اثر سطح بستر بر جوامع چسبنده زيستي سواحل جنوبي درياي خزر

سابقه و هدف: بيوفولينگ به چسبيدن و رشد موجودات زنده بر ساختارهاي در معرض محيط هاي دريايي اطلاق مي گردد. جوامع بيوفولينگ از نظر اکولوژيک با توجه به نقش شان در انتقال انرژي در زنجيره هاي غذايي و عملکرد اکوسيستم ها و ايجاد بسترهاي چند بعدي به عنوان زيستگاه براي ساير موجودات اهميت داشته، همچنين از نظر اقتصادي با نشست روي ساختارهاي دريايي و بدنه کشتي ها و قايق ها موجب آسيب هاي اقتصادي مي شود. با اين وجود اطلاعات بسيار اندکي بر روي اين جوامع در درياي خزر وجود دارد و در سواحل جنوبي درياي خزر مطالعه جامعي بر اين جوامع انجام نشده است.
مواد و روش ها: در مطالعه حاضر تغييرات زماني اين جوامع در سواحل جنوبي درياي خزر با استفاده از پنل هاي PVC با ابعاد 0.3×12×12 سانتي متر در دو سطح رويي و زيرين، از خرداد 1393 تا خرداد 1394 در منطقه ويژه اقتصادي بندر آستارا، بررسي شد. پنل ها با 5 تکرار توسط طناب در عمق 1 متري به صورت افقي قرار داده و به مدت يک سال هر دوماه يکبار جمع آوري و با پنل هاي جديد جايگزين شدند. در هر نمونه برداري با دقت از پنل ها عکس برداري شد و سپس درصد پوشش موجودات بيوفولينگ با آناليز عکس ها توسط نرم افزار CPCe بصورت مجزا براي هر سطح محاسبه شد. همچنين ميزان زيتوده کل و نسبت ماده غيرآلي به آلي با استفاده از وزن خشک و وزن خاکستر محاسبه شد.
نتايج و بحث: در مجموع شش گروه از بيوفولينگ ها شامل کشتي چسب ها (Barnacles)، خزه زيان (Bryozoans)، جلبک ها (Algae)، پرتاران (Polychaete)، دوکفه اي ها (Mussels) و هيدروزئن ها (Hydrozoans) شناسايي شد. گونه غالب در اين بررسي کشتي چسب Amphibalanus improvises است که در تمام طول سال روي پنل ها مشاهده شد. همچنين بريوزوئن هاي راسته کيلوستوم و تنوستوم دومين گروه فراوان بيوفولينگ را تشکيل دادند. اين دو گروه در مجموع عامل اصلي تغييرات زماني مشاهده شده در جوامع مورد مطالعه هستند. نتايج آزمون آناليز واريانس نشان داد که دوره زماني غرقاب سازي پنل ها و سطح بستر تاثير معني داري بر درصد پوشش، زيتوده کل و نسبت ماده غيرآلي به آلي در بيوفولينگ ها داشته است (p<0.05). به طور کلي درصد پوشش، زيتوده کل و نسبت ماده غيرآلي به آلي موجودات در سطح زيرين پنل ها بيش تر از سطح رويي آن ها بدست آمد. بيشترين زيتوده و نسبت ماده غيرآلي به آلي بيوفولينگ ها در تابستان مشاهده شد درحاليکه اين ميزان براي درصد پوشش در پاييز ديده شد. همچنين نتايج نشان داد از نظر ترکيب جمعيت، سطح رويي پنل ها بيشتر داراي گونه هاي اتوتروف نظير جلبک ها است ولي سطح زيرين بيشتر شامل گونه هاي هتروتروف داراي ساختار کربنات کلسيمي است. با گسترش اقتصادي و توسعه صنعت کشتي راني و همچنين افزايش ساختارهاي انسان ساز به محيط هاي آبي در دهه هاي اخير و پيش بيني افزايش ميزان فولينگ و هزينه هاي آن بر اثر گرمايش جهاني، نتايج اين تحقيق و تحقيقات مشابه، کاربردهاي مهمي در تصميم گيري هاي مديريتي براي مقابله با مشکلات فولينگ خواهد داشت. از طرف ديگر خطر تهاجم گونه هاي دريايي به محيط هاي آبي جديد با تغييرات اقليمي نيز در حال افزايش است و بنابراين درياي خزر نيز از گونه هاي مهاجم ايمن نخواهد بود. در نتيجه در جهت پايش جوامع بيوفولينگ در اين پهنه آبي، بايد مطالعات بيشتر و در دوره هاي زماني بلند مدت تر انجام شود.