بررسي جايگاه گونه-ريخت شناسي شهري در طرح هاي توسعه ي کالبدي ايران مطالعه موردي کلان شهر تبريز

اين پژوهش توصيفي- تحليلي تلاشي است براي ارزيابي جايگاه ملاحظات گونه- ريخت شناسي شهري در طرح هاي توسعه ي شهري ايران. گونه-ريخت شناسي يک حوزه ي ميان رشته اي است که به تحليل و بررسي فرم شهرها بر اساس مطالعه ي گونه هاي فضا و بنا مي پردازد. تطبيق محتواي طرح هاي کالبدي با مباني گونه– ريخت شناسي شهري، ميزان توجه (يا عدم توجه) تهيه کنندگان اين طرح ها را به جنبه هاي شکلي شهر را آشکار خواهد ساخت. مفاد اين طرح ها به عنوان دستورالعمل توليد فضا به ويژه از منظر برخورد با شکل محيط کالبدي اهميت ويژه مي يابد و ضرورت کنکاش براي تعيين جايگاه اين مقوله را در ميان مباحث و معيارهاي اين گونه طرح ها در قالب پژوهش هايي همچون پژوهش حاضر پيش مي آورد. در اين مقاله پس از مقدمه اي کوتاه، مباني نظري گونه-ريخت شناسي به صورت مختصر و گزينشي طرح شده است. بنا به ماهيت پژوهش، از ميان انبوه مقولات اين حوزه، عناوين عمده اي چون مکاتب و ريشه هاي فکري-فلسفي اين رشته به همراه گونه شناسي بافت هاي شهري از منظر مدل فضا/زماني براي سنجش با محتواي طرح هاي کالبدي شهري گزين شده است. پس از اشاره اي کوتاه به طرح هاي مصوب کلان شهر تبريز، در بخش بحث و تحليل، محتويات طرح ها مورد به مورد با اصول نظري گونه- ريخت شناسي سنجيده شده است. اين بررسي از پنج منظر، و مجموعا در 18 فقره به ابعاد گوناگون مساله و موارد نقصان مي پردازد. اکثر موارد مطرح شده، براي بسياري از شهرهاي ايران نيز با تفاوت هايي قابل تعميم است. نتايج اين پژوهش بي توجهي عميق اين طرح ها و برنامه ها به رويکرد گونه– ريخت شناسانه به پيکره ي شهرها (به ويژه مورد مطالعه، تبريز) را آشکار مي سازد و به جرأت مي توان گفت که منطق حاکم بر طرح هاي توسعه از مفاهيم شکلي هيچ گونه بهره و نشأتي نگرفته و بروز صوري آن کاملا اتفاقي است و بيش تر به صورت يک اجبار مطرح مي گردد، تا يک انتخاب.