رمزگان و وجه: دو عامل متمايزکننده در سبک شناسي گفتماني قصايد ناصرخسرو

در سبک شناسي گفتماني، ادبيات ظرفي است براي بيان انديشه ها و عقايدي که فقط به پديدآورنده آن مربوط نيستند، بلکه با محيط و بافتي ارتباط دارند که متن مورد نظر در آن توليد شده است. با اين وصف، ادبيات محصول گفتماني است که در آن باليده است و محيط، بافت، مسائل فرهنگي و ايدئولوژي مسلط بر دوراني که مولد آن متن خاص است، همگي در رشد و پيدايي آن تاثيرگذار هستند. در ادبيات فارسي، سبک خراساني محصول گفتماني است که وجه غالب آن وفور انديشه هاي فلسفي و به ويژه خردگرايي است. اين دوره با نفوذ انديشه هاي عقلاني و خردورزي همراه است و اشعار ناصرخسرو به عنوان يکي از شاعران شاخص و تاثيرگذار و يکي از نمايندگان برجسته ادبيات قرن پنجم، نمونه برجسته اي از اين شاخصه هاي فکري محسوب مي شود. نکته قابل توجه در اشعار اين شاعر، نفوذ انديشه هاي فلسفي و ديني است، به طوري که بخش اعظمي از ديوان قصايد او به اين مضامين اختصاص داده شده است. در سبک شناسي لايه اي قصايد ناصرخسرو، با توجه به وفور مضامين فلسفي و ديني، مي توان سبک خاص اين شاعر را تبيين کرد و به اين نکته دست يافت که آثار اين شاعر نتيجه گفتمان غالب فرهنگي دوره سبک خراساني بوده که بسامد مفاهيم فلسفي و عقلاني در آن کاملا چشمگير است. در اين پژوهش، با تکيه بر سبک شناسي لايه اي، دو لايه واژگاني و نحوي در تعدادي از قصايد ديوان وي بررسي مي شود تا روشن شود که گفتمان غالب فکري و فرهنگي آن دوره، در نوع سبک واژگاني و نحوي اين آثار چه نمودي داشته است. هدف اين پژوهش دست يافتن به رمزگان هاي مسلط قصايد ناصرخسرو به منظور تبيين تاثير شرايط گفتماني بر آن ها است، بنابراين، با بررسي لايه واژگاني، رمزگان هاي اين قصايد ارائه خواهند شد. اين پژوهش در لايه نحوي و بررسي وجوه به کاررفته در قصايد مذکور نيز به دنبال همين تاثير است و طبق اين بررسي روشن مي شود که رمزگان هاي برجسته اشعار ناصرخسرو و همچنين وجوه به کاررفته در آن ها تحت تاثير گفتمان فرهنگي عقلاني و خردگرايي دوران مولف است.