانتی متر، نام گونه ثبت شد و قطر برابر سینه، ارتفاع کل، ارتفاع تنه و دو قطر بزرگ و کوچک تاج اندازه گیری شدند. برای بررسی رویش قطری، در هر توده، 18 اصله درخت مازودار با مبدأ رویشی شاخه زاد به صورت تصادفی به عنوان درختان نمونه انتخاب شدند و از هرکدام در ارتفاع 50 سانتی متری تنه با استفاده از مته سال سنج، یک جفت نمونه رویشی در دو جهت عمود برهم برداشت شد. در نمونه های رویشی، رویش جاری سالانه شعاعی اندازه گیری شد. رویش قطری نیز محاسبه شد و سپس میانگین رویش قطری در بازه زمانی 1362 تا 1388 برآورد شد و درصد رویش قطری نیز در طبقات قطری هم نام تعیین شد. نتایج نشان داد که میانگین نمایه های زیست سنجی (قطر، ارتفاع کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج و سطح تاج) درختان مازودار در توده کمتردست خورده از توده گلازنی شده بیشتر بود و اختلاف بین آنها معنی دار بود. میانگین رویش قطری درختان مازودار در توده گلازنی شده (2.08 میلی متر در سال) از توده کمتردست خورده (1.32 میلی متر در سال) بیشتر بود و اختلاف رویش در بازه زمانی مورد بررسی و درصد رویش قطری در طبقات قطری معنی دار بود.

DOR: 98. 1000/1735-0859. 1397. 16. 171. 32. 2. 1602. 41 قارچ های اندوفیت بخشی از اجزای مهم تنوع زیستی مرتبط با گیاهان هستند و قادر بوده تمام بافت های داخلی گیاهان را کلنه کرده و سبب بهبود سلامت گیاه شوند. آنها می توانند با بیمارگرهای گیاهان برای فضا و غذا از نظر اکولوژیکی رقابت کرده و موجب کاهش بیماری در گیاهان شوند. به منظور شناسایی قارچ های اندوفیت از برگ، تنه و پوست شاخه های سالم درختان بلوط گونه های Quercus brantii Lindlو Quercus infectoria Olivدر استان کردستان از مناطق بانه، کامیاران و مریوان نمونه برداری به صورت تصادفی انجام شد. نمونه ها در آزمایشگاه به قطعات نیم تا یک سانتی متری تقسیم و پس از ضدعفونی با هیپوکلرید سدیم 5% و اتانول 70% با آب مقطر سترون شستشو داده و پس از خشک کردن روی کاغذ صافی سترون روی محیط سیب زمینی-دکستروز – آگار حاوی آنتی بیوتیک داکسی سایکلین (150 میلی گرم در لیتر) در دمای 25 درجه سانتی گراد کشت شد. شناسایی گونه ها براساس خصوصیات ریخت شناختی و توالی ناحیه ITS-rDNA انجام گردید. بر این اساس از 75 جدایه، گونه های Peyronellaea glomerata (Corda)، Truncatella angustata (Pers. ) Hughes، Ulocladium botrytis (Preuss)، Microsphaeropsis Olivacea (Bonord. )، Chaetomium subaffine (Sergeeva)، Trichoderma citrinoviride (Bissett) و Trichoderma atroviride (P. Karst)` شناسایی شدند. دو گونه Chaetomium subaffine و Ulocladium botrytisبیشترین فراوانی را در بین قارچ های جدا شده از بافت های مورد مطالعه به خود اختصاص دادند. علاوه بر این، بیشترین جدایه های اندوفیت به ترتیب از بافت ساقه و تنه درختان بلوط گونه Q. brantiiجدا شد.

امروزه تشخیص گونه های درختی با هدف تهیه نقشه تیپ درختان جنگلی، نقش مهمی در مدیریت پایدار جنگل ها دارد. تصاویر پهپاد باتوجه به توان تفکیک مکانی بسیار زیاد، ابزار مناسبی برای تشخیص گونه های درختی هستند. هدف از پژوهش پیش رو، بررسی قابلیت طبقه بندی تصاویر پهپاد برای تشخیص گونه های درختی بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl. ) و دارمازو (Q. infectoria Oliv. ) در منطقه کاکاشرف شهرستان خرم آباد بود. در اردیبهشت ماه 1396 با استفاده از پهپاد فانتوم 4، تصاویر سه توده 6/3، 9/4 و 4/5 هکتاری از جنگل های منطقه برداشت شد. موزاییک تصاویر این سه توده به ترتیب با استفاده از 10، 12 و 15 نقطه کنترل زمینی تهیه شد. تفکیک گونه ای برمبنای طبقه بندی تصاویر به روش های شبکه عصبی مصنوعی و طیفی انجام شد. نقشه واقعیت زمینی برای تهیه نمونه های تعلیمی و ارزیابی نتایج طبقه بندی به روش میدانی تهیه شد. هفتاد درصد نمونه های جمع آوری شده به عنوان نمونه های آموزش و 30 درصد باقیمانده به عنوان نمونه های آزمون استفاده شدند. نتایج نشان داد که نقشه به دست آمده از طبقه بندی به روش شبکه عصبی مصنوعی در هر سه توده با ضریب کاپای 77/0، 76/0 و 82/0 و صحت کلی 03/84، 42/83 و 37/87 درصد، عملکرد مناسب تری نسبت به روش طبقه بندی طیفی با ضریب کاپای 7/0، 64/0 و 63/0 و صحت کلی 81/78، 4/73 و 19/72 درصد داشت. باتوجه به قابلیت تصاویر پهپاد در تفکیک بلوط ایرانی و دارمازو در منطقه مورد مطالعه، استفاده از این تصاویر برای تفکیک گونه های مختلف درختی توصیه می شود.

بذر درختان بلوط یک منبع مهم برای تغذیه گونه های مختلف جانوری، مصارف سنتی و همچنین استقرار زادآوری طبیعی در جنگل به حساب می آید. در پژوهش پیش رو، برآورد کمی بذر مازودار (Quercus infectoria Oliv.) در جنگل های روستای کانی برد شهرستان بانه، استان کردستان مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا به منظور آگاهی از وضعیت عمومی منطقه، 20 قطعه نمونه 400 متر مربعی (20×20 متر) به روش تصادفی منظم انتخاب و مشخصه های قطر برابر سینه، ارتفاع کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، دو قطر بزرگ و کوچک تاج درختان به تفکیک گونه برداشت شد. برای برآورد کمی بذر محدوده ای به مساحت 80 هکتار انتخاب شد و 80 اصله درخت در دو طبقه قطری (کمتر از 25 و بیشتر از 25 سانتی متر) و در چهار جهت جغرافیایی اصلی (در مجموع هشت سطح) گزینش شدند. همه بذرهای روی درخت در آبان 1392 با استفاده از چوب دستی برداشت و جمع آوری شد و وزن آن ها با استفاده از ترازو در عرصه اندازه گیری شد. از هر درخت به طور تصادفی 50 عدد بذر انتخاب شد و طول، عرض و وزن آن ها اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که جهت های جغرافیایی اثر معنی داری بر مشخصه های کمی درختان و مقدار تولید بذر نداشتند، اما درختان موجود در جهت های شمالی و شرقی بذرهای بزرگتر و سنگین تری نسبت به جهت های جنوبی و غربی تولید می نمایند. قطر درخت نیز اثر معنی دار بر تولید بذر داشت و با افزایش قطر، تولید بذر نیز افزایش می یابد. به طورکلی، میانگین تولید بذر 1.9 کیلوگرم برای هر درخت مازودار بود که مقدار آن از صفر تا 19.87 کیلوگرم و شمار آن از صفر تا 3088 برای هر درخت متغیر بود. نتایج این بررسی نشان از سال بذردهی ضعیف برای توده های مورد بررسی داشت و نتایج به دست آمده می تواند در مدیریت و برنامه ریزی توده های جنگلی غرب و همچنین ارزیابی توان تولید بذر این جنگل ها مورد استفاده قرار گیرد.

مطالعه صفات مورفولوژیک در برگ گونه بلوط دارمازو (Quercus infectoria Oliv. 1801) در مناطق جنگلی استان کردستان، با توجه به وجود تفاوت آشکار در اشکال برگی پایه ها و با هدف شناخت حالات مختلف بروز صفات کیفی و نیز یافتن دامنه تغییرات در ابعاد صفات کمی اندام برگ در این گونه انجام شد. بدین منظور در مناطق بانه (16 کانون) و مریوان (10 کانون)، 26 کانون جنگلی انتخاب و تعداد 390 نمونه گیاهی برگ از پایه ها جمع آوری شد. سپس تعداد 13 صفت مورفولوژیک متغیر برگی شامل 6 صفت از دسته صفات کمی و 7 صفت از دسته صفات کیفی اندازه گیری و ثبت شده و داده های بدست آمده در قالب طرح آماری آشیانه ای و مدل کاملا تصادفی توسط نرم افزارهای Mstatc،Minitab  و Genstat مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. در بررسی نتایج بدست آمده از تعداد 6 صفت کمی مشخص گردید که در صفات برگی متغیرترین صفت اندازه سطح برگ ها (حد اقل سطح 5.5 سانتی متر مربع و حداکثر 60 سانتی متر مربع) با ضریب تغییر %37 و کم تغییرترین آن صفت تعداد رگبرگ ها (حداقل 6 جفت رگبرگ و حداکثر 15 جفت) با ضریب تغییر 15% است. همچنین 7 صفت کیفی برگ نیز در قالب 17 ارزش سیستماتیکی تعریف گردیده و بررسی نتایج حاصل نشانگر آن است که هر یک از سطوح برگی در این گونه دو حالت دارند (دارای کرک ستاره ای پراکنده و بدون کرک)، که در 90% نمونه ها سطح پشتی کرکدار و در %55 آن ها سطح رویی برگ بدون کرک بوده است. پهنک برگ ها نیز سه شکل مختلف دارند (واژ تخم مرغی، تخم مرغی و مستطیلی) و 96% برگ ها به شکل تخم مرغی واژگون هستند. شکل حاشیه برگ ها نیز سه نوع بوده (کنگره ای منظم، کنگره ای نامنظم و صاف) که 95% برگ ها دارای حاشیه کنگره ای منظم می باشند. قاعده برگ در نمونه ها نیز سه حالت مختلف دارد (گرد، نیمه قلبی و باریک شونده) و برگ با قاعده گرد شامل بیشترین تعداد بوده و 63% برگ ها را تشکیل می دهد. دو صفت شکل نوک برگ (گرد و نوک دار) و شکل نوک دندانه ها (گرد و نوک تیز) نیز هر یک به دو صورت هستند که 55% نوک برگها، نوک دار و 73% نوک دندانه های حاشیه برگ، نوک تیز می باشند.

بررسی صفات مورفولوژیک در میوه گونه بلوط دارمازو (Quercus infectoria Oliv.) در مناطق جنگلی استان کردستان، با هدف دستیابی به دامنه تغییرات صفات کمی و یافتن حالات مختلف بروز صفات کیفی در اندام میوه این گونه که یکی از عناصر اصلی جنگلهای بلوط استان می باشد، انجام گردید. بدین منظور از 26 کانون جنگلی در شهرستانهای بانه (16 کانون) و مریوان (10 کانون)، تعداد 390 نمونه گیاهی دارای میوه جمع آوری و سپس تعداد 17 صفت مورفولوژیک خاص موجود در میوه، شامل 11 صفت از دسته صفات کمی و 6 صفت از دسته صفات کیفی، اندازه گیری و ثبت شد. در نهایت داده های بدست آمده در قالب طرح آماری آشیانه ای و مدل کاملا تصادفی توسط نرم افزارهای Mstatc، Minitab و Genstat مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. بر اساس نتایج بدست آمده از بررسی تعداد 11 صفت کمی مشخص گردید که در صفات مربوط به دانه (4 صفت) متغیرترین صفت متعلق به طول خامه دانه (کوچکترین خامه به طول 0.5 میلی متر و بلندترین آن 3 میلی متر) با ضریب تغییر 34% بوده و کم تغییرترین صفت، طول دانه (کوچکترین دانه به طول 2.6 سانتی متر و بلندترین آن 6 سانتی متر) با ضریب تغییر 13% می باشد. در گروه صفات کمی مربوط به کاسه میوه (7 صفت) نیز صفت طول دم میوه از سایر صفات متغیرتر بوده (کوتاهترین دم میوه 0.1 سانتی متر و بلندترین آن 3.4 سانتی متر) و ضریب 61% داشته و صفت تعداد مارپیچ فلسها (کمترین 5 مارپیچ و بیشترین 10 مارپیچ فلسی) با ضریب تغییرات 12%، کم تغییرترین صفت در این گروه بوده است. همچنین نتایج حاصل از بررسی تعداد 6 صفت کیفی در میوه نشانگر آن است که در گروه صفات مربوط به دانه (2 صفت)، صفت شکل دانه متغیرترین صفت بوده و سه حالت مختلف (بیضی، استوانه ای، تخم مرغی) دارد که 49.5 درصد دانه ها استوانه ای شکل می باشند. در صفت ناف دانه ها نیز 63.8 درصد دانه ها دارای ناف صاف هستند. گروه صفات کیفی کاسه میوه (4 صفت) نیز نسبت به صفات دانه از تنوع کمتری برخوردار بوده و هر یک از صفات دو حالت دارند و 89 درصد کاسه ها استوانه ای شکل و 11 درصد گرد هستند و 50.5 درصد کاسه ها دارای قاعده گرد و 49.5 درصد در قاعده گوه ای شکل می باشند. در خصوص فلسهای جدار کاسه نیز 80.8 درصد دارای فلسهای نامشخص و 19.2 درصد فلس مشخص هستند. همچنین 36.9 درصد فلسها دارای نوک مشخص و 63.1 درصد نوک نامشخص دارند.

تحقیق حاضر به منظور شناخت خصوصیات رویشگاهی گونه دارمازو (Quercus infectoria ssp. boissieri) انجام گردیده است. ابتدا منطقه مورد مطالعه پس از جنگل گردشیهای متعدد بر روی نقشه توپوگرافی با مقیاس 1:50000 منتقل و محل گسترش گونه دارمازو شناسایی گردید. سپس در داخل هر یک از فرمهای مختلف زمین (یال، دامنه و دره) در چهار جهت جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق و غرب) و در دو طبقه ارتفاعی (1600- 1200، 2000- 1600 متر از سطح دریا) به صورت تصادفی قطعات نمونه دایراه ای شکل به مساحت 10 آر (1000 مترمربع) و به تعداد 24 قطعه نمونه انتخاب و مشخصه های مورد بررسی در داخل هر یک از قطعات نمونه یادداشت و نسبت به اندازه گیری مشخصات کمی و کیفی آنها اقدام شد. نتایج حاصل نشان می دهد که مساحت رویشگاه این گونه در منطقه 5751 هکتار بوده، پراکنش آن از ارتفاع 1200 تا 2400 متر از سطح دریا می باشد که در محدوده ارتفاعی 1200 تا 2000 متر از سطح دریا منطقه مورد مطالعه تشکیل تیپ داده و از 2000 تا 2400 متر به صورت پراکنده در منطقه حضور دارد. بافت خاک رویشگاه مورد مطالعه متوسط (لومی)، نسبتا سنگین (لومی رسی) تا سنگین (رسی) می باشد و اسیدیته آنها از 7.4 تا 8 متغیر است که نشان دهنده آهکی بودن این خاکها می باشد. ماده آلی در خاک نسبتا خوب است. در مجموع جهت های شمالی و فرمهای دره و دامنه در محدوده ارتفاعی 1200 تا 1600 متر بالاتر از سطح دریا رویشگاههای مناسبی از نظر خصوصیات کمی و کیفی درختان دارمازو هستند، بلندترین درختان در فرم دره و در جهت شمالی (7.7 متر) قرار داشتند. بیشترین قطر متوسط تاج در فرم دامنه (4.7 متر)، در جهت شمالی (4.6 متر) و در طبقه ارتفاعی 1200 تا 1600 متر (4.4 متر) مشاهده شد. بیشترین طول تاج در فرم دره و در جهت شمالی (4.9 متر) و در طبقه ارتفاعی 1200 تا 1600 متر (4.5 متر) بود. بیشترین طول تنه در فرم دامنه (3.2 متر) و بیشترین میزان تجدید حیات دارمازو در فرم دره (61%)، در جهت شمالی (65%) و در طبقه ارتفاعی 1200 تا 1600 متر (81%) مشاهده شد. از نظر خصوصیات کیفی نیز مشخص شد که بهترین وضعیت شاخه دهی (درختان بدون شاخه) در فرم دامنه (74.6%) و در طبقه ارتفاعی 1200 تا 1600 متر (73.7%) قرار دارند.

در پژوهش پیش رو، به منظور برآورد مقدار زی توده شاخه و برگ (تاج) درختان بلوط، چهار توده وی ول - مازودار (Quercus libani-Q. infectoria) شامل یک توده گلازنی نشده (شاهد) و سه توده گلازنی شده (سال های اول، دوم و سوم پس از گلازنی) بررسی شدند. برای برآورد مقدار زی توده تولیدی تاج درخت از روش برداشت جزیی و معادلات آلومتری استفاده شد. سی و شش اصله وی ول و 36 اصله مازودار از سه طبقه قطری با ابعاد تاج متوسط و به طور تقریب همگن انتخاب شدند و از چهار جهت اصلی تاج درخت به صورت تصادفی در قسمت میانی، چهار شاخه انتخاب و قطع شد. به منظور برآورد زی توده تاج، وزن تر برگ های موجود در هر شاخه، وزن تر هر شاخه و همچنین قطر کل شاخه های درخت اندازه گیری شد. مدل توانی به عنوان بهترین مدل برآوردکننده زی توده انتخاب شد و مقدار اریبی نسبی و درصد جذر میانگین مربعات خطای برآورد مربوط به زی توده شاخه و برگ در هر کدام از توده ها برای هر گونه محاسبه شد. برای مقایسه زی توده اندازه گیری شده و برآوردی در سطح شاخه (از طریق معادلات آلومتری)، در هر توده شش شاخه از هر گونه به صورت تصادفی انتخاب شد و در مدل سازی وارد نشد و مقایسه با آزمون t جفتی انجام شد. نتایج نشان داد که بین مقدار زی توده اندازه گیری شده با مقدار زی توده برآوردی تفاوتی وجود نداشت. همچنین این روش در برآورد زی توده در سطح شاخه روشی نااریب بود. مقدار زی توده تاج توده های وی ول - مازودار در توده گلازنی نشده (9.21 تن در هکتار) در مقایسه با سال های اول، دوم و سوم پس از گلازنی (به ترتیب 1.26، 2.32 و 3.16 تن در هکتار) بیشتر بود. نتایج پژوهش پیش رو می تواند در مدیریت و پایش توده های جنگلی بلوط که تحت تاثیر گلازنی هستند، مورد استفاده قرار گیرد.

یکی از عمده ترین استفاده های انجام شده در زاگرس شمالی گلازنی و استفاده از شاخ و برگ درختان بلوط برای تغذیه دام است. این امر موجب ایجاد تغییرات عمده ای در ساختار و وضعیت ظاهری این جنگلها شده است و در برخی نقاط مانند بخش آلوت، از توابع شهرستان بانه آینده این جنگلها را با خطر مواجه ساخته است. با توجه به مشکل فوق و عدم استقرار زادآوری دانه زاد در این جنگلها، ویژگیهای کیفی بذر دارمازو که یکی از گونه های اصلی این رویشگاه هاست، در توده های دست نخورده و گلازنی شده سه رویشگاه بلکه (Blake)، میریوسف (Mir-Yousef) و قوله شیر (Ghole-Shir) مورد بررسی قرار گرفت. در کل از تعداد 60 درخت، 6000 دانه بذر جمع آوری گردید. میزان رطوبت اولیه بذر در توده های دست نخورده به مقدار جزیی بیشتر از توده های گلازنی شده است، اما اختلاف معنی داری بین آنها وجود ندارد. در رابطه با آلودگی بذرها به آفات بذرخوار، اختلاف شدیدی بین توده های گلازنی شده و توده دست نخورده «بلکه» وجود دارد، اما در دو رویشگاه دیگر با وجودی که میزان بذرها آلوده به بذرخوار در توده های دست نخورده بیشتر است، اما اختلاف آنها معنی دار نمی باشد. وزن هزاردانه بذر در توده های دست نخورده به طور معنی داری بیشتر از توده های گلازنی شده است که عمده ترین دلیل آن می تواند فرصت بیشتر درختان موجود در توده های دست نخورده برای ذخیره مواد غذایی در لپه های بذر باشد. بین درصد جوانه زنی بذرها توده های دست نخورده و گلازنی شده اختلاف معنی داری وجود ندارد. مقایسه میانگین ها به روش دانکن نشان داد رویشگاه «بلکه» با دارا بودن بیشترین مقدار درصد جوانه زنی (96.8 درصد) در گروه اول قرار گرفته و دو رویشگاه «قوله شیر» و «میریوسف» به ترتیب با 90.9 و 88.8 درصد در یک دسته قرار گرفتند. از نظر شاخص جوانه زنی بین توده ها اختلاف وجود نداشته و مقایسه میانگین دانکن نیز نشان داد که هر سه رویشگاه در یک دسته قرار می گیرند. مقدار شاخص جوانه زنی به ترتیب در رویشگاههای «میریوسف»، «بلکه» و «قوله شیر» معادل 13.2، 12.8 و 12.4 محاسبه گردید.

سیلیکون در افزایش مقاومت گیاهان به تنش خشکی، نقش بسزایی دارد. در پژوهش پیش رو، تأثیر سیلیکون در شرایط تنش خشکی بر نونهال های دارمازو (Quercus infectoria Oliv. ) بررسی شد. نونهال ها از نهالستان جنگلی اداره منابع طبیعی شهرستان مریوان به دانشگاه ارومیه منتقل شدند. سپس، آزمایشی در قالب طرح فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام گرفت. نونهال ها در ابتدا با دی اکسیدسیلیکون در دو نوع درشت دانه و نانوذره به صورت پیش تیمار با غلظت های مختلف (صفر، 50، 100 و 150 میلی گرم در لیتر) و برابر با ظرفیت زراعی به مدت 30 روز آبیاری شدند. سپس، تنش خشکی در سه سطح شامل قطع آبیاری (تنش شدید)، آبیاری براساس 50 درصد ظرفیت زراعی (تنش متوسط) و آبیاری براساس ظرفیت زراعی (شاهد) بر نونهال های پیش تیمارشده به مدت 21 روز اجرا شد. نتایج نشان داد که اثرات مستقل نوع سیلیکون بر سیلیس، تنش خشکی بر پرولین و غلظت سیلیکون بر مقدار پرولین و سیلیس نونهال ها معنی دار بودند، اما معنی داری اثرات متقابل تنش خشکی با نوع سیلیکون و نیز تنش خشکی با غلظت سیلیکون فقط بر مقدار پرولین تأیید شد. هیچ یک از اثرات مستقل و متقابل عوامل موردبررسی بر پارامترهای رویشی و مقدار هیدرات های کربن معنی دار نبودند. اعمال تیمار سیلیکون فقط در شرایط تنش شدید خشکی، تأثیر معنی داری بر کاهش مقدار پرولین داشت، اما تفاوت معنی داری ازنظر استفاده از سیلیکون های درشت دانه و نانوذره مشاهده نشد. البته جذب سیلیس در حالت نانوذره بیشتر بود. به طورکلی در شرایط تنش شدید خشکی، اعمال سیلیکون های درشت دانه و نانوذره در غلظت 50 میلی گرم در لیتر توانست تحمل نونهال های دارمازو را در برابر تنش خشکی افزایش دهد.