روستا و توسعه
سال:1389 | دوره:13 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

این مطالعه در صدد است نشان دهد که توسعه روستایی، بر خلاف برداشت همگانی، مفهومی بسیار پیچیده است که عوامل متعددی در آن دخالت دارند. برخی از این عوامل، مانند «جمعیت» مورد غفلت یا کم توجهی قرار می گیرند. عامل جمعیت، در برنامه های اولیه توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور نقشی نداشته و اشاره به جمعیت روستایی و برخی ویژگی های آن، تعارفی بیش نبوده است؛ به گونه ای که حتی تعداد روستاهای کشور به دلیل نداشتن تعریف جامع و مانع، در سرشماری ها بیش از 16هزار اختلاف داشته است. با توجه به اینکه توسعه روستایی، برنامه ای مکان محور، و هدف نهایی آن ارتقای سطح زندگی جمعیت های روستایی است، به ناچار، نه تنها زیستگاه های روستایی، بلکه ویژگی های جمعیتی و آرمان های مردمی که در آنها زندگی می کنند نیز باید مدنظر قرار گیرد تا ادامه زندگی در آنها مقدور گردد؛ آن هم در شرایطی که در برخی از استان ها، بیش از 80 درصد آبادی ها را سکونتگاه های کم جمعیتی تشکیل می دهند که در مواردی مشمول برنامه های توسعه نمی شوند و نتیجه این امر، دامن زدن به کوچ روستاییان به شهرهاست. این مقاله نقش ویژگی های جمعیتی و لزوم توجه جدی به آنها را به عنوان یک عامل کلیدی در توسعه روستایی نشان می دهد تا شاید به تغییر نگرش ها بینجامد و به اقدام کارسازتری بینجامد.

مطالعه حاضر، با هدف شناخت عوامل موثر بر عملکرد تعاونی های مرتع داری و جنگل داری در زمینه اشتغال زایی برای دستیابی به توسعه روستایی در استان گلستان، به روش پیمایشی صورت گرفته و از نوع توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق شامل اعضای هیات مدیره تعاونی های مورد نظر است که بر اساس سرشماری انجام شده، 123 نفر بودند. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ (0.86=r) بود. تحلیل داده ها با بهره گیری از نرم افزار SPSS صورت گرفت. نتایج به دست آمده از رگرسیون چندمتغیره به روش گام به گام بیانگر نقش مثبت «سازمان دهی ارائه دهندگان خدمات»، «آموزش مهارت های شغلی» و «عوامل زیرساختی» و نیز نقش منفی «موانع و مشکلات موجود در تعاونی ها» در متغیر وابسته «اشتغال زایی» است. در مجموع، عوامل یاد شده 23 درصد از عوامل موثر بر میزان اشتغال زایی را تبیین می کنند.

درجه مطلوبیت، مقبولیت، تناسب و سازگاری برنامه ریزی توسعه روستایی، ارتباط نزدیکی با روش حاکم بر چگونگی انجام عمل برنامه ریزی دارد. هر چه میزان درک متقابل و همراهی کنشگران اصلی، یعنی مردم محلی، برنامه ریزان، سیاست گذاران و مدیران اجرایی در مرحله برنامه ریزی بیشتر باشد، تصمیمات برای توسعه روستاها از سازگاری، پذیرش و اثربخشی بیشتری برخوردار خواهد شد و این امر بستگی به رویکرد اتخاذ شده در روش برنامه ریزی دارد. تا دهه 1980، بر نقش برنامه ریزان متخصص بیش از سایر کنشگران در برنامه ریزی تاکید می شد. به تدریج ضعف های اساسی این رویکرد آشکار شد و در رویکردهای نوین توسعه و توسعه روستایی، جای خود را به رویکرد برنامه ریزی ارتباطی داد. در این مقاله، ضمن تدقیق در چارچوب مفهومی و عملیاتی این رویکرد نوین، موارد کاربردی استفاده از آن در برنامه ریزی توسعه روستایی ایران در آستانه تصویب و اجرای قانون برنامه پنجم توسعه معرفی شده است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و از طریق تجزیه و تحلیل محتوای اسناد علمی و تحقیقات مرتبط صورت گرفته است. یافته های این مطالعه ما را در ترسیم خطوط اساسی انگاره نوین توسعه، و تعیین چارچوب الگوی کار این رویکرد یاری می کند.

پژوهش حاضر، با هدف تعیین و تحلیل عوامل تعیین کننده سطح توانمندی اقتصادی زنان سرپرست خانوار در مناطق روستایی استان کردستان، در 1387، به روش توصیفی - پیمایشی انجام شد. بدین منظور، 180 تن از زنان سرپرست خانوار شاغل به روش نمونه گیری تصادفی نظام مند انتخاب شدند و از طریق پرسشنامه، اطلاعات مربوط به آنها گردآوری شد؛ علاوه بر تعیین روایی، از طریق آزمون های آلفای کرونباخ (0.76) و بازآزمایی، پایایی آن نیز به دست آمده بود. نتایج تحلیل داده ها نشان داد که به لحاظ اقتصادی، 24 درصد از زنان سرپرست خانوار مورد مطالعه توانمند و 40.7 درصد نیز نیمه توانمند به شمار می روند؛ این میزان نزد زنان بیوه بیشتر، و نزد زنان مطلقه کمتر از سایر گروه هاست. بر اساس نتایج تحلیل سطح توانمندی گروه مورد مطالعه، با وارد شدن عوامل و متغیرهای تاثیرگذار بیمه اجتماعی، سطح توسعه روستا، تنوع شغلی، ارزش دارایی ها، و مدت زمان فعالیت در مدل رگرسیون، در یک ترکیب خطی، 71 درصد از تغییرات واریانس مربوط به توانمندی اقتصادی زنان سرپرست خانوار در مناطق روستایی تبیین می شود.

در کشور ما، از چند دهه پیش، ضرورت پرداختن به موضوع روستا و توسعه آن از سوی دولت احساس شده و در غالب موارد، به صورت محور سیاست های توسعه تلقی شده است. در شرایطی که قرن بیستم را پشت سر گذاشته ایم، هنوز توسعه روستایی با مسائل و چالش های فراوان روبه روست که در کنار مشکلات زیست - محیطی، توجه به نوعی توسعه به نام «توسعه پایدار روستایی» را برمی انگیزد. از این رو، پژوهش حاضر با بهره گیری از روش فراتحلیل به بررسی چالش ها و مشکلات جوامع روستایی ایران برای دستیابی به توسعه پایدار می پردازد. نتایج تحقیق نشان دهنده وجود مشکلاتی عمده از این دست در کشور است، که از آن جمله اند: برنامه ریزی و مدیریت ضعیف دولتی، فقدان ساختاری مناسب برای مدیریت توسعه روستایی، عدم توجه به دانش بومی، عدم توجه به مشارکت های مردمی و سرمایه اجتماعی، فقدان کشاورزی مکانیزه، عدم ارتقای بهره وری از منابع پایه ای تولید، ضعف در خدمات ترویج کشاورزی، ضعف در گردشگری روستایی، و عدم گسترش بخش های نوین اقتصادی.

پژوهش کیفی حاضر با هدف شناسایی موانع توسعه کسب وکارهای کشاورزی در استان گلستان به انجام رسید. اطلاعات مورد نیاز، بر اساس دوازده پرسش محوری، از طریق مصاحبه نیمه ساختارمند با نمونه ای 43 نفره از کارآفرینان و مدیران کسب وکارهای کشاورزی به دست آمد. با تحلیل محتوای متن مصاحبه ها، 107 گویه نمایای موانع توسعه کسب وکارهای کشاورزی استخراج شد. فهرست کامل گویه ها، با عنایت به قرابت مفهومی، در قالب پنج طبقه موضوعی بدین شرح گروه بندی شد: عوامل طبیعی، عوامل تولید، پیچیدگی ماهیت و فرایند توسعه کسب وکارهای کشاورزی، توسعه بازار کشاورزی، و بستر و فضای توسعه کسب وکارهای کشاورزی. مطابق یافته های تحقیق، موانع دارای بیشترین فراوانی عبارت اند از: بروز خطرات طبیعی؛ کیفیت پایین نهاده های موجود در بازار؛ زمان بر بودن رسیدن به مرحله سودآوری؛ نوسان سیاست های دولت در بازار کشاورزی در ارتباط با واردات، صادرات، قیمت گذاری، و تنظیم بازار؛ و شرایط دشوار کسب اعتبارات.

مطالعه کیفی حاضر، با توجه به نقش انکارناپذیر زنان عشایر کوچنده ایل کلهر در زمینه پرورش دام، با هدف شناسایی دانش بومی این زنان تولیدکننده در به گزینی دام انجام پذیرفت. حوزه جغرافیایی پژوهش شهرستان گیلان غرب در استان کرمانشاه بود. برای گردآوری داده ها از فنونی همچون «ارزیابی مشارکتی روستایی»، مصاحبه عمیق و گروه های متمرکز استفاده شد. با توجه به طبیعت تحقیق کیفی، روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد، و تجزیه و تحلیل داده های گرداوری شده نیز با بهره گیری از روش تحلیل محتوا صورت گرفت. یافته ها بیانگر وجود سازوکارهایی مناسب مانند شیوه های شناسایی دام ها، عوامل محرک و محدودکننده بلوغ جنسی، شیوه مشخص کردن دام های حذفی، و نیز معیارهای به گزینی از سوی دامداران کوچنده است، که توجه بدین دانش زمان ازموده را اجتناب ناپذیر می نماید.

هدف مطالعه حاضر عبارت است از تحلیل آماری ارتباط بین معرف های حکمرانی و عملکرد بخش کشاورزی، و چگونگی تعاملات نهادی کشاورزان و دولت در هشت کشور ایران، هند، چین، کره جنوبی، ژاپن، انگلستان، ایتالیا و آلمان طی دوره 1996-2006 با تاکید بر تحلیل روند برخی از سیاست های اقتصادی بخش کشاورزی ایران. به طور کلی، بر اساس نتایج ضمنی پژوهش، بهره گیری از نهاده های سنتی و نوین تولید در کشورهای دارای سطوح بالاتر معرف های حکمرانی مطلوب تر است. در واقع، نتایج آماری بیانگر شکاف قابل توجه بین بهره وری نیروی کار و عملکرد در هکتار کشورها با سطوح متفاوت نهادی است. تمرکز بر تحلیل روند سیاست های بخش کشاورزی ایران نشان می دهد که ضعف نهادهای حکمرانی به ویژه پاسخ گویی نهادهای مردمی، کیفیت مقررات و تنظیم روابط قانونی از عوامل موثر در عدم دستیابی کامل به بخش کشاورزی توسعه یافته و با کارایی بالاست.