تحليل محتواي مثنوي مولوي بر اساس شاخص هاي جبر و اختيار در تربيت و آموزش انسان

مولوي يکي از شخصيت هاي برجسته تاريخ و تمدن ايران اسلامي است که به لحاظ جامعيت فکر و آرا و انديشه هاي بديعش همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. مولانا علاوه بر آن که شاعري چيره دست و تواناست ديدگاه هاي ارزشمندي در زمينه عرفان، اخلاق و کلام و غيره نيز دارد. بنابراين هدف پژوهش حاضر نيز بررسي داستان هاي مثنوي مولوي بر اساس شاخص هاي جبر و اختيار در ديدگاه تربيتي، کلامي و عرفاني مولاناست. روش پژوهش حاضر تحليل محتواي کيفي با رويکرد توصيفي تفسيري مي باشد. جامعه آماري پژوهش حاضر را کليه حکايات، اشارات و تمثيلات دفاتر شش گانه مثنوي مولوي تشکيل مي داد که با توجه به امکان بررسي کليه حکايات، اشارات و تمثيلات، بجاي نمونه گيري، بررسي به صورت سرشماري انجام شد. در نهايت تعداد 66 درون مايه و مضمون مرتبط با مساله جبر و اختيار از موارد مورد بررسي استخراج شد. نتايج حاصل از اين پژوهش حاکي از آن است که ذوق و انديشه عرفاني مولوي از يک سو و نگرش او به مساله تربيت پذيري انسان از سوي ديگر موجب شده است که مولوي در مثنوي خود نسبت به جبر و اختيار نظري متفاوت داشته باشد. از ديدگاه تربيتي و اخلاقي مولوي، با توجه به دو سوي حيواني و فرشتگي انسان و انتخاب گريزناپذير ذاتي و دائمي که هويت اخلاقي انسان را مي سازد، با جبرگرايي به شدت مخالفت مي کند و جبريان را فريبکار مي نامند. از ديدگاه کلامي نيز جبر متکلمان را جبر عامه ناميده، معتقدان به آن را بي اعتبار مي داند. ديدگاه عرفاني مولوي نيز درباره جبر و اختيار بيان کننده آن است که وجود مطلق فقط از آن خداوند است و هر خير و شري از جانب اوست و اين جبر عامه نيست بلکه اثر معيت با حق و حاصل فنا در ذات خداوندي است.