بررسي تطبيقي روابط ترکيه و ايران با جمهوري آذربايجان (با رويكرد ساختار-كارگزار)

فروپاشي اتحاد شوروي يكي از مهمترين رويدادهاي جهان در نيمه قرن 20 بوده است و تاثيرات عميقي در سطح جهان، منطقه و روابط بين كشورها به جا گذاشته است. نتيجه اين فروپاشي ظهور و حضور جمهوري هاي جديد در آسياي مركزي و قفقاز است و از جمله اين کشورها جمهوري آذربايجان مي باشد (البته اين کشور در سال هاي 1920-1918م (1299-1297ش) نيز داراي استقلال بوده است و سپس به اتحاد جماهير شوروي الحاق گرديد).
سياست كلي ايران در قبال همسايگان شمالي، و به ويژه جمهوري آذربايجان همكاري و حضور فعال است؛ چرا كه موقعيت ژئوپلتيك ايران و همچنين تاثير آن بر كشورهاي منطقه، اين كشور را در مقام پل ارتباطي كه دو منطقه پر اهميت جهان يعني آسياي مركزي و قفقاز و خليج فارس را به هم متصل مي سازد، قرار داده است؛ اما در همين حال حضور ترکيه به عنوان رقيب منطقه اي ايران در جمهوري آذربايجان بر موفقيت ايران در دستيابي به اهداف خود در منطقه و به ويژه جمهوري آذربايجان تاثيراتي داشته است که ما معتقديم تاثير آن منفي بوده است؛ البته ترکيه در رقابت با ايران جداي از اشتراکات خويش با جمهوري آذربايجان از حمايت آمريکا نيز برخوردار بوده است و اين مقاله معتقد است که پيروزي ترکيه در رقابت با ايران در ارتباط با جمهوري آذربايجان بيشتر متاثر از حمايت آمريکا از اين کشور و مخالفت آمريکا با ايران مي باشد، و براي تبيين اين موضوع از چهارچوب نظري ساختار-کارگزار بهره مي جوييم، چرا که ساختار، محدوده عمل کارگزاران را مشخص مي کند و البته به کارگزاراني که با ساختار همسو باشند، بيشترين امکان استفاده از فرصت ها را مي دهد و براي کارگزاران مخالف با ساختار، بيشترين محدوديت ها را ايجاد مي کند. اما بايد توجه داشت که ساختار مفهومي انتزاعي نيست و کارگزاري يک شخص، ساختار شخص ديگر است؛ بنابراين مخالفت با قدرتمندترين کارگزار به معني مخالفت با ساختار مي باشد و لذا کارگزاري قدرتمندترين کارگزار (آمريکا) براي مخالفينش به ساختاري تبديل مي شود که مانع از دستيابي مخالفانش به اهدافشان مي گردد و بالعکس براي موافقانش بيشترين فرصتها و امکانات را فراهم مي آورد و به همين دليل همراهي ترکيه با آمريکا باعث دستيابي اين کشور به اهدافش در رقابت با ايران در جمهوري آذربايجان گرديده است.