بررسي عوامل موثر در انتشار آلودگي هوا در کشورهاي حوزه درياي خزر: رهيافت مدل دوربين فضايي تابلويي

بر اساس حقوق بين الملل هيچ دولتي حق ندارد از سرزمين خود به طريقي استفاده کند يا اجازه استفاده از آن را بدهد به گونه اي که فضاي سرزمين ديگري را آلوده کند. اقتصادسنجي فضايي ابزار قدرتمندي براي بررسي ميزان تاثيرپذيري سطح آلودگي يک کشور از سطح آلودگي کشورهاي همسايه و مجاور آن است. هدف اصلي اين مقاله بررسي عوامل موثر در انتشار کربن دي اکسيد سرانه در بين 11 کشور حوزه درياي خزر تحت اثرات سرريز فضايي آلودگي و تکنولوژي طي بازه زماني 1992- 2010 است. بدين منظور مدل دوربين فضايي (SDM) در چارچوب داده هاي تابلويي فضايي برازش شده است. ويژگي بارز مدل SDM نسبت به ساير مدل هاي فضايي (از جمله SAR وSEM )، واردکردن همزمان وقفه فضايي متغير وابسته و وقفه فضايي متغيرهاي توضيحي به منزله متغيرهاي توضيحي جديد در مدل است. نتايج تخمين مدل بيانگر اين است که درجه شهرنشيني و شدت انرژي در انتشار گاز دي اکسيدکربن سرانه تاثير مثبت و معني داري داشته و کشش خودرگرسيون فضايي انتشار دي اکسيدکربن سرانه، 0.22 و کشش انتشار دي اکسيد کربن سرانه نسبت به ميانگين وزني فضايي شدت انرژي، 0.31 ارزيابي شد. درجه شهرنشيني بيشترين تاثير را در انتشار آلاينده جوي دي اکسيدکربن سرانه دارد به گونه اي که يک درصد افزايش در درجه شهرنشيني به طور متوسط به 1.97 درصد افزايش در انتشار آلاينده جوي دي اکسيدکربن سرانه منجر خواهد شد. همچنين، طبق نتايج، فرضيه زيست محيطي کوزنتس فضايي در کشورهاي تحت بررسي تاييد مي شود. بنابراين، افزايش درآمد سرانه ابتدا موجب افزايش آلودگي جوي شده است، اما در ادامه سبب کاهش انتشار آلاينده جوي دي اکسيدکربن سرانه خواهد شد. مهم ترين توصيه سياستي اين پژوهش براي کشورهاي منطقه، پايبندي به مفهوم محيط زيست مشترک در قالب کنوانسيون تهران و پيمان هاي زيست محيطي در قالب اکو (ECO) است.