تجلي عالم مثال در تزئينات معماري عصر صفوي (نمونه موردي: مسجد امام اصفهان)

فضاي حاکم بر معماري و شهرسازي صفويه فضايي شيعي - ايراني است و انديشمندان اين دوره به وجود مستقل صورت هاي عقلي و مثل افلاطوني معتقدند. گرايش به اشراق نوري، روياهاي مثالي، تجرد خيال و عالم ارواح و فرشتگان در تفکر اشراقي عصر صفوي، مباني نظري حکمت هنر اسلامي - شيعي را متحقق کرده بود. عالم مثال، قرابت نزديکي با عالم برزخ از ديدگاه مذهب شيعه دارد؛ لذا در انديشه فلاسفه اي مانند ملاصدرا در عصر صفوي به عنوان عصر حاکميت تشيع به بار نشسته است. از آن جايي که معماري همواره زبان گوياي ارزش هاي زمان خويش است. اين نوشتار نيز در پي چگونگي و امکان تجلي آن به خصوص عالم مثال در معماري صفويه به بررسي اين امر در تزئينات معماري صفويه مي پردازد. تحقيق حاضر به روش تحليلي - توصيفي، به بررسي موضوع در مسجد امام اصفهان جهت سنجش ميزان انطباق آن با عالم مثال در اعتقادات شيعي پرداخته است. منابع گردآوري اطلاعات به صورت کتابخانه اي و اسناد دست دوم، مي باشد. جستجوي عالم مثال در فلسفه صدرايي که با مثال شيعي منطبق است نشان دهنده آن است که برزخ، ميان عالم عقل و جسم است. به جوهر عقلاني صورت مي دهد و از جوهر جسماني ماده مي گيرد. عالم کشف و شهود است. اين عالم در مراتب وجود هم در قوس صعود و هم در قوس نزول وجود دارد.
پس از تعميم چگونگي اعتقاد به عالم مثال و تجلي آن در آثار تزئيني معماري نتيجه تحقيق نشان از آن دارد که تزئينات مسجد امام اصفهان طبق باور شيعه به عالم مثال در آن دوره شکل گرفته است؛ در واقع ساخت بهشت زميني حکمت جمعي نظري حاکم بر عصر بوده است چرا که حکمت و فلسفه و طريقت و شريعت در اين دوره به اتحاد رسيده است. چنان که اين امر در نقوش گياهي، اعداد و رنگ هاي به کار رفته مشاهده مي شود.