هدف: بررسي وضعيت غدد كبدي و پانكراس در مراحل مختلف رشد و نحوه شكل گيري و تكامل اين غدد در نمونه هاي لاروي و بچه تاس ماهيان ايراني از اولين روي تفريخ تا دو ماهگي. طرح: مطالعه توصيفي.
حيوانات: تعداد هشتاد نمونه از لارو و بچه تاس ماهيان ايراني.
روش: جمع‌آوري نمونه ها از لاروهاي يك روزه تا 56 روزه و تثبيت در محلول بوئن و سپس انجام مراحل معمول بافت شناسي توسط دستگاه اتوتكنيكون برشهاي 6 ميكروني به روش هماتوكسيلين ائوزين و مالوري رنگ آميزي و با ميكروسكوپ نوري مطالعه گرديدند.
تجزيه و تحليل آماري: آمار توصيفي.
نتايج: در اين مطالعه در روز اول نشانه اي از وجود كبد و پانكراس مشخص مشاهده نگرديد، ولي تا روز پنجم نشانه هايي از شكل گيري كبد وجود داشته كه يك پوشش سروزي نيز آن را در بر مي گرفت. به علاوه پانكراس بصورت غده اي ساده در مجاورت كبد مشاهد شده كه تنها شامل بخش برون ريز آن يعني آسيني هاي سروزي بود. تا روز شانزدهم و اكوئول هاي فراواني در هپاتوسيت ها مشاهده گرديد كه از اين پس از ميزان آنها كاسته شده و ذخاير گليكوژني فراواني حضور داشتند. در پانكراس تا سن 25 روزگي آثاري از جزاير لانگرهانس مربوط به بخش درون ريز نيز مشاهده شده كه همراه با توسعه عروق خوني در اين غده بود. از سن 32 تا 56 روزگي علاوه بر افزايش حجم كبد و توسعه سينوزوئيدها و فضاهاي باب، كماكان بخش اعضم پانكراس را آسيني هاي ترشحي با گرانول هاي زيموژن تشكيل مي داد.
نتيجه گيري: در اين گونه از تاس ماهيان مانند ماهيهاي استخواني، كبد و پانكراس اندامهاي ساده اي مي باشند كه در اوايل دوران زندگي به وجود مي آيند. به علاوه غدد مزبور شباهت زيادي به اندامهاي فوق در ساير گونه هاي ماهيان و حتي پستانداران دارند. بافت كبدي در قره برون از روز پنجم به عنوان يك عضو مستقل در بخش قدامي روده ها مشاهده گرديد. تا روز شانزدهم ميزان واكوئول چربي در كبد بيشتر بوده و پس از آن كاهش آنها و افزايش ذخاير گليكوژني مشهود بود كه به دليل كاهش احتياجات چربي و افزايش فعاليت عملي كبد مي باشد به علاوه بتدريج بر وسعت سينوزوئيدها و فضاهاي باب افزوده مي گرديد. پانكراس در ابتدا تنها داراي بخش برون ريز بوده ولي از روز 32 به بعد بخش درون ريزيا جزاير لانگرهانس توسعه يافته و تا روز 56 بر وسعت پانكراس افزوده مي گردد. رشد و تكامل تدريجي غدد ضميمه متناسب با نيازهاي تغذيه اي آنها مي باشد. بويژه در مراحل نهايي تكاملي خود در متابوليسم پروتئينها، چربيها و كربوهيدراتها نقش اساسي را دارند.