مطالعه ژئوشيميايي عناصر خاكي كمياب (REE) در كانسار بوكسيت جاجرم (شمال خاوري ايران)

كانسار بوكسيت جاجرم (شمال خاوري ايران) بزرگ ترين كانسار بوكسيت ايران است كه به صورت چينه سان بين دو سازند اليكا و شمشك قرار گرفته است. اين كانسار از پايين به بالا از چهار بخش كايولينيت پاييني، بوكسيت شيلي، بوكسيت سخت و كايولينيت بالايي تشكيل شده است. عناصر خاكي كمياب (REE) بخش بوكسيت سخت و شيلي اين كانسار با استفاده از نتايج 22 تجزيه شيميايي مورد بررسي قرار گرفته است. همبستگي بين عناصر خاكي كمياب با ساير عناصر در اين كانسار نشان مي دهد كه كانيهاي رسي و همچنين كانيهايي مانندEuxenite, Anatase, Loparite, Xenotime, Rhabdophane, Monazite, Florencite, Churchite ميزبانان احتمالي اين عناصر در بوكسيت سخت هستند. در بوكسيت جاجرم مقدار عناصر خاكي كمياب به سمت فروديواره كربناتي افزايش مي يابد و از اين لحاظ، اين بوكسيت شبيه بوكسيتهاي كارستي است. افزايش تمركز عناصر خاكي كمياب در بخش زيرين نيمرخ براي تمامي عناصر خاكي كمياب يكسان نيست و با توجه به مقدار پتانسيل يوني و همچنين همراهي آنها با كانيهاي مختلف، ميزان تمركز هر يك از آنها نيز متغير است به طوري كه با افزايش پتانسيل يوني اين عناصر، مقدار تمركز آنها در بخش زيرين نهشته كاهش مي يابد. عناصر HREE به دليل همراهي با كانيهايي مانند كانيهاي رسي و زيركن به مقدار مساوي از بخش بوكسيت سخت شسته شده و در بخش بوكسيت شيلي متمركز شده اند. همچنين دو عنصر Ce و Eu به دليل اين كه هر يك از آنها با دو ظرفيت متفاوت وارد ساختار كانيها مي شوند بنابراين از نظر مقدار تمركز در بخش زيرين نهشته و همچنين در نمودارهاي بهنجار شده كندريتي رفتار متفاوتي را نسبت به روند تغييرات ساير عناصر خاكي كمياب از خود نشان مي دهند مقدار اين تغييرات براي عنصر Ce مشخص تر است به گونه اي كه اين عنصر نسبت به ديگر عناصر LREE به مقدار بيشتري در بوكسيت سخت متمركز شده و در نمودارهاي بهنجارشده كندريتي داراي بي هنجاري مثبت مي باشد در حالي كه در بخش بوكسيت شيلي بي هنجاري منفي داشته و نسبت به ديگر عناصر LREE به مقدار كمتري در اين بخش متمركز شده است. تغييرات عنصر Eu نيز نسبت به Ce كمتر بوده و به بي هنجاري نسبتا منفي در بخش بوكسيت سخت خلاصه مي شود.