بلورشناسی و کانی شناسی ایران
سال:1379 | دوره:8 | شماره:1

معدن مس قلعه زری بزرگترین معدن مس رگه ای ایران، در 182 کیلومتری جنوب بیرجند واقع شده است. عیار مس بین 0.5 تا 8 درصد، نقره 20 تا 150 گرم در تن و طلا 0.5 تا 15 گرم در تن است. کانی سازی عمدتا در سه رگه متمرکز شده است. غالب سنگهای در برگیرنده شامل آندزیت بازالتی (با سن پالئوسن- ائوسن) است. کانی سازی منطقه شامل کوارتز، هماتیت (اسپکولاریت)، کلریت، کالکوپیریت، ± طلا، ± کانی های حاوی نقره و ± پیریت است.نمونه برداری از سه رگه اصلی در اعماق 70-، 100-، 135- و 170- متری صورت گرفت، و از رگه ها به فاصله 10 متر از یکدیگر نمونه برداری شد. غالب کلریتها از نوع رپیدولیت غنی از آهن و چند نمونه پینوکلریت - برانزویجیت اند. دمای تشکیل کلریتها براساس فرمول کاتلینو و نیوا [9] محاسبه و بین 260ºC تا 300ºC است.دمای کلریتها 10ºC تا 30ºC کمتر از دمای اندازه گیری شده سیالات درگیر کوارتز است. فرمول کاتلینو و نیوا [9] براساس کلریتهای قلعه زری تغییر می کند و فرمول جدید جهت محاسبه دمای تشکیل کلریتها ارائه می شود. در محلول کانه دار قلعه زری نتایج به شرح زیرند. 29- تا logfO2=-30، logmH2<-5.5  و 3.5 - تا -logmH2S=3 بوده.

در این پژوهش، کمپلکس [Cd(phen)2(NO3)2] تهیه و ساختار آن به روش پراش سنجی تک بلور پرتو ایکس تعیین شد. این کمپلکس از 1، 10- فنانترولین و هر یک از کمپلکسهای [Cd(Meurea)6](NO3)2 و [Cd(urea)4(NO3)2] در دمای 50 تا 60ºC تهیه شد. بلورهای این کمپلکس در سیستم بلوری سه میل (تری کلینیک) با گروه فضایی P(-1)(2) با دو مولکول در یاخته یکه متبلور می شود. پارامترهای یاخته یکه عبارتند از: a=9.6008(5)Å            b=9.6044(3)Å       c=13.4376(11)Å α=99.5624(4)o           β=99.5564(6)o      γ=105.0862(3)o  V=1152.65(13)Å3        Dcalc=1.7221 mg/m3                               پس از تعیین ساختار، ثابتهای R و Rw به ترتیب تا میزان 0.0772 و 0.0935 کاهش یافت. اتم کادمیم در این کمپلکس هشت همارایی است. افزون بر این، مطالعات طیفی فروسرخ (IR) و پراش سنجی نیز انجام گرفت.

بر اساس این مطالعه عیار میانگین طلا و نقره کانسار مس پورفیری سرچشمه به ترتیب 0.06g/t و 1.22g/t است که اختلاف زیادی با عیارهای گزارش شده قبلی دارد. در آندزیت بیوتیتی و نمونه هایی از استوک سرچشمه با دگرسانی فیلیک/ پتاسیک، همبستگی مثبت بالایی بین عیارهای طلا و مس (r=0.81) طلا و نقره (r=0.61) و طلا و نقره با مس (r≥0.72) وجود دارد که نشان دهنده (1) ته نشینی همزمان طلا و نقره با مس و (2) حضور احتمالی طلا بصورت محلول جامد غیر قابل رویت و نیز طلای خالص یا الکتروم داخل دانه های کالکوپیریت است.عیار طلا در منطقه غنی شده سولفیدی ثانویه بیش از 2 برابر عیار طلای درونزاد است. نقره نیز غنی شدگی بیشینه ای را در منطقه فروشست - اکسید و غنی شده سولفیدی ثانویه نشان می دهد.این مطالعه نشان داد که کانسار سرچشمه یک کانسار مس - مولیبدن پورفیری فقیر از طلا و نقره است.

در اطراف همدان (فقیره) مجموعه ای از کانی سازی آنتیموان صورت پذیرفته است که در ارتباط با گرانیتوئیدهای الوند است. کانی سازی به صورت چندین رگه با ضخامتهای مختلف شناسایی شدند که بیشترین ضخامت به 0.7 متر می رسد. شیب رگه ها بسیار تند است و در محل گسل ها تشکیل شده اند. این گسل ها مسیر عبور آبگونهای کانی سازند. رگه های معدنی از استیبنیت، پیریت، رآلگار، اورپیمنت و کوارتز تشکیل شده اند. بافت کانیها به صورت پر کننده فضای خالی و برشی در رگه ها دیده می شود.سنگ میزبان رگه های کوارتز - استیبنیت یعنی مونزو گرانیت ها، بخش اصلی پلوتونی توده الوند را تشکیل می دهند. کانی های عمده مونزوگرانیت ها را کوارتز، پلاژیو کلازسدیک الیگوکلاز، ارتوز، بیوتیت و گاهی مسکویت تشکیل می دهند.مقدار میانگین آنتیموان در رگه ها 30.5 درصد، طلا 0.83 ppm و ارسنیک 498 ppm بوده است. با توجه به نتایج بدست آمده، مقدار عناصر Ni, Sn, Hg, Ag, As, Au, Sb در سنگ های همبر بسیار بیشتر از مقدار متوسط جهانی آنهاست و احتمالا دارای نابهنجاری هستند. در نمودارهای عنکبوتی نشان می دهند که الگوهای پراکندگی عناصر کمیاب و REE سنگ های گرانیتی و رگه ها یکسان است که بیانگر ارتباط بسیار نزدیک بین آنها از لحاظ ژنتیکی است. با جمع بندی شواهد موجود در منطقه می توان به این نتیجه رسید که کانی سازی در فقیره احتمالا از نوع فراگرمایی (اپی ترمال) است.

شوره زنی به معنی تشکیل بلور یا رسوب سفید یا خاکستری بر سطح اشیا است. ظهور این بلورها متاثر از نوع اثر هنری، رنگدانه و بست به کار رفته در آن، مرمتهای انجام شده، و محیط نگهداری اثر است. برای بررسی نوع ترکیبات شوره و علل تشکیل آنها، از رسوبهای موجود بر سطح 26 شی سفالی نمونه برداری شد. این سفالها از حفاری مناطقی با اقلیمهای مختلف بدست آمده و همگی بدون لعاب و متعلق به هزاره اول یا دوم پیش از میلاد مسیح بودند. برای آنالیز نمونه های شوره که بسیار کم بود از روشهای دستگاهی نظیر پراش سنجی پرتو ایکس XRD، طیف سنجی فروسرخ تبدیل فوریه FT-IR و تجزیه شیمیایی استفاده شد. نتایج نشان داد که شوره ها شامل یک یا مخلوطی از گچ، کلسیت، کلرید آهن آبدار، فلدسپار، پیروکسین، هماتیت و هالیت است. علاوه بر شوره ها، خاک هر منطقه نیز آنالیز شد و تاثیر عوامل محیطی در میزان و نوع ترکیبات شوره مورد بررسی قرار گرفت.

گارنت با ساختار ماکل نوری متقارن در یک نمونه از پیه مونتیت شیستهای منطقه آسمی گاوا واقع در نوار دگرگونی سانباگاوا یافت شد. نوار دگرگونی در جنوب غربی ژاپن واقع شده و در اثر دگرگونی ناحیه ای فشار بالا در زمان کرتاسه تشکیل شده است. گارنت حاوی میانبارهای متعددی از پیه مونتیت، کوارتز، هماتیت، برونیت، تالک و آمفیبولهای سدیک می باشد. بخش عمده گارنت (XSps=0.85) از اسپسارتین تشکیل شده است و منطقه بندی شیمیایی در آن دیده نمی شود. پیه مونتیت در زمینه و به صورت میانبارهای در گارنت و آلبیت دیده می شود و حاوی منطقه بندی شیمیایی مشخص نیست. معمولا مرکز پیه مونتیت حاوی درصد کمتری Fe3+ و درصد بیشتری Mn3+ و Al است. گارنت از لحاظ نوری ناهمسانگرد بوده و در نورهای قطبی عمود بر هم از بخشهای متعددی تشکیل شده است که دارای طرحهای هشت وجهی، شش وجهی و چهار وجهی است. برای تعیین نحوه ایجاد طرحهای دیده شده از مدل رومبودودکا هدرال استفاده شد و نشان داد که بخشهای با اندیسهای میلری متقارن خواص نوری مشابهی را نشان می دهند. ارتباطات بافتی و توزیع کاتیونهای Al، Fe3+ و Mn3+ در بین گارنت، پیه مونتیت و برونیت نشان می دهد که تشکیل گارنت ناشی از واکنش میان مونتیت و برونیت بوده است.