آزادي و تصوف تحليلي مختصر از مفهوم آزادي در نزد عارفان مسلمان

آزادي، مفهومي است كه هم مورد عنايت اخلاقيون و عارفان بوده و هم اهل سياست و فيلسوفان سياسي، به ماهيت و چند و چون آن پرداخته اند. در آثار عارفان مسلمان، تعبير آزادي و حريت، به معناي اخلاقي- سلوكي آن، به تكرار ذكر شده، و موانع پيدا و پنهان آن معرفي، و راه رهايي از آن بندها نيز تبيين و تعيين گشته است.
نويسنده، ابتدا به معرفي و تبيين انواع آزادي، و تعاريف متعدد عارفان مسلمان از آن مفهوم مي پردازد؛ در بخش دوم مقاله نيز سعي مي كند، تعاريف مختلف اصطلاح آزادي، با مفاهيم و مقولات مشابه آن، مثل بندگي، تصوف و اباحه، مقايسه و نسبتشان را تبيين نمايد. در اين بخش نشان داد مي شود كه از ديد عارفان بزرگ، آزادي با بندگي و تصوف، نه تنها مباينتي ندارد، بلكه به معني هم، و ملازم و مقوم يكديگرند، به عبارت ديگر، در اين مقاله تبيين و تثبيت مي گردد كه در كلام عارفان مسلمان، تصوف و بندگي حقيقي، جز با نيل به آزادي و آزادگي ممكن نيست؛ اما بين آزادي و اباحه، نزد غالب عارفان، نسبتي برقرار نيست، و عده اندكي كه حريت را به معني رهايي از بند احكام و اوامر خداوند معنا مي كرده اند، در نظر و عمل، مورد نقد و طرد عارفان مشهور واقع شده اند.