ارزيابي تغييرات متغيرهاي هواشناسي و هيدرولوژيکي در بالادست حوضه هيرمند طي سده گذشته با استفاده از داده هاي اقليمي CRU و مدل SWAT

با توجه به نقش بالادست رودخانه هيرمند قبل از سد کجکي در آورد اين رودخانه، شناخت هيدرولوژيکي آن و بخصوص در بلندمدت مي تواند در بهره برداري از منابع آب آن که همواره محل اختلاف ايران و افعانستان بوده، مفيد باشد. بديهي است که براي چنين ارزيابي هايي، وجود داده هاي بلندمدت همواره مانعي جدي خواهد بود که در افغانستان اين مشکل بيشتر نقش آفريني مي کند. براي حل اين مشکل، استفاده از داده هاي جهاني و مدل هاي بارش - رواناب مي تواند گزينه مناسبي باشد. پايگاه اطلاعات اقليمي CRU از جمله پايگاه هايي است که اين اطلاعات را با قدرت تفکيک مکاني و زماني نسبتا مناسبي را از سال 1901 دارا مي باشد. مدل SWAT هم مي تواند براي شبيه سازي فرآيند بارش - رواناب مورد توجه قرار گيرد که سابقه آن براي حوضه هاي فرامرزي موجود است. اما در هر حال ارزيابي اين دو، قبل از هر گونه استفاده عملياتي لازم خواهد بود. مجموع موارد فوق هدف اين مقاله را رقم مي زنند که نهايتا بتوان ارزيابي از تغييرات آورد رودخانه هيرمند تا محل سد طي يک صد سال اخير داشته باشد. بدين منظور، ابتدا داده هاي CRU با استفاده از 17 ايستگاه هواشناسي زميني در کشور افغانستان مقايسه و مورد ارزيابي قرار گرفتند که نتايج، به ترتيب مقدار 313 و 323 ميليمتر در سال را نشان داد. براي واسنجي و صحت سنجي SWAT، آمار محدودي از ورودي به سد کجکي طي سالهاي 1969 تا 1979 تهيه شد. اجراي مدل يکبار با داده هاي اقليمي مشاهداتي و يکبار با داده هاي CRU انجام شد که نتايج بر اساس داده هاي CRU عملکرد بهتري داشتند. در ادامه مدل واسنجي شده با داده هاي CRU براي سالهاي 1913 الي 2012 شبيه سازي شد. نتايج نشان داد که بين داده هاي دما و بارش CRU طي صد ساله اخير نوعي ناهمگني در قبل و بعد از اوائل دهه 1940 وجود دارد. بطوريکه بارش ها قبل از اين تاريخ بيشتر و دما کمتر مي باشد. همين رفتار نيز در سري زماني توليد شده از رواناب ملاحظه گرديد و شاهد کاهش ميانگين ساليانه حجم از 8.1 به 6.07 ميليارد مترمکعب در محل ورودي به سد کجکي هستيم. از نکات قابل توجه تحقيق، روش شناسي آن است که مي توان براي شبيه سازي حوضه هاي آبريز فرامزي پيرامون کشور بخوبي مورد استفاده قرار گيرد.