راهکارهاي بصري در مصورسازي و مشروعيت بخشي به احکام نجوم در فال نامه هاي مصور دوره صفويه

اخواني سعيد; محمودي فتانه

مشخصات مقاله

عنوان نشریه:

مطالعات تطبيقي هنر : بهار و تابستان 1397 , دوره 8 , شماره 15 #g00582 ; از صفحه 39 تا صفحه 54 .

عنوان مقاله:

راهکارهاي بصري در مصورسازي و مشروعيت بخشي به احکام نجوم در فال نامه هاي مصور دوره صفويه

نویسندگان:

اخواني سعيد, محمودي فتانه*

آدرس:

* دانشکده هنر و معماري، دانشگاه مازندران

چکیده:

باور به تأثير وضعيت اجرام آسماني بر اتفاقات و رويدادهاي زندگي انسان، از ديرباز در ميان اقوام مختلف متداول بوده است. مفاهيم احکام نجومي در هنر ايران به صورت نقش مايه هاي تزييني در فلزکاري و ديگر هنرهاي کاربردي در دوره هاي مختلف مورداستفاده قرار گرفته است، اما در فال نامه هاي مصور دوره صفويه، اين مفاهيم نه در ساحت تزيين بلکه در ماهيت اصلي خود؛ يعني ابزاري براي پيش گويي ظاهر شده است. پيش گويي از طريق احکام نجومي در دوره اسلامي، با ممنوعيت نهاد ديني مواجه بوده است. با توجه به نقش تعيين کننده مذهب در حکومت صفويان، اين مسأله مطرح مي شود که پيش گويي از طريق استفاده از مفاهيم احکام نجومي چگونه در نگارگري فال نامه هاي مصور عصر صفوي نمود پيدا کرده و چه راهکارهايي براي مشروعيت بخشي به آن در برابر ممنوعيت نهادهاي ديني اتخاذ شده است؟ در اين مقاله براي پرداختن به اين مسأله با روش توصيفي_تحليلي_تطبيقي، چهار نسخه فال نامه طهماسبي (پراکنده)، فال نامه فارسي موزه توپقاپي سراي، فال نامه فارسي درسدن آلمان و فال نامه ترکي سلطان احمد اول موردمطالعه قرار گرفته است. در اين پژوهش، ابتدا حضور مفاهيم احکام نجومي در نگاره هاي اين چهار نسخه موردبررسي قرار گرفته و پس از آن، نحوه تصويرسازي مفاهيم احکام نجوم و راهکارهاي مشروعيت بخشي به اين شيوه پيش گويي، تطبيق داده شده است. نتيجه اين پژوهش حاکي از اين است که به دليل ممنوعيت شرعي استفاده از احکام نجوم در پيش گويي، اين مضامين در نگاره هاي قديمي ترين نسخه فال نامه مورداستفاده قرار نگرفته و تنها در متن فال آن به اين مفاهيم اشاره شده است، اما در نسخه هاي بعدي، اين مفاهيم به طور مستقيم در نگاره ها تصويرسازي شده و از راهکارهايي مثل استفاده از آيات قرآني در هر نگاره، استفاده از شمايل هاي مذهبي در کنار مضمون تنجيم و هم چنين استفاده از تصوير فرشتگان براي مشروعيت بخشيدن به کاربرد احکام نجومي در پيش گويي، بهره گرفته شده است.

كلید واژه:

نگارگري دوره صفويه(Q1)فال نامه هاي مصور(Q1)باور به پيشگويي(Q1)مصورسازي احکام نجومي(Q1)راهکارهاي بصري مشروعيتبخشي(Q1)