یعتبر الشریف الرضی، إضافة إلی کونه رجل دین بارزا و شخصیة اجتماعیة مرموقة، شاعراً من الطراز الأوّل. وحریّ به أن یقرن بأعظم شعراء العصر العباسی الثانی کأبی تمام والبحتری والمتنبی. أما أهمّ ما یمیز شعر الشریف عن شعر أقرانه فهو الإلتزام الدینی الذی یکاد یطبع جمیع قصائده. هذا الالتزام تجسّد فی أهمّ أغراضه التی تناولها وهی الفخر والمدیح والغزل والرثاء وغیرها. أما أسباب بلورة هذا الإلتزام فی شعره فمرجعها إلی ثلاثة عوامل هی: شرافة نسبه، ومکانته الدینیة والعلمیة، ثم منزلته الإجتماعیة والسیاسیة فی عصره. ونحن فی هذه المقالة سنحاول جهد استطاعتنا أن نثبت ذلک من خلال غرضه المدحی حتی تتسنّی لنا معرفته فی أغراضه الأخری.

نقیضه یکی از خرده گونه های ادبی است که به نفی و یا تمسخر گونه اصلی خود می پردازد. نقیضه بنا به اعتبار و اهمیت گونه اصلی اش و نیز ساختار و ماهیت خود، می تواند به طور مستقل مور د توجه قرار گیرد. از آنجا که در ادبیات معنا از ارکان اصلی است و هم در حوزه زبان و هم در حوز ه های عاطفه و خیال نقش محوری دارد، در آثار ادبی بسیار مورد توجه است. به این سبب یکی از مهم ترین نقیضه ها در این حوزه شکل گرفته است که در ادبیات فارسی به آن «تزریق» می گویند. یکی از اهداف مهم نقیضه، سرگرمی و خنداندن مخاطب است و تزریق چنین هدفی را به خوبی تامین می کند. مشابه این نقیضه را در ادبیات غرب نیز با اندک تفاوتی با عنوان nonsense VERSE داریم که نگارنده سعی در تطبیق وجوه اصلی این دو با یکدیگر دارد.

شاعران به مناسبت پیروزی سلاطین و امیران بر دشمنان و در تهنیت فتح و ظفر، «شعر فتح» می سروده اند. این نوع شعر که در قالب قصیده رواج داشته است، در دیوان های شعر و گاهی متون منثور، از آغاز تا دوران معاصر قابل ردیابی است. با آنکه ترکیب «شعر فتح» در متون منثور و منظوم به کار رفته است و نشانه هایی برای تشخیص آن، از دیگر اشعار وجود دارد، اما تاکنون پژوهشی درباره این نوع شعر، منتشر نشده است و در فرهنگ های لغت، دانشنامه ها و دایره المعارف ها نیز از «شعر فتح»، نمونه ها و ویژگی های آن، سخنی در میان نیست. در این مقاله نمونه های فراوانی از شعر فتح، سروده معروف ترین شاعران زبان فارسی، گردآوری و به ترتیب تاریخی، تنظیم شده است تا به این پرسش ها، پاسخ داده شود که ویژگی های این نوع شعر چیست؟ در چه قالب و ساختاری نمود پیدا کرده، چه محتوایی را در بر داشته است و مناسبات آن با نوع های دیگر چون فتحنامه، ظفرنامه و جنگنامه و تاثیر و تاثر شاعران، در این نوع شعر از یکدیگر چه و چگونه بوده است؟

تصویرهای شعر سپید از دهه سی تا کنون تحولات گوناگونی یافته اند که می توان آنها را به دو بخش تقسیم کرد : 1. تصاویر شاملویی 2. تصاویر بعد از دهه هفتاد. در نگاهی کلی می توان گفت محمور عمودی در شعر سپید بسیار مهمتر از شعر کلاسیک است و این به سبب «فردیت»، «تخیل آزاد»، «تجدد و نوآوری»، و «تنوع عناصر تصویرساز» است. تصویرهای «شاملویی» اغلب «حسی» اند و با «عناصری طبیعی» با «تشخیص» ساخته می شوند، اما تصویرهای «بعد از دهه هفتاد»، اکثرا «حسی - انتزاعی» اند و از عناصر « غیرطبیعی» ساخته می شوند و «فضاسازی» با آنها بیشتر از انواع دیگر تصویر است.

قد یحمل اللفظ (أو العبارة) بواسطة التکرار، وذاﻙ من إحدی الأسالیب التعبیریة فی اللغة الشعریة، دلالات فنیة متعددة و أحیانا متداخلة توثر فی نفس المتلقی، و یتم ذلک بفضل موهبة الشاعر البارع المتمکن من إخراج الکلام إلی الإفادة و الامتاع. و تزداد قیمة ذلک التکرار فی تمتین الدلالات عند ما یرافق الشاعر الحظ اللغوی و الشعوری و الأصالة و الا اذا نقصه ذلک کله فلا محالة أن یودی هذا النقص إلی الثرثرة اللفظیة المبتذلة، اضافة إلی عجز الشاعر عن السیطرة الکاملة علی أزمة تکراره. و القصیدة الحرة بما تحتوی علیه من طاقة التکرار التعبیریة الفائقة قد استطاعت أن تنجح فی أداء المقصود عند کبار الشعراء کما عند «السیاب»، رائد الشعر الحر بحیث تمکنت القصیدة الحرة لدیه أن تحمل هذه الطاقة دلالات ترمی من ورائها تحقیق أهداف النص بما ینحصر علی الدلالة البیانیة، أنها الاصل فی کل تکرار، و الدلالة الشعوریة، وأنها أهم دلالة وأصعب وأغنی، والدلالة الایقاعیة المتسمة بالدرامیة و الدلالة التصویریة المتلازمة للاخری، فی ستة مواضع. وترسخت تلک الطاقة فی القصیدة السیابیة الحرة بغیة الوصول إلی الدلالات الفنیة، و استطاعت أن تفجر الجمال الدلإلی بنجاح حاسم حین مزجت بین الدلالات فجاء امتزاج الشعوریة بالایقاعیة أغزر من غیرها وأغنی. و هذا هو شأن القصیدة الجیدة التی تحملنا إلی البحث فی المظهر اللغوی و ما خلفه، و ما یموج وراءه من تیارات ذات دلالات غنیة. تلک الدلالات هی جزء أصیل من التعبیر الادبی للتکرار. ینظر المقال الی الایقاع والتصویر و البیان و الی الشعور بینها بعضها ببعض.

در تاریخ شعر پارسی از نظامی و خاقانی بدین سو، از طرز تازه و شیوه نو و مفاهیمی از این گونه سخن رفته است و هر کس خود را نوگرا و شعر خود را شعر تازه خوانده است. در همه این ادعاها، میل به تازه شدن و بودن، و جاذبه ای که تازه بودن در مخاطبان نو داشته همیشه قابل توجه بوده است. البته میل به تازگی در انجمن های سه گانه سبک بازگشت متوقف شد؛ اما ادیبانِ پس از آن، دوباره شوق تازه بودن و شدن را آشکار کردند. یکی از جمله بزرگان این جریان، ملک الشعرا محمد تقی بهار است که دوران محمد علی شاه، احمدشاه، رضاشاه و محمدرضاشاه را دریافت. وی ذهنی وقاد و حافظه ای قوی داشت و گرایش شدید او به مسایل اجتماعی و سیاسی ، او را به ماهیت شعر معاصر نزدیک کرده بود. بهار، راه و شعر خود را نو می داند و در یکی از سروده هایش، بر این ادعاست که همه کارهای نو، حاصل تلاش و تتبع او بوده است.

مساله فلسطین نه یک مساله محلی و نه یک مساله عربی بلکه یک مساله اسلامی است و تمام مسلمانان جهان در برابر آن احساس مسوولیت می کنند. حوادث فلسطین قلب تمام مسلمانان جهان را به درد آورده است. سرزمینی از صاحبانش غصب شده و وطن افرادی گردیده که از نواحی مختلف جهان به آنجا آمده و علی رغم میل صاحبان آن سرزمین و میلیونها مسلمان دیگر در آنجا دولتی بر سر کار آورده اند. در این میان شاید بتوان گفت که درک الجزایریها نسبت به این مساله بیشتر و عمیق تر از سایرین است، چراکه خود طعم اشغال و تجاوز و چپاول و غارت را چشیده اند. آنها سالها تحت سلطه استعماری بودند که قصد از بین بردن هویت و قومیت آنها را داشت. بنابراین بهتر از دیگران به توطئه های انگلیس و یهود برای غصب سرزمین فلسطین پی می برند. آنها که خود قربانی توطئه های استعمار بودند، دست انگلیس را برای کمک به ایجاد دولتی یهودی در این سرزمین درخفا می بینند. این مساله را می توان در آثار ادبای الجزایری بخوبی لمس نمود. اشعار زیادی در دیوانها و کتب ادبی یافت می شود که از جنبه های مختلف به این مساله پرداخته است که نشان دهنده درک عمیق و علاقه شدید آنها نسبت به این بخش از سرزمین اسلامی و قدس شریف است.

بررسی آیات متشابه، یکی از مباحث مهم در تفسیر قرآن است که همواره مورد توجه مفسران بوده است. آیه 172 سوره اعراف از جمله آیات متشابه و مشکل قرآن می باشد. نخستین تفسیرها پیرامون آیه، به استناد روایات عالم ذر بازمی گردد که بعدها توسط معتزله و مفسران عقلگرا، مورد تردید یا انکار قرار گرفته است. پژوهش حاضر ضمن پذیرش عالم عهدسپاری، به بررسی نظریات عارفان و فیلسوفان پرداخته که نتیجه حاصل از پژوهش گویای آن است که دلایل مفسران عقلگرا، در خصوص انکار عالم ذر کافی نبوده و به دلیل عدم شناخت از نفس و مراتب نفسانی است. فرازمانی و فرامکانی بودن نفس انسان، وجود جمعی یا عقلی انسان ها، اطوار مختلف نفس که دارای احکام و شرایط متفاوت است؛ موضوعی است که به حل مشکل فهم آیه فوق کمک می کند.

با آن که در زمینه حافظ شناسی، تحقیقات ارزنده بسیار به عمل آمده، ولی هنوز هم در بعضی از مسایل، اندیشه و قصد غایی این «سر حلقه رندان جهان» همچنان در پرده ای از ابهام مانده است. از این قبیل موارد بیتی است که خواجه شیراز مضمون آن را با «آیینه اسکندر» پرداخته است. از آنجا که آن بیت، ساخت و بیانی مبهم دارد و حافظ پژوهان در معنی آن اختلاف کرده اند، نگارنده در این مقال بر آن شد که ضمن اشاره ای نقد آمیز بر نظر شارحان اشعار حافظ در این مورد، تا آنجا که بتواند پرده ابهام از جمال معنی آن به یکسو زند.