زراعت دیم ایران
سال:1395 | دوره:5 | شماره:2

با توجه به اهمیت گندم در تغذیه انسان و سطح زیرکشت وسیع این محصول به صورت دیم در ایران، این پژوهش با هدف ارزیابی کارایی مدل های رگرسیون چند متغیره خطی و شبکه های عصبی مصنوعی برای پیش بینی عملکرد دانه و زیست توده گندم دیم (رقم سرداری)، در یک بررسی دو ساله اجرا شد. در دو منطقه از زاگرس مرکزی، 202 نقطه نمونه برداری تحت کشت گندم دیم و در اجزای مختلف شیب شامل قله شیب، شانه شیب، شیب پشتی، پای شیب و انتهای شیب انتخاب شد. در زمان برداشت گندم، از این نقاط نمونه خاک و نمونه عملکرد گندم جمع آوری شد. ویژگی های اولیه و ثانویه پستی و بلندی در هر نقطه، از مدل های رقومی ارتفاع استخراج و از داده های هواشناسی دو منطقه استفاده شد. 54 خصوصیت مختلف خاک، پستی و بلندی، بارندگی و مدیریت به عنوان ورودی های هر مدل و عملکرد دانه و زیست توده گندم به عنوان خروجی های هر دو مدل در نظر گرفته شد. ضرایب تبیین مدل های شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون چند متغیره خطی به ترتیب برای پیش بینی عملکرد دانه برابر 84 و 15 درصد و برای پیش بینی زیست توده هوایی برابر 76 و 6 درصد بود. ریشه دوم میانگین مربعات خطای (RMSE) این مدل ها نیز به ترتیب در پیش بینی عملکرد دانه برابر 0.033 و 0.092 و در پیش بینی زیست توده برای شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون چند متغیره خطی به ترتیب برابر 0.037 و 0.102 بود. نتایج نشان از توانایی بهتر شبکه های عصبی مصنوعی نسبت به رگرسیون چند متغیره خطی در برآورد عملکرد دانه و زیست توده گندم دیم در مناطق مورد مطالعه داشت.

این مطالعه به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت و تداخل علف های هرز روی برخی صفات کیفی و کمی دانه رقم های نخود اجرا گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقاتی دانشگاه کردستان در 15 کیلومتری شهر دهگلان در سال زراعی 92-1391 انجام شد. تاریخ کاشت (پاییزه، انتظاری و بهاره) و ارقام نخود (ILC482، آزاد، آرمان، پیروز و کاکا) به صورت فاکتوریل به کرت های اصلی و تداخل (وجین و عدم وجین) علف های هرز به کرت های فرعی اختصاص داده شدند. نتایج آزمایش نشان داد که اثر تاریخ کاشت در تمام صفات مورد بررسی معنی دار بود. رقابت علف های هرز باعث کاهش شدید تعداد دانه شد. به طوری که در کشت پاییزه در شرایط تداخل نسبت به عدم تداخل تعداد دانه کاهش 77.58 درصدی نشان داد. این کاهش در کشت انتظاری و بهاره به ترتیب 76.65 و 99.35 درصد بود. تداخل علف هرز باعث افزایش وزن صد دانه نسبت به شرایط عدم تداخل شد. بیش ترین مقدار عملکرد دانه در کشت انتظاری مشاهده شد. رقم  ILC482با مقدار 132.4 گرم در مترمربع دارای بیش ترین عملکرد دانه بود. از نظر عملکرد دانه کاکا مناسب ترین رقم در شرایط تداخل علف هرز بود. بین ارقام آزمایشی از لحاظ کلیه صفات کیفی دانه به جز خاکستر، فیبر خام و غلظت روی اختلاف معنی دار مشاهده شد. میزان ترکیبات فنلی با طولانی تر شدن دوره رشد افزایش یافت. در بین ارقام مورد آزمایش رقم کاکا دارای بیشترین مقدار تانن بود.

گلرنگ (Carthamus tinctorius L.) یکی از محصولات با ارزش کشاورزی و صنعتی است که در بسیاری از نقاط جهان کشت می گردد. این مطالعه با هدف ارزیابی تنوع ژنتیکی ژنوتیپ های خار دار و بی خار گلرنگ موجود در موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور از نظر صفات زراعی و مورفولوژیک و در شرایط دیم سردسیری شهرستان مراغه انجام گرفت. تعداد 31 ژنوتیپ گلرنگ در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و با 3 تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. مقادیر آماره های توصیفی صفات بیانگر وجود تنوع ژنتیکی در ژرم پلاسم مورد مطالعه بود و کمترین مقدار تنوع ژنتیکی برای صفات روز تا 50 درصد گلدهی و روز تا رسیدگی کامل بدست آمد. با استفاده از تجزیه به مولفه های اصلی، صفات مورد مطالعه به 6 مولفه با واریانس تجمعی 91 درصد کاهش یافتند که بیشترین نقش را در تبیین تنوع بین ژنوتیپ های خاردار و بی خار گلرنگ داشتند. با استفاده از تجزیه به مولفه های اصلی و تجزیه خوشه ای، ارقام خاردار و بی خار در 2 گروه مجزا قرار گرفتند. فاصله ماهالانوبیس بین گروه های 1 و 2، 5.05 بدست آمد. در مجموع چنین نتیجه گیری شد که تنوع ژنتیکی قابل ملاحظه ای در ژرم پلاسم گلرنگ مورد بررسی در شرایط دیم سردسیر وجود دارد و جهت گزینش والدین و ژنوتیپ های مطلوب در برنامه های به نژادی گلرنگ مورد استفاده قرار گیرد.

به منظور ارزیابی ژنوتیپ های عدس از نظر تحمل به خشکی در مرحله گلدهی آزمایشی بصورت اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال های 92-1391 در دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز اجرا شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر متقابل ژنوتیپ × تنش خشکی برای همه صفات به جز 50% سبز شدن، 50% گلدهی و ارتفاع بوته معنی دار بود که حاکی از واکنش متفاوت ژنوتیپ ها از نظر آن صفات نسبت به تنش خشکی بود. اثر متقابل سه جانبه سال × ژنوتیپ × سطوح تنش خشکی برای هیچ یک از صفات مورد بررسی معنی دار نبود که نشان دهنده تاثیر مشابه تنش خشکی روی ژنوتیپ ها از لحاظ صفات مورد مطالعه در دو سال زراعی بود. مقایسه میانگین صفات از نظر اثر متقابل ژنوتیپ × تنش خشکی نشان داد اگرچه کلیه ژنوتیپ ها در شرایط تنش خشکی نسبت به شرایط بدون تنش کاهش عملکرد معنی داری داشتند، اما ژنوتیپ شاوی ورزقان هم در شرایط بدون تنش خشکی و هم در شرایط واجد تنش، نسبت به سایر ژنوتیپ ها عملکرد بهتری از خود نشان داد. در هر دو سال، شاخص های MP، HARM ،GMP وSTI  دارای همبستگی مثبت و معنی داری در سطح احتمال 1% با عملکرد دانه در شرایط تنش و بدون تنش بودند، بنابراین شاخص های برتر جهت شناسایی ژنوتیپ های متحمل به تنش خشکی و با پتانسیل عملکرد بالا شناخته شدند، که بر اساس آن ها ژنوتیپ های کلیبر، قره داغ، هوراند دانه ریز، داغ قیه قشلاقی و شاوی ورزقان به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ ها نسبت به تنش خشکی شناخته شدند.

گندم، یکی از گیاهان مهم زراعی ایران و جهان، از جنبه های گوناگون غذایی و اقتصادی حائز اهمیت می باشد. شناسائی تنوع آللی ژن های کنترل کننده نیاز بهاره سازی در ارقام و لاین های مختلف گندم، امکان تعیین تیپ رشد، پیش بینی سطح تحمل سرما و سازگاری ژنوتیپ های مختلف گندم را به اقلیم ها و مناطق هدف فراهم می سازد. در سطح مولکولی طول دوره ورنالیزاسیون در ارقام گندم به طور عمده به وسیله مکان های ژنی ( VRN-2 ،VRN-1وVRN-3 ) تعیین می شود. در گندم هگزاپلویید ژن های  (Vrn)برای تیپ رشد بهاره در فرم غالب و برای تیپ زمستانه در فرم مغلوب همراه با اثرات اپی استاتیک عمل می کنند. در این تحقیق تنوع آللی موجود در مکان های ژنی  VRN-1)و VRN-B3) در 50 ژنوتیپ گندم نان با استفاده از 9 جفت آغازگر اختصاصی تعیین شد. آلل های غالب Vrn-B1 ,Vrn-D1) و (Vrn-B3 به ترتیب با فراوانی (%58، %22 و %90) شناسایی شدند. همچنین آلل های مغلوب  vrn-B1, vrn-D1)و vrn-B3) به ترتیب با فراوانی (%42، %78 و %10) شناسایی شدند. در مکان ژنی (VRN-A1) آلل (Vrn-A1c) با فراوانی 58%، آلل (Vrn-A1b) با فراوانی 26%، آلل (Vrn-A1a) با فراوانی 14% و آلل (vrn-A1) با فراوانی 2% دارای کمترین فراوانی بود. این تحقیق تنوع اللی قابل ملاحظه ای را در مکان های ژنی کنترل کننده ورنالیزاسیون و تحمل سرما در ژنوتیپ های گندم دیم مورد بررسی نشان داد که اطلاعات حاصل در جهت تجمیع الل های مطلوب برای تولید لاین های سازگار به شرایط اقلیمی در مناطق هدف مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت.

تاثیر آبیاری تکمیلی بر همزیستی میکوریزایی گندم دیم رقم آذر 2 در زمان های متغیر آخرین بارندگی بهاره در یک آزمایش دوساله به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال های 1393 و 1394 در مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان غربی بررسی شد. تیمارهای آزمایش شامل زمان پایان بارندگی (20 اردیبهشت، 3 خرداد و 17 خرداد)، همزیستی قارچ (شاهد و قارچ گونهGlomus intraradices ) و آبیاری (دیم و یک نوبت آبیاری تکمیلی) بودند. نتایج نشان داد که همزیستی میکوریزایی تحت شرایط آبیاری تکمیلی باعث افزایش معنی دار کیفیت علوفه (فسفر و کلسیم) و دانه (فسفر) گندم نسبت به کشت دیم شد. بیشترین درصد پروتئین (21.98 درصد) و عملکرد دانه (1326.55 کیلوگرم در هکتار) مربوط به آبیاری تکمیلی گیاهانی میکوریزایی بوده که آخرین بارندگی را به ترتیب در 20 اردیبهشت و 17 خرداد داشتند. به طور کلی کیفیت علوفه و دانه گندم در کشت دیم با یک نوبت آبیاری تکمیلی بهبود می یابد و رابطه میکوریزایی صرف نظر از زمان پایان بارندگی در میزان بهبود کیفیت و عملکرد دانه (در آبیاری تکمیلی تا 15 درصد و در کشت دیم تا 10 درصد) موثر بود. درنتیجه در شرایط کم آبی با مدیریت صحیح منابع آب و کاربرد کودهای بیولوژیک علاوه بر کاهش میزان آب مصرفی و تقویت گیاه، می توان ضمن غنی سازی محصولات زراعی گامی موثر در راستای کشاورزی پایدار برداشت.

به منظور ارزیابی تحمل خشکی و تعیین شاخص مناسب برای ارزیابی تحمل لاین های خویش آمیخته آفتابگردان به شرایط خشکی، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با شش تکرار طی دو سال 94-1393 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان خوی انجام شد. تعداد 20 لاین آفتابگردان در دو شرایط آبیاری مطلوب و محدود ارزیابی شد. تنش خشکی از طریق قطع آبیاری از مرحله R4 تا مرحله R6 اعمال شد. بر اساس نتایج حاصل، تنش خشکی باعث کاهش ارتفاع و قطر ساقه، وزن صددانه، قطر طبق، طول دوره رشد و عملکرد دانه لاین های آفتابگردان شد. اختلاف آماری معنی داری بین لاین ها از نظر خصوصیات مذکور وجود داشت. بیش ترین عملکرد دانه در لاین های RGK55،BGK375  و BGK1 در شرایط بدون تنش و در لاین های BGK1 و BGK375 در شرایط تنش به دست آمد. برای ارزیابی لاین ها، شاخص های مقاومت به خشکی شامل میانگین عملکرد (MP)، میانگین هندسی بهره وری(GMP) ، شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص تحمل (TOL)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، میانگین هارمونیک بهره وری (HARM)، شاخص پایداری عملکرد (YSI)، شاخص خشکی حساس(SDI) ، شاخص خشکی نسبی (RDI)، درصد حساسیت به تنش خشکی (SSPI)، شاخص تحمل به خشکی اصلاح شده در شرایط آبیاری مطلوب (K1STI) و شاخص تحمل به خشکی اصلاح شده در شرایط تنش (K2STI) محاسبه شد. بر طبق این شاخص ها و همچنین همبستگی ساده، شاخص های GMP ،MP ،K2STI ،STI ،K1STI و  HARMمناسب ترین شاخص ها برای گزینش ژنوتیپ های آفتابگردان از نظر تحمل خشکی بودند. بر این اساس لاین های BGK1 و BGK375 به عنوان متحمل ترین لاین ها و لاین های RGK23 و RGK26 حساس ترین لاین ها به تنش خشکی بودند.