پژوهشنامه اورمزد
سال:1401 | دوره:- | شماره:59 |تعداد مقالات:14

برخی ازرویین تنان توسط خدایان و موجودات مافوق بشری با عناصری مانند آب و آتش پدیدار می گردد. در اسطوره های ملل داستان های فراوانی از اسطوره های رویین تنی وجود دارد که اغلب دربسیاری نکات مشترکند و یکی از این اشتراکات، نقش آب در رویین تنی اسطوره هاست. اسفندیار، با نقش اسطوره ای، مذهبی، پهلوانی، حماسی پررنگ در تاریخ و به خصوص در شاهنامه، جایگاه ویژه ای دارد. در این مقاله با استنادبه منابع کتابخانه ای، ضمن مقایسه رویین تنی اسفندیار پهلوان ایرانی با زیگفرید، آشیل و بالدر به بررسی نقاط اشتراک و تفاوت آنها می پردازیم که مشخص می شود رویین تنی اسفندیار پهلوان ایرانی نسبت به شخصیت های اسطوره ای رجحان دارد.

ترجمه ی تاریخ یمینی، تألیف محمد بن عبدالجبارالعتبی، ترجمه ناصح بن ظفر جرفادقانی نمونه بارز نثر فنی است که در اوج فصاحت و بلاغت و با نهایت مهارت نگارش یافته است. نثر کتاب زیبا، و دلنشین در برخی موارد مغلق و مصنوع است و آن چه که موجب زیبایی سخن نویسنده شده، استفاده از آرایه های ادبی به خصوص بدیع لفظی و معنوی است که بر آهنگ کلام افزوده و سخن وی را به اوج خود رسانده است. این مقاله، نثر ترجمه تاریخ یمینی را به روش مطالعات کتابخانه ای و به شیوه تحلیلی، توصیفی از این مد نظر مورد بحث قرار می دهد و به بررسی مؤلفه های زیبایی نثر او همچو استفاده از انواع آرایه های ادبی می پردازد. با استخراج نمونه هایی از نثر به تجزیه و تحلیل آن می پردازد و به این نتیجه می رسد که ترجمه ی تاریخ یمینی در کمال سلامت از عهده ی ادای مقصود در آمده کتاب ساده و دلپذیر و در برخی موارد مصنوع و دشوار است.

از شاخص های حائز اهّمیّت ادبیات فارسی پرداختن به موضوعات مذهبی، قصص قرآنی و داستان های پیامبران بوده که، موسوم به «ادبیات مذهبی» است. در حقیقت ادبیات فارسی –,بخصوص ادبیّات عرفانی-تجلیگاه اندیشه ها و ارزش های دینی و مذهبی است و از این منظر همواره زینت بخش متون کلاسیک وکهن ادب پارسی بوده است. آنچه در این مقاله مورد گفتگو قرار می گیرد بررسی جنبه های ارزش ادبی نیست؛ بلکه رویکرد گفتمان آن است که به دلایل، همچنین چگونگی ورود اسرائیلیات به حوزه ی فرهنگ اسلامی و با طرح نمونه هایی درادبیات فارسی و عرفانی به بررسی آن ها بپردازد.

منصور علی مرادی از جمله رمان نویسان مشهور ایرانی است که ساختار رمان هایش و همچنین انعکاس مضامین گوناگون اجتماعی، فرهنگی، وغیره در آن بسی قابل توجه می باشد. آثار منصور علیمرادی هم از جهات ساختار و هم از مضامین قابل بررسی هستند؛ بخصوص کاربرد ساختار و مضمون متفاوت در حوزه رمان نویسی فارسی و مطرح کردن فرهنگ و نمادهای جنوب کشور کرمان و بلوچستان که قبلا به آن پرداخته نشده بود. در این تحقیق که با هدف بررسی مضمون و ساختار رمان های منصور علی مرادی به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، دو رمان «اوراد نیمروز» و «تاریک ماه» برای شناسایی فرهنگ و اجتماع جامعه ای که این نویسنده به آن تعلق دارد، مورد بررسی قرار گرفته اند و در نهایت، نتایج حاکی از این بود که ساختار رمان اوراد نیمروز، ساختاری احساساتی با پایان باز است و با اینکه خط سیر داستان در آنها منطقی بوده، اما ریتم تند و پیچیده ای دارند. همچنین از نتایج این جستار چنین دریافت شد که از جمله مهم ترین مضامین رمان اوراد نیمروز، «محیط» نقش پررنگی دارد و مضامین اجتماعی و فرهنگی بسیار آشکار هستند.

یحیی علوی فرد از شاعران برجسته در حوزه شعر کودک و نوجوان است که در سال های اخیر در این زمینه با انتشار آثار موفق، به شهرت و محبوبویت به ویره نزد دانشگاهیان این رشته علمی ادبی رسیده است. او در آثارش از تشبیه و انواع آن برای تاثیرگذاری بیشتر کلام و نفوذ در خاطر مخاطب به خوبی بهره برده است. در این مقاله که با نظر به نقد ادبی نوین و با محوریت آثار یحیی علوی فرد نوشته شده تلاش شده تا تمام گونه های تشبیه که شاعر برای بیان مقصود خود بدان توجه داشته استخراج شده و مورد تحلیل قرار گیرد. برای انجام این پژوهش تمام آثار چاپ شده شاعر، مورد کاوش قرار گرفته و هر جا نمونه ای از تشبیه که در تاثیرگذاری بیشتر کلام دخیل بوده، شرح داده شده است. و در پایان پس از نگاهی توصیفی آماری به این آثار، روشن شد که شاعر بیش از هر آرایه دیگری به تشبیه نظر داشته و تقریباً از همه انواع تشبیه در خلال سروده هایش استفاده کرده؛ اما نظر به اینکه مخاطب شعر کودک و نوجوان بوده، از تشبیه حسی به حسی و تشبیه کامل با ذکر تمام ارکان آن بیشترین بهره را برده است.

میراث فرهنگی ناملموس یا فرهنگ زنده از مهم ترین عوامل و مؤلفه های هویت ساز و گونه گونی فرهنگی برشمرده می شود و در نزد هر قوم و ملتی جلوه های بی شمار دارد. ترنابازی از جمله میراث ناملموس ایرانیان است که به رغم آن که پژوهشگران خاستگاه آن را به دوران پیش از اسلام نسبت می دهند، یکی از فعالیت های فرهنگی ویژه ماه رمضان بوده و هست و برپایه شواهد بیش از هرجای دیگر در تهران انجام می شد. واکاوی دلیل همبستگی این بازی آیین با ماه رمضان موضوع اصلی این نوشتار است. بدین منظور نخست ساز و کار ترنابازی بررسی و سپس جنبه های مهم ماه رمضان از دیدگاه ایرانیان مسلمان برشمرده شد. به نظر می آید که باتوجه به آن که مبنای طرح داستانی ترنا بازی در واقع نگاهی به رابطه فرمانروا و فرمانبر است از یک سو و اهمیتی که حضرت علی(ع) به جهت کاتب وحی و فرمانروای دادگری دارد، اجرای این بازی را به ماه رمضان پیوند داده است. چرا که اگر ماه محرم، ماه امام حسین(ع) و ماه قیام بر بیداد و ستم است، ماه رمضان، ماه حضرت علی(ع) است و پاسداشت فرمانروایی دادگر و حق جو.

شناخت انسان بدون شناخت جنبه های مختلف روحی او ممکن نخواهد بود و یکی از مهمترین و پیچیده ترین حالات روحی انسان که هم در حوزه ی انسان شناسی و هم در حوزه ی حکمت و عرفان الهی به طور بسیار دقیق و گسترده ای مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد، وجود حالات عرفانی او و از آن جمله دعا و راز و نیازهای او با خدای خویش است. در این مقاله که با عنوان «بررسی دعا در کلام انبیاء و عرفا و مشایخ» می باشد سعی بر آن شده است «دعا» که از جمله حالات عرفانی آدمی می باشد مورد بررسی قرار می گیرد. این مقاله در 8 فصل تنظیم شده است.

نماد پردازی در ادبیات همچون گونه های دیگر ادبی کارکردهای گوناگون دارد و از جمله شگردهای برجسته برای بیان مفاهیم و القای معانی اینگونه مفاهیم است. در میان این نمادها، پرنده و پرواز با ارجاع به کارکرد خود، در دنیای واقعی جایگاه قابل تأملی در ادبیات کهن و معاصر فارسی دارد. این مقاله با هدف بررسی، تحلیل و تأویل های نمادهای پرندگان در اشعار ایران شاه ابن ابی الخیر در منظومه حماسی کوش نامه نوشته شده است و به بازتاب مضامین و معانی نمادین پرندگان در شعر شاعرمورد نظر می پردازد. در پژوهش حاضر، از روش توصیفی-تحلیلی، با مراجعه به منابع کتابخانه ای و فیش برداری از منابع مورد نظر استفاده شده است. براساس یافته ها، پرندگان در شعر این شاعر معانی سمبولیک در برداشته اند: گاه نماد خود شاعر و شخصی، گاه مفاهیم با اقتضائات زمانی، جو حاکم بر جامعه و حوادث و رویدادهای سیاسی و اجتماعی مثبت و منفی بوده اند.

تخیل و اندیشه مثبت سازنده و انگیزه ی بارزی از نیکو زیستن است. خیال خام و تفکر منفی راهی به درون مرداب نیستی و سقوط از قله های باطل و مرگ آور نادانی و آگاهی می باشد. این اندیشه ها مقوله ای است که از دیرباز شاعران عارف مسلک و روان شناسان قرون بدان پرداخته اند و در ایده بازتاب حالات درونی در دنیای بیرونی، با یکدیگر اتفاق نظر داشته اند. اکتشافات و هنرها و متون مختلف در پرتو خیال مثبت تجلی می گردند و پرداختن به این گونه تفکرات تخیلات باعث کامیابی ها و عزت ها و سرافرازی ها خواهد گردید. حافظ شاعری است که با اندیشه و تصویری مثبت شعری می سراید و در اندیشه خود عمیقاً به آرزوی خویش می نگرد و آن را در قالب شعری دلچسب ارائه می نماید. در مقاله حاضر که پژوهشی میان رشته ای محسوب می شود، کوشش بر آن است تا با بررسی مؤلفه های روان شناسی مثبت و منفی تطبیق آن با آرای حافظ گامی در مسیر تبیین اثرگذاری ها و اثرپذیری های دو مقوله روان شناسی و ادبیات گذاشته شود. مهم ترین دستاورد در این پژوهش اندیشه ی منفی در شعر حافظ شامل غرور، حسادت و جلوه های آن که ریشه ی آن در ذات انسان است و در مقوله ی روان شناسی، شامل، سه حوزه ی عشق، محبت، شادی است و به طور کلی تمام این موارد اندیشه ی مثبت در اشعار حافظ می باشند و منشأ آن، نگاه و نگرش مثبتی است که در روح و روان انسان نهفته است وپیام مشترک حافظ در رابطه با اندیشه ی مثبت و منفی و روان شناسان این است که برای رسیدن به آرامش باطن، باید مثبت نگر بود و از اندیشه ی منفی پرهیز نمود.

ادبیات پست مدرن از سبک ها و شیوه های جدید آفرینش و خلق داستان در دوره معاصر می باشدکه عده ای از نویسندگان و شاعران به منظور خلق اثری فاخر و در نوع خود بی نظیر از آن بهره گرفته اند. در این نوع ادبیات شیوه های سنتی داستان نویسی و روایت به هم می-ریزد. نظریه پردازان برای اینگونه آثار مؤلفه ها و بدیل بیشمار و متنوعی را ذکر کرده اند و در هر اثری این مؤلفه ها نمودهای متفاوتی دارند. قاسم کشکولی در خلق مجموعه داستان کوتاه «زن در پیاده رو راه می رود» هنرش را در این عرصه به نمایش گذاشته و این شیوه را تتبع کرده است. و نویسنده ای موفق در این زمینه محسوب می شود. وی این مجموعه را در سال 1377 منتشر کرده است و می توان در این مجموعه مختصر، برخی از مؤلفه های پست مدرنیسم را مشاهده کرد. اما آنچه در این اثر شاخص و عنصر غالب آن محسوب می-شود؛ اتصال کوتاه و حضور نویسنده در داستان، آشفتگی زمان و مکان، تناقض گویی، پارانویا، جنبه فراداستانی داشتن، شورش گری شخصیت هاست که در این بررسی یافته ایم. به این ترتیب، در پژوهش حاضر به تحلیل و بررسی بدیل هایی که در این اثر مشهود است، پرداخته ایم و برای نیل به این مقصود از منابع کتابخانه ای و از روش اسنادی-توصیفی بهره گرفته ایم.

نام گذاری و عنوان در شعر فارسی بر اساس عوامل و عناصر مختلفی در ادوار مختلف فارسی صورت گرفته است، عنوان اثر، نامی است که از سوی پدیدآورنده و یا ناقد اثر بدان داده می شود. اهمیت عنوان تنها از آن روی نیست که اثر را شناسنامه دار و متمایز از سایر عنوان ها می گرداند؛ بلکه می تواند دال بر کیفیت و اهمیت اثر از نظر بافت و ساخت نیز باشد. می توانیم بگوییم که کتاب ها همه عنوان داشته اند. در کتاب های مذهبی، مانند اوستا و انجیل و قرآن و دیگر کتاب های آسمانی، عنوان در هر بخش حضور دارد. می توان کتاب های مذهبی را از این نظر جزء اولین ها دانست. با توجه به آثار مکتوبی که از سده ی چهارم هجری قمری باقی مانده است، قدیمی ترین کتاب شعر دارای عنوان «شاهنامه» است که «مسعودی مروزی» آن را پدید آورده است. با این حال، از آن جا که اشعار شاعران در یک مجموعه تحت عنوان «دیوان» تهیه می شدند؛ شاعران شعرهای خود را نام گذاری نمی کردند. در این پژوهش، با توجه به مراحل و سیرِ تحول نام گذاری و عنوان، به بررسی اجمالی تغییر و عوامل نام گذاری اشعار و متون نثر می پردازیم.

مدح و مدیحه سرایی به وسیله پارسی گویان درباری در ایران، از ابتدای قرن سوم هجری و همزمان با تأسیس حکومت نیمه مستقل طاهریان آغاز گردید و درسلسله صفاریان نیز ادامه یافت و در عهد سامانیان و غزنویان به اوج شکوفایی رسید. سلاطین غزنوی، شاعران را با تطمیع یا تهدید به دربار فرامی خواندند تا به مدح و ثنای آنان بپردازند. شعرای درباری ضمن تجلیل و تکریم و مشروعیت بخشی به اعمال سلطان باعث مقبولیت عمومی و بقای سلطنت شاهان می شدند. سؤال اصلی این پژوهش پیرامون مقایسه ی زبانی، ادبی و محتوایی مدایح عصر سامانی و غزنوی با تأکید بر شعر رودکی و فرخی سیستان هست؛ بنابراین با بهره گیری از روش تحقیق توصیفی، تحلیلی به بررسی دیوان رودکی و فرخی سیستانی پرداخته است. مدیحه های اغراق آمیز در دربار حکومت های برخاسته از طبقات پایین جامعه مانند غزنویان، ما را به این نکته رهنمون ساخت که چه زمینه های اجتماعی سیاسی موجب سرودن این مدایح شده است. از دلایل اصلی ترویج مدح در دربار پادشاهان ایران، نیاز متقابل شاهان و شاعران به همدیگر بوده است. درواقع، فرمانروایان برای ایجاد مشروعیت دینی و مقبولیت عمومی به شاعران که واسطه آنان با مردم بودند نیاز داشتند و در مقابل شاعران هم برای ارضای نیازهای مادی و معنوی و کسب شهرت و ثروت به دربار روی می آوردند.

در میان آثار برجسته تصوف و عرفان اسلامی، مثنوی معنوی جایگاه ویژه ای دارد. به طوری که می توان گفت این کتاب در واقع دایره المعارف عرفان و تصوف اسلامی است. مولانا در تصوف عبادت و ریاضت و ذکر و فکر را با عشق و شور وجذبه و وجد و حال و رقص و سماع جمع کرد و عشق و اشراق را مایه اصلی عرفان خود قرار داد. پیام مولوی و حضور او موهبتی آسمانی و نشانه ای از رحمت الهی است که امروزه هم، انسان می تواند هر وقت و هر جا که مایل باشد وجودش را در برابر پرتو های زندگی بخش آن قرار دهد و خود را با معیارهای تغییر ناپذیر آن منطبق سازد. مولوی در مقام فردی مقدس و هنرمندی با عظمت و جامعیت غیر متعارف، نسبت به تاثیر معنوی و زیبایی، آن شکوه حقیقت که برای او همواره دری به درون اسرار الهی می گشاید حساس بود. او زیبایی را جلوه مستقیم پروردگار در این عالم کون و فساد می شمرد و آن ر ا بی واسطه ترین وسیله در بر انگیختن آگاهی و بیداری ونسبت به جهان معنوی می دانست. این مقاله با روش تحیلیل محتوا به بررسی جایگاه تلمیح در دفتر سوم مثنوی می پردازد.

زبان فارسی یکی از کهن ترین زبان هاست که دوره های متفاوتی را پشت سر گذاشته است. از این رو این پژوهش، دوره های زبانی فارسی را با روش تحلیل محتوا و ابزار کتابخانه در مطالعه می گیرد و مشخص می کند زبان فارسی علاوه بر دیرینگی یکی از زبان های سهل دنیاست که دوره تکامل و تکوین را طی کرده و همچنان جهت سهولت در کاربرد دوره های تکاملی تر خود را دنبال می کند؛ از آنجا که برخوردهای هر روزه ما با زبان طبیعی و گسترده است و زبان همیشه در دسترس است و اغلب بدون هیچ تلاش آگاهانه ای بی اختیار آن را به کار می بریم و همه انسان ها از دوران کودکی بر زبان تسلط پیدا می کنند و آن را به کار می برند؛ اما زبان را باید مورد بررسی و مطالعه قرار داد هرچند توجه به زبان امر تازه ای نیست و شواهدی از قدیمی ترین تاریخ مدون در دست است که انسان در آن زمان نیز پیرامون زبان به پژوهش می پرداخته است؛ در این فرصت تاریخ زبان فارسی مورد مطالعه مروری قرار می گیرد.