گونه شناسي مدل ها و بررسي تطبيقي روش هاي ثبت تصاوير ذهني و نقشه هاي شناختي از محيط

تصاوير ذهني و نقشه هاي شناختي ابزار دستيابي به بازنمايي دروني محيط دانسته مي شود که تنوعي از روش ها و شيوه هاي استخراج را در چند دهه گذشته تجربه کرده است. همين تنوع است که بررسي تطبيقي شيوه هاي استخراج تصاوير ذهني- شناختي و شناخت جامع آنها و به ويژه نقاط ضعف و قوت آنها را مهم مي سازد. در اين پژوهش با استفاده از راهبرد ترکيبي شامل راهبرد کيفي و طبقه بندي، داده هاي حاصل، مورد گونه شناسي قرار گرفته و در نهايت در راهبردي تفسيري با رويکردي استنتاجي تحليل و ارزيابي شده اند. ادبيات مرتبط با موضوع مورد بررسي و تحليلي انتقادي قرار گرفته و تلاش شده جوانب موضوع به طور کامل ولي موجز مورد بررسي و اشاره قرار گيرد. فرضيه اين پژوهش بر اين پايه استوار است که مي توان وجوه اشتراک و افتراقي ميان روش هاي استخراج و ثبت تصاوير ذهني و نقشه هاي شناختي را به گونه اي طبقه بندي کرد که امکان ساخت مدل يا مدل هاي کلان نظري از آنها را ممکن ساخته و در نهايت راه را براي تبيين مدل جامع بازنمايي محيط فراهم آورند. اين مدل بر مبناي کاهش نقاط ضعف و تاکيد بر نقاط قوت شکل خواهد گرفت. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان دادند که گونه هاي مختلف مفاهيم موجود در زمينه نقشه هاي ذهني- ادراکي به دو دسته «بازنمايي توپولوژيک» و «بازنمايي ادراکي» قابل تقسيم هستند. همچنين روش شناسي اخذ تصاوير و نقشه هاي شناختي نيز در دو دسته «مدل هاي ترسيمي – طراحي (زايشي)» و «مدل هاي بازشناسي-ارزيابي (غير زايشي)» قابل تقسيم اند. تحليل روش هاي مذکور در کل مدل جامع بازنمايي منظر و محيط شهري را به لحاظ روش شناسي حاصل ترکيب «نقشه هاي ذهني» و «نقشه هاي مفهومي» معرفي کرده و استخراج نقشه هاي شناختي در راستاي دستيابي به «نقشه شناختي عام» از بازنمايي محيط را با آسيب هايي مواجه مي داند؛ نخست «ضعف فرآيند ساده سازي» که به حذف کيفيت ترسيمي عناصر و جزييات آنها منتهي شده است، و ديگري «ضعف سامانه گرافيکي» که محدود به عناصر پنج گانه لينچ تعريف شده اند، سرانجام «عدم امکان مقايسه نتايج در روش هاي مختلف» به ويژه روش هاي ارزيابي و ترسيمي که به سبب ماهيت و روش شناسي نمي توانند به موازات يکديگر مورد استفاده باشند. لذا استفاده از ابزارهاي فناوري جديد مانند شبکه هاي جهاني ارتباطي (اينترنت و رسانه ها) و نرم افزارهاي رايانه اي و شبيه سازي و مانند آن در آينده اي نزديک به عنوان ابزار اوليه و سپس به مثابه شيوه اي جديد شکل خواهند گرفت که امروزه نشانه هايي از آن در مطالعات ترجيح سنجي مردم قابل مشاهده است. با اين حال مطالعات اين پژوهش نشان مي دهد که اين ابزارها و روش ها هنوز در پژوهش ها مورد استفاده نيستند.