بررسي مقايسه اي خصوصيات اكولوژيكي و ژنتيكي جمعيتهاي بنه (Pistacia atlantica) در كردستان

به منظور بررسي و مقايسه خصوصيات اكولوژيكي و مورفولوژيكي جمعيتهاي بنه (Pistacia atlantica) در استان كردستان، تعداد 13 منطقه نمونه اي معين و در هر منطقه تعداد 30 پايه ماده درخت بنه به صورت تصادفي انتخاب و در طي دو سال (76-1375) از لحاظ صفات مورد نظر ارزيابي گرديدند.
داده هاي بدست آمده بر اساس الگوي طرحهاي آشيانه اي تجزيه و براي مقايسه ميانگين صفات ميان مناطق مورد بررسي از آزمون چند دامنه اي دانكن در سطح احتمال 5% استفاده گرديد. براي تبيين روابط بين صفات، ضرايب همبستگي ميان آنها محاسبه گرديد و همچنين براي پي بردن به ميزان شباهت ميان مناطق نمونه اي و پيدا نمودن گروه هاي واقعي بر اساس صفات مورد بررسي در مورد داده ها تجزيه كلاستر اعمال گرديد.
درختان بنه مناطق مورد بررسي از لحاظ كليه صفات مورد نظر (صفات مربوط به برگ و برگچه و خوشه و ميوه و…) به استثناي طول خوشه داراي اختلاف معني داري در سطح احتمال 1% (وزن برگچه در سطح احتمال 5%) با همديگر بودند. به طور كلي درختان بنه واقع در مناطق جنگلي بانه و مريوان از لحاظ صفات مربوط به برگ و برگچه (سطح، وزن، طول برگ و...) برتر از مناطق غير جنگلي استان بودند كه با توجه به اين مطلب مي توان اعلام نمود كه در مناطق جنگلي كه آب و هوايي سرد و خشكتر از مناطق جنگلي دارند كوچك، كم عرض و باريك بودن برگها يكي از عوامل كاهش سطح تبخير و سازوكارهاي مقاومت به خشكي و بقاي اين گونه باشد. ميانگين ابعاد ميوه در مناطق غير جنگلي كوچكتر از مناطق جنگلي بود. ميانگين وزن 100 ميوه 12.48 گرم با ضريب تغيير 10.29 درصد و ميانگين وزن 100 دانه معادل 3.52 گرم با ضريب تغيير 15.45 (cv) درصد بود. از لحاظ وزن 100 دانه درختان مناطق علي آباد (سقز) با ميانگين 4.44 گرم و دزلي (مريوان) با ميانگين 4.25 گرم جزو برترينها بودند. وزن دانه مي تواند شاخص خوبي براي قدرت رويش بذر باشد، چنانچه بيشترين زادآوري طبيعي هم در دزلي مريوان مشاهده گرديد.
بذرهاي درختان واقع در مناطق عبدالمومن (سقز)، دزلي (مريوان) و خوري آباد بانه به ترتيب با درصد پوكي 57.83، 66.33، 66.83 جزو سالمترين بذرها در ميان مناطق مورد بررسي بودند. با توجه به همبستگي مثبت و معني دار درصد پوكي با دماي هوا (r=0.571) مي توان اعلام نمود كه دماي بالاي هوا بر عدم موفقيت تلقيح و پوك شدن بذر تاثير دارد. با بررسي ميانگين صفات عمومي درخت بنه (قطر برابر سينه، ارتفاع و…) مناطق مختلف معلوم شد كه درختان جنگلي بنه واقع در مناطق غير جنگلي گسترش جانبي (تعداد شاخه اوليه بيشتر) و ارتفاعي تقريبا موزونتر از مناطق جنگلي دارند. اين امر احتمالا به واسطه وجود نور كافي، رقابت ميان گونه اي كم در مناطق غير جنگلي است، ليكن در مناطق جنگلي درختان بنه رشد عمودي بيشتري داشتند. با توجه به دامنه تغييرات نسبتا وسيع صفات اكولوژيكي مورد بررسي مناطق تحت رويش بنه در استان مي توان اظهار داشت كه يكي از عوامل بقاي بنه در كردستان انعطاف و انطباق اكولوژيكي و مقاومت اين گونه به عوامل محدودكننده رشد از جمله سرما و خشكي مي باشد.
نتيجه تجزيه كلاستر نشان داد كه با توجه به فواصل و درصد شباهت ميان گروه هاي (مناطق) مورد بررسي در مطالعات آتي مي توان تعداد گروه ها يا مناطق را از 13 به 7 منطقه (در شهرستان بانه آلوت و خوري آباد. در شهرستان سقز عبدالمومن، در شهرستان سنندج بوربان، در شهرستان كامياران كاشتر و در شهرستان مريوان گله و دزلي) تقليل داد.