آت اكولوژي سه گونه مرتعي Stipa Hohenackeriana, Artemisia Sieberi و Ferula gumosa در اكوسيستم هاي مرتعي استان قم

بشري حسين; شاهمرادي امرعلي

مشخصات مقاله

عنوان نشریه:

تحقيقات مرتع و بيابان ايران : 1383 , دوره 11 , شماره 3 ; از صفحه 287 تا صفحه 307 .

عنوان مقاله:

آت اكولوژي سه گونه مرتعي Stipa Hohenackeriana, Artemisia Sieberi و Ferula gumosa در اكوسيستم هاي مرتعي استان قم

نویسندگان:

بشري حسين, شاهمرادي امرعلي*

آدرس:

* موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع

چکیده:

شناخت رفتار و عمل گونه هاي مرتعي و ارتباط اكولوژيكي آنها با ساير اجزا اكوسيستم از قبيل خاك، اقليم، پوشش گياهي و موجودات زنده جانوري، به عنوان قسمت مهمي از اطلاعات مورد نياز در برنامه هاي اصلاح، احيا، و بهره برداري صحيح از مراتع، ضروري و اساسي است. در اين تحقيق آت اكولوژي سه گونه Artemisia sieberi، Stipa Hohenackeriana و Ferula gumosa مورد بررسي قرار گرفت. ابتدا شناسايي رويشگاههاي گونه هاي يادشده و تهيه نقشه آنها در سطح استان قم صورت گرفت و خصوصيات رويشگاهي شامل توپوگرافي، خاك و اقليم بررسي شد. بعد پايگاههاي مطالعاتي تعيين و در هر پايگاه تيپهاي مختلف گياهي مشخص گرديد. در هر تيپ، به ازاي هر 300 متر ارتفاع، نمونه برداريها انجام شد. گونه هاي همراه،‌ چگونگي حضور گونه هاي مورد نظر در پوشش گياهي از قبيل درصد پوشش تاجي، تراكم و فراواني مطالعه شد. بررسي فنولوژيكي، ميدان اكولوژيكي، و سيستم ريشه گونه ها بخش عمده اي از اين مطالعه را شامل شده است.
نتايج نشان مي دهد كه گونه Artemisia sieberi در دامنه ارتفاعي 1000 تا 1900 متر از سطح دريا با بارندگي سالانه 100 تا 260 ميليمتر و تحمل دماي 12- تا 49 درجه سانتيگراد رويش دارد. اين گونه مرتعي در خاكهايي با بافت سبك تا نسبتا سنگين با pH بين 7.2 تا 8.3 و 0.12EC تا ds/m 1.5 در پادگانه هاي آبرفتي متوسط يا بلند و قديمي و سازند قم مي رويد. ميانگين پوشش تاجي 8.12 درصد، تراكم 8750 پايه در هكتار و فراواني 48% تعيين گرديد. بررسي مراحل فنولوژيكي نيز نشان داد كه رشد رويشي آن از اواسط اسفند ماه شروع مي شود و تا اواسط تيرماه ادامه مي يابد. از اين تاريخ تا اواسط شهريور اين گونه با خواب تابستانه مي رود، در اواخر شهريور ماه و اوايل مهر ماه غنچه ها ظاهر مي شوند، و در اواخر مهر به گل مي نشيند. در آبان ماه بذرها تشكيل مي شوند و از اواخر آبان تا اواسط آذر ريزش بذرها آغاز مي گردد. سيستم ريشه اين گياه شامل يك ريشه اصلي است كه به طور مستقيم تا عمق تقريبي 45 سانتيمتر در خاك نفوذ مي كند و ريشه هاي فرعي است كه به طور عمده در عمق 5 سانتيمتري به طور نسبتا افقي از ريشه اصلي منشعب مي شوند.
گونه Stipa Hohenackeriana در رويشگاههايي با دامنه ارتفاعي 1000 تا 2700 متر، شيب 2 تا 60 درصد، دماي حداقل مطلق 23.5- و حداكثر مطلق 49 درجه سانتيگراد و بارندگي 140 تا 300 ميليمتر مشاهده شد. اين گياه در خاكهايي با بافت سبك تا نسبتا سنگين مي رويد. ميزان اسيديته خاك در رويشگاههاي آن بين 7.3 تا 8.3 و مقدار EC بين 0.28 تا ds/m 1.5 متغير است. ميانگين درصد پوشش تاجي 3.25 و فراواني 50% تعيين گرديد. مراحل فنولوژيكي گياه در ارتفاعات مختلف متفاوت مي باشد، به طوري كه در ارتفاعات پايين تر از 1900 متر رشد رويشي اين گياه در اسفند ماه و زمان رسيدن بذر از اواخر ارديبهشت تا اوايل تير مي باشد. در حالي كه در ارتفاع 2500 متر رشد رويشي در اواخر فروردين ماه شروع مي شود و زمان رسيدن بذر در اواخر تيرماه مي باشد. سيستم ريشه اين گونه افشان و داراي انشعابهاي فراوان است.
گونه Ferula gumosa در دامنه ارتفاعي 2150 تا 3220 متر از سطح دريا،‌در شيبهاي 40 تا 60 درصد با بارندگي 307 ميليمتر رويش دارد. اين گروه قادر به تحمل دما بين 23.5- تا 39 درجه سانتيگراد مي باشد . خاك رويشگاههاي باريجه داراي بافت لومي يا شني با اسيديته 7.5تا 7.8 و هدايت الكتريكي 0.06 تا 0.62 ds/m مي باشد. ميانگين درصد پوشش تاجي 14.2، تراكم 6400 پايه در هكتار و فراواني 44.5% تعيين گرديد. آغاز رشد باريجه از نيمه دوم فروردين ماه است و در اواخر تيرماه بذرهاي آن مي رسند. در سيستم ريشه اين گياه طولهاي تا 140 سانتيمتر كه به حالت نسبتا عميق در خاك نفوذ كرده اند مشاهده شد. ريشه ها در محل يقه متورم و غده اي و داراي چندين انشعاب مي باشند.