بررسي چگونگي بازتاب اندرزگزاري و اندرزگزاران در ديوان حافظ

فرهمند رويين تن; صباحي گراغاني ليدا

مشخصات مقاله

عنوان نشریه:

پژوهش نامه ادبيات تعليمي (پژوهشنامه زبان و ادبيات فارسي) : پاييز 1397 , دوره 10 , شماره 39 #g00598 ; از صفحه 95 تا صفحه 124 .

عنوان مقاله:
بررسي چگونگي بازتاب اندرزگزاري و اندرزگزاران در ديوان حافظ

نویسندگان:

فرهمند رويين تن, صباحي گراغاني ليدا

آدرس:

چکیده:

ادب تعليمي يکي از اغراض بنيادي سخن، و هدف آن آموزش اخلاق، تهذيب نفس و مهارت هاي زندگي است. اين گونه ي ادبي، از ديرباز در ادب فارسي حضوري برجسته داشته و در غزل فارسي نيز از موضوعات پربسامد بوده است. غزل حافظ سرشار از مضامين اندرزگونه است. حافظ از اشارات اندرزي غافل نمي ماند و با بهره گيري از شيوه هاي خاص روايت، پردازش صحنه و انتخاب شخصيت مناسب، اندرزهاي ترغيبي و تحذيري اش را با بهترين شيوه هاي فصاحت و بلاغت، با مخاطب در ميان مي گذارد. حافظ با آگاهي از ميراث تعليمي گذشته ي ادب فارسي و عربي و شناخت اين گونه ي ادبي، از شيوه هاي خاص براي بيان اندرزهايش بهره مي گيرد. حافظ، بنا بر اقتضاي کلام، از صحنه پردازي، شخصيت گزيني و چگونگي لحن بيان و ديگر شيوه هاي روايت، براي انتقال اندرز بهره مي برد. در اين پژوهش، به پيشينه ي ادب تعليمي در گذشته ي ادب فارسي، چگونگي اندرزگزاري، شأن و جايگاه اندرزگزاران، شيوه هاي انتقال اندرز، خاستگاه و سرچشمه ي اندرزهاي حافظ و بسامد موضوعي اشعار حکمي شاعر، اشاره شده است. حافظ از داستان هاي شاهنامه و شخصيت هاي آن، قصص اسلامي، امثال، کليله ودمنه و قابوس نامه، براي پردازش اندرزهايش بهره مي برد. کاربرد عنصر طنز در پاره اي از اندرزهاي حافظ، شيوه اي بلاغي براي مبارزه با رياکاران است. حافظ در برابر مُفتي زمان ناشنيده پند است؛ اما فتواي پير مغان را به گوش دل مي شنود. در اين پژوهش، به شيوه هاي اندرزگزاري حافظ از زبان سوم شخص، پيران، اندرزهاي طنزآميز و مقابله با طبقات رياکار و اندرزپذيري از پير مغان اشاره شده و بسامد موضوعي اندرزهاي حافظ به صورت نمودار نشان داده شده است.

كلید واژه:

ادب تعليمي(Q1)حافظ(Q2)اندرز(Q1)اندرزگزاران(Q1)شيوه هاي اندرز(Q1)