تبیین مبانی عمل اخلاقی بر اساس نظریه اسلامی عمل

در خصوص مباني زيرساز عمل از بررسي متون اسلامي و بويژه قرآن مي توان نتيجه گرفت که مباني عمل دست کم در سه نوع مباني اساسي خلاصه مي شود که مي توان آن را مباني شناختي، گرايشي و ارادي- اختياري ناميد و هر گاه رفتاري اعم از مشهود يا نامشهود بر اين سه مبنا مبتني باشد آن رفتار عمل محسوب خواهد شد. طرح واره انسان عامل، بيان کننده آن است که در انديشه اسلامي، انسان نه تنها موجودي نيست که اعمالش ناشي از علت هاي بيرون از کنترل وي باشد، بلکه چون عاملي در نظر گرفته شده است که خود منشاء عمل خويش است. مي توان عمل هاي صادره از او را به خودش منتسب ساخت و او را منشاء عمل در نظر گرفت. بر اين اساس، انسان مسوول اعمال خود خواهد بود.
در اين مقاله، با بررسي آيات قرآن و رواياتي که به حوزه اخلاق مرتبط مي شود، به مباني شناخت خدا به عنوان بنياد خير و خير بنيادين، شناخت کرامت انساني به عنوان زيربناي اخلاق، شناخت خداوند به عنوان واضع حد و حدود، ادراک کليت عقلاني عمل اخلاقي در حيطه شناختي و مباني انسان خواستار خير نهايي و تعادل هيجاني مبناي فضيلت اخلاقي در حيطه گرايشي و مبناي اراده و عزم شرط لازم اعمال اخلاقي در حيطه ارادي اختياري دست يافته و نظريه انسان عامل را به حيطه اخلاق تعميم داديم.